Zagłada domu Usherów

Zagłada domu Usherów (ang. The Fall of the House of Usher) to jedna z najbardziej znanych nowel amerykańskiego autora Edgara Allana Poego. Pisarz opublikował ją po raz pierwszy na łamach czasopisma „Burton’s Gentleman’s Magazine” we wrześniu 1839 roku. Wzbogacił ją następnie o wiersz Nawiedzony pałac i w tej postaci włączył do wydanego w 1840 r. zbioru opowiadań niesamowitych Opowieści groteskowo‑arabeskowych (ang. Tales of the Grotesque and Arabesque).

R1Z3G1xCBdEBR1

Plakat filmowy. W górnej jego części znajduje się dom w stylu gotyckim, do którego zmierza jeździec na koniu. W środkowej części znajdują się napisy w języku angielskim. Na samym dole plakatu ukazane są schody, po których schodzi mężczyzna z pochodnią, a za nim dwóch innych mężczyzn niesie trumnę. Na samym dole ukazany jest przekrój trumny, w której znajduje się żyjąca, przerażona, młoda kobieta.

Historia przedstawiona w utworze rozpoczyna się, gdy anonimowy narrator przybywa do domu Roderyka Ushera. Przybysz próbuje pocieszyć przyjaciela, który cierpi na tajemniczą chorobę i stany lękowe. Usher niepokoi się o własne zdrowie, ale i o swoją bliźniaczą siostrę, Madeline. W krótkim czasie kobieta niespodziewanie umiera, a jej ciało zostaje złożone w rodzinnej krypcie w podziemiach domu. Stan psychiczny Ushera pogarsza się. Narrator, chcąc go uspokoić, czyta mu na głos The Mad Trist (Tristana opętanego), pełną grozy historię średniowiecznego rycerza. Opowieść potęguje szaleństwo Roderyka, który w przypływie emocji wyznaje, że jego siostra została złożona do grobowca, choć była żywa. Drzwi pokoju, w którym przebywają bohaterowie, otwierają się i ukazuje się okryta skrwawionymi całunami pogrzebowymi Madeline. Upada martwa na podłogę, obok brata, który z przerażenia również umiera. Narrator ucieka, a cały dom na jego oczach rozpada się i znika w wodach jeziora. Utwór wykorzystuje motywy i  tematy typowe dla twórczości Poego, takie jak tajemnicza, wyniszczająca choroba, szaleństwo, przedwczesna śmierć kobiety oraz motyw pogrzebania żywcem. Jest także jednym z najbardziej znanych przykładów amerykańskiej literatury gotyckiej.

Gotycyzm

GotycyzmgotycyzmGotycyzm to nurt kulturowy zapoczątkowany w latach 60. XVIII wieku w Wielkiej Brytanii. Postrzegany jest jako reakcja sprzeciwu wobec oświeceniowego racjonalizmu i dydaktyzmu. Powieść gotyckapowieść gotyckaPowieść gotycka, zwana też powieścią grozy lub czarnym romansem, czerpała inspirację z estetyki średniowiecza, wykorzystując kategorie grozy i tajemniczości, elementy irracjonalne, często również motywy fantastyczne. Nurt ten wywarł znaczny wpływ na rozwój literatury romantycznej.

Gotycyzm w twórczości Poego

R1XcGgSa01o3v1

Rysunek przedstawia siedzącą, młodą kobietę okrytą peleryną.

Gotycyzm był nurtem rozwijającym się do około 1820 roku, kiedy konwencje gotyckie niemalże wyczerpały się, głównie ze względu na powtarzalność motywów i schematów. Poe, tworzący głównie w latach 1830‑1840, starał się je w pewnym stopniu odnowić. Wykorzystał typowe dla gotycyzmu tematy: ukazał mroczne strony ludzkiej psychiki, perwersję, śmierć i grozę, ale szukał dla nich nowych ujęć i form wyrazu. W swoich utworach często sięgał po symbolizmsymbolizmsymbolizm, groteskęgroteskagroteskę, parodięparodiaparodię. Jeśli operował grozą ujmowaną na poważnie, potrafił przekonująco ją uwspółcześnić, odrzucając naiwny kostium średniowieczny:

Dzięki nowemu spojrzeniu na literaturę grozy często uważa się, że Poe stał się ojcem współczesnego horroru.

Słownik