Przeczytaj
Ograniczenie wyścigu zbrojeń
W latach 70. XX wieku w polityce międzynarodowej nastąpiło złagodzenie konfliktu supermocarstwsupermocarstw, określane jako odprężenieodprężenie. Zapoczątkowane zostało ono wizytami prezydenta Stanów Zjednoczonych w 1972 r. w Chinach i ZSRS. Prowadzono wówczas rokowania dotyczące zmniejszenia arsenałów, zwłaszcza jądrowych. W tym czasie Związek Sowiecki pod pewnymi względami miał przewagę militarną nad Stanami Zjednoczonymi, m.in. w liczbie rakiet międzykontynentalnych oraz czołgów. Ameryka z kolei dysponowała większą liczbą samolotów. Różnica polegała jednak także na tym, że Stany Zjednoczone przeznaczały na zbrojenia 6 proc. dochodu narodowego, a Związek Sowiecki 15–20 proc., przy czym ogromna produkcja sowieckiego sprzętu wojskowego i broni odbywała się przy wykorzystaniu zachodnich kredytów.
Zastanów się, dlaczego Stanom Zjednoczonym mogło zależeć na zbliżeniu z Chinami.
W latach 60. oba mocarstwa osiągnęły względną równowagę w zakresie potencjałów broni nuklearnej i środków ich przenoszenia oraz zaczęły wykazywać chęć ograniczenia wyścigu zbrojeń. Jako pierwszy na tę konieczność zwrócił uwagę prezydent John F. Kennedy w przemówieniu wygłoszonym 10 czerwca 1963 r. na Uniwersytecie Amerykańskim w Waszyngtonie. Strategię pokoju w pewnym stopniu kontynuował prezydent Lyndon B. Johnson, negocjując z ZSRS układ o nieproliferacjiproliferacji broni masowego rażenia (podpisany w 1968 r.), a w pełni realizował ją prezydent Richard Nixon. Wyrazem tego było m.in. podpisanie z przywódcą Związku Sowieckiego Leonidem Breżniewem układu o ograniczeniu zbrojeń strategicznych SALT 1. W latach 1972–1974 ZSRS i USA podpisały łącznie aż 41 różnych układów.
Wyjaśnij, jakie znaczenie miały te wizyty dyplomatyczne.
Wyjaśnij znaczenie tej umowy w kontekście międzynarodowej sytuacji politycznej.
Istotną rolę w polityce odprężenia odegrała również normalizacja stosunków międzynarodowych w Europie. Rządzący w Republice Federalnej Niemiec kanclerz Willy Brandt rozpoczął pod koniec lat 60. działania mające na celu ocieplenie i unormowanie relacji z krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Efektem takiej polityki było zawarcie przez RFN w 1970 r. układu ze Związkiem Sowieckim o wyrzeczeniu się siły we wzajemnych stosunkach, a także układu z Polską, który potwierdzał m.in. nienaruszalność granicy między obu krajami, ustalonej wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej. W kolejnych latach RFN podpisał podobne porozumienia o normalizacji stosunków z Czechosłowacją, Bułgarią i Węgrami.
Współpraca na szerszym polu
Innym elementem polityki odprężenia były rozwój i instytucjonalizacja współpracy międzynarodowej w różnych dziedzinach, m.in. w obszarach politycznym, gospodarczym, społecznym, humanitarnym czy kulturalnym.
Wyjaśnij, jakie było znaczenie obecności przedstawicieli obu państw niemieckich na wspólnej konferencji dyplomatycznej.
Przykładem takiej współpracy była Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, obradująca w latach 1973–1975 i poświęcona opracowaniu zasad dotyczących bezpieczeństwa europejskiego oraz współpracy między państwami. Konferencję zakończyło podpisanie w Helsinkach Aktu końcowego KBWE – deklaracji 35 państw w sprawie nienaruszalności granic w Europie, przestrzegania praw człowieka i niestosowania siły w stosunkach wzajemnych. Państwom podpisującym Akt, który nie był układem międzynarodowym, zależało na różnych elementach dokumentu. KremlKreml np. chciał potwierdzenia polityczno‑terytorialnego porządku Europie: uznania nowych granic i narzuconego ustroju (tzw. porządku jałtańsko‑poczdamskiego) oraz uzyskania dostępu do nowoczesnej technologii i zachodnich kredytów. Zachodowi z kolei zależało na punkcie siódmym, mówiącym o poszanowaniu praw człowieka i podstawowych wolności. Podczas kolejnych spotkań przeglądowych KBWE zaczęły w tej sprawie narastać kontrowersje, gdyż jak się okazało, Wschód i Zachód definiowały te terminy odmiennie.
- Nazwa kategorii: Katalog zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych
- Nazwa kategorii: suwerenna równość
- Nazwa kategorii: powstrzymanie się od groźby użycia siły i jej użycia
- Nazwa kategorii: nienaruszalność granic
- Nazwa kategorii: integralność terytorialna państw
- Nazwa kategorii: pokojowe rozstrzyganie sporów
- Nazwa kategorii: nieingerencja w sprawy wewnętrzne
- Nazwa kategorii: poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności
- Nazwa kategorii: równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia
- Nazwa kategorii: współpraca między państwami
- Nazwa kategorii: wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego Koniec elementów należących do kategorii Katalog zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych
- Elementy należące do kategorii Katalog zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych
Mimo to formalne poparcie rządów komunistycznych dla praw człowieka, w tym prawa do wolności słowa i przepływu informacji, zostało wykorzystane przez kształtujące się w krajach komunistycznych ruchy opozycyjne. DysydenciDysydenci, czyli osoby otwarcie wyrażające sprzeciw wobec władz w państwach totalitarnych, tworzyli tzw. komitety helsińskie, by kontrolować przestrzeganie praw człowieka i nagłaśniać ich łamanie.
Słownik
(z łac. dissidens, D. dissidentis – niezgadzający się) człowiek przeciwstawiający się panującej władzy, represjonowany z tego powodu; w okresie zimnej wojny określenie stosowano głównie wobec obywateli bloku komunistycznego niezgadzających się z polityką władz i jawnie ją krytykujących, m.in. w związku z łamaniem praw człowieka
przenośnie: siedziba władz rosyjskich, a wcześniej carów Rosji i władz sowieckich
w stosunkach międzynarodowych osłabienie albo zanik napięcia w relacjach między państwami lub blokami politycznymi, jak miało to miejsce m.in. w latach 70. XX w.
(z franc. prolifération od proliférer – mnożyć się, od łac. proles – potomek + ferre – nieść) rozrastanie się, gwałtowny rozrost, tu w znaczeniu rozpowszechniania się czegoś
państwo dysponujące dużym potencjałem zarówno politycznym, jak i gospodarczym oraz militarnym, dzięki czemu ma znaczący wpływ na politykę światową i może kształtować relacje międzynarodowe
Słowa kluczowe
wyścig zbrojeń, Leonid Breżniew, Richard Nixon, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, polityka odprężenia, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
Dwudziesty wiek po 1945 roku, red. M. Fulbrook, Warszawa 2011.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2012.