Przeczytaj

W wąskim znaczeniu owoc to organ rozwijający się z owocolistkówowocolistkiowocolistków, w nieco szerszym – z zalążnizalążniazalążni, a w szerokim – to końcowy wytwór przekształconego kwiatu lub kwiatostanu chroniący nasiona w czasie ich rozwoju i współuczestniczący w ich rozsiewaniu.

Owoce rozwijające się wyłącznie z zalążni nazywane są owocami właściwymi, te, które rozwijają się również z innych części kwiatu, określa się owocami rzekomymi (szupinkowymi), natomiast te, które powstają z przekształconych całych kwiatostanów, to owoce złożone (owocostany).

Części kwiatu i kwiatostanu uczestniczące w tworzeniu owoców to m.in. dno kwiatowe, np. u truskawki (Fragaria × ananassa), lub łuski przykwiatowe, np. u ananasa (Ananas).

bg‑pink

Budowa owocu

W typowym owocu wykształcają się: rozrośnięta ściana zalążni (tzw. owocnia, czyli perykarp) i nasiona. W owocni zwykle różnicują się trzy warstwy: zewnętrzna – egzokarp, wewnętrzna – endokarp (zwykle jednowarstwowy) oraz leżący między nimi kilkuwarstwowy mezokarp.

RbK7TGmcaPLcm

Schemat przedstawia budowę warstwy owocni, która otacza nasiono pestkowca. W środku owocu znajduje się nasiono, które ma okrągły kształt. Wewnątrz niego znajduje się wydłużony zarodek, natomiast wewnętrzna powierzchnia nasiona to bielmo. Na zewnątrz nasiona znajduje się twarda łupina nasienna. Pozostała, większa i zewnętrzna część owocu to owocnia. Endokarp to część bezpośrednio otaczającą nasiono, mezokarp to największa wewnętrzna część owocu, natomiast egzokarp jest z kolei zewnętrzną częścią owocu. — Warstwy owocni, która otacza nasiono pestkowca.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Gdy zalążki obumierają w czasie rozwoju owocu, tworzą się owoce beznasienne. Zjawisko to nazywa się partenokarpią. Może ono zachodzić bez zapylania kwiatów (np. u banana – Musa) lub gdy po zapyleniu nie dochodzi do zapłodnienia (np. u ananasa).

bg‑pink

Typy owoców

W zależności od sposobu powstawania owoców dzieli się je na pojedyncze, zbiorowe i złożone (owocostany). Owoce są suche lub mięsiste – w zależności od tego, czy w czasie dojrzewania tworzy się owocnia sucha czy soczysta.

bg‑gray2

Owoce pojedyncze

Powstają tylko z jednej zalążni. Gdy w owocach suchych dojrzała owocnia sama się otwiera i wysypuje nasiona, mówimy o owocach pękających, a gdy owocnia pozostaje cały czas zamknięta, mówimy o owocach niepękających. Natomiast gdy owoce rozpadają się na jednonasienne rozłupki, wówczas mówimy o owocach rozpadających się.

**Przykłady owoców mięsistych i suchych**
Owoce mięsiste	Owoce suche
Owoce mięsiste	pękające	rozpadające się	niepękające
1. pestkowiecpestkowiecpestkowiec 2. jagodajagodajagoda 3. owoce typu owoc rzekomy jabłoni, cytryny	1. mieszekmieszekmieszek 2. łuszczynałuszczynałuszczyna 3. strąkstrąkstrąk 4. torebkatorebkatorebka	1 rozłupniarozłupniarozłupnia 2. łuszczyna przewęzistałuszczyna przewęzistałuszczyna przewęzista	1. orzechorzechorzech 2. ziarniakziarniakziarniak 3. niełupkaniełupkaniełupka 4. skrzydlakskrzydlakskrzydlak

**Przykłady owoców mięsistych i suchych**
Owoce mięsiste	Owoce suche pękające	Owoce suche rozpadające się	Owoce suche niepękające
a. pestkowiecpestkowiecpestkowiec b. jagodajagodajagoda c. owoce typu owoc rzekomy jabłoni, cytryny	a. mieszekmieszekmieszek b. łuszczynałuszczynałuszczyna c. strąkstrąkstrąk d. torebkatorebkatorebka	a rozłupniarozłupniarozłupnia b. łuszczyna przewęzistałuszczyna przewęzistałuszczyna przewęzista	a. orzechorzechorzech b. ziarniakziarniakziarniak c. niełupkaniełupkaniełupka d. skrzydlakskrzydlakskrzydlak

bg‑gray2

Owoce zbiorowe

Owoc rozwijający się z pojedynczego kwiatu o wielu oddzielnych owocolistkach (tzn. takich, które nie zrosły się w jeden słupek) jest nazywany owocem zbiorowym (np. malina, jeżyna).

bg‑gray2

Owoce złożone (owocostany)

Owoc, który powstał z przekształcenia całych owocostanów, nazywany jest owocem złożonym, inaczej owocostanem. W zależności od sposobu wykształcenia owocu dzieli się je na cztery typy, przedstawione poniżej.

Owocostan jagodowy, jagodostan

Owocostan poprzedzielany mięsistymi przysadkami, osadzony na mięsistej osi. Występuje np. u ananasa.

Owocostan orzeszkowy

Połączone owoce pojedyncze, powstałe z drobnych kwiatów skupionych w kwiatostanach. Łączą je listki okwiatu, które stają się mięsiste w miarę dojrzewania. Owocostan tego typu występuje np. u morwy (Morus).

Owocostan pestkowcowy

W mięsistej, pogrubiałej osi kwiatostanu umieszczone są liczne, drobne pestkowce. Owocostan tego typu to np. figa, owoc figowca pospolitego (Ficus carica).

Owocostan suchy

To inaczej szyszka (np. chmielu – Humulus).

Ciekawostka

Owoce jadalneowoce jadalneOwoce jadalne są bogatym źródłem cukrów, soli mineralnych, kwasów organicznych, pektyn i witamin.

Rn7eG8UGkg9Xt

Ilustracja przedstawia owoce dzikiej róży – na jasnym tle znajdują się długie i cienkie, kolczaste gałązki, z których wyrastają okrągłe, czerwone owoce zwężające się ku końcowi. Owoce mają błyszczącą skórkę i niewielkie, brązowe listki na końcach. — Owoce dzikiej róży (*Rosa canina*) są niezwykle bogate w witaminę C: w 100 g ich masy znajduje się jej aż 1800 mg, podczas gdy zapotrzebowanie dzienne człowieka na tę witaminę wynosi ok. 80 mg.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

bg‑gray2

Owoce rzekome

Gdy owoc powstaje całkowicie lub w większości z tkanek innych niż zalążnia, mamy do czynienia z owocem rzekomym (np. jabłko, żołądź dębu). Rozróżnia się trzy typy owoców rzekomych.

Owoc jabłkowaty

Ma wielokomorowy, skórzasty endokarp z niewielką liczbą nasion i silnie rozbudowany mezokarp, podwójnego pochodzenia: część wewnętrzna pochodzi z zalążni, a część zewnętrzna z dna kwiatowego. Najbardziej znanym przykładem owocu jabłkowatego są owoce jabłoni (Malus) i gruszy (Pyrus).

R4Yyy71EI4ZUJ

Na zdjęciu przedstawiono przekrój jabłka. Cyframi od 1 do 7 oznaczono poszczególne jego części. Cyfrą 1 zaznaczono szypułkę - część łączącą owoc z pozostałą częścią rośliny. Znajduje się ona w górnej części jabłka. Wewnątrz owocu, w centralnej jego części cyfrą 2 zaznaczone są brązowe owalne nasiona z zaostrzonym końcem. Otaczają je oznaczone cyfrą 3 łuski gniazda nasiennego. Za łuskami sąsiaduje zaznaczona cyfrą 4 komora nasienna. W dolnej części jabłka widoczny jest fragment jabłka w którym widoczne jest lekkie zagłębienie - jest to kielich i zagłębienie kielichowate oznaczone cyfrą 5. Środkowa powierzchnia jabłka to miąższ, zaznaczony cyfrą 6, który otacza skórka oznaczona cyfrą 7. — Przekrój jabłka: 1 – szypułka, 2 – nasiono, 3 – łuski gniazda nasiennego, 4 – komora nasienna, 5 – kielich i zagłębienie kielichowe, 6 – miąższ, 7 – skórka.
Źródło: Jan Sokol, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Owoc różowaty

Powstaje z kwiatu o zalążni półdolnej. Na dnie kubkowatego dna kwiatowego, tworzącego następnie nibyowocnię, osadzone są licznie jednonasienne owocki (orzeszki), z których każdy rozwija się z jednego ze słupków. Owoc ten jest typowy dla róż (Rosa).

Owoc głogowaty

Tworzy się z kwiatów o zalążni dolnej. Owocolistki drewnieją lub kamienieją i okrywają nasiono. Wewnątrz nibyowocni, powstałej z dna kwiatowego, zamknięte są jednonasienne owocki typu orzeszków. Ten rodzaj owocu występuje np. u głogu (Crataegus) i irgi (Cotoneaster).

R1FXNF1eA8PZY1

Ilustracja przedstawia różne typy owoców. Pierwsze z nich to owoce suche pękające. Jako przykłady należących do tej grupy owoców wymieniono: mieszek piwonii z pięcioma strączkami wypełnionymi ziarnami wyrastającymi promieniście z jednego miejsca, mieszek ostróżki w kształcie kielicha, torebka bawełny z białymi, puszystymi włóknami na wierzchu łodygi, podłużny, otwarty strąk złotokapu z nerkowatymi ziarnami, łuszczynka miesięcznicy w okrągłym kształcie z ziarnami wewnątrz, łuszczynka tasznika w kształcie serca, która podzielona na pół zawiera wewnątrz ziarenka, łuszczynka lewkonii z trójdzielnym strąkiem, gdzie w jego środkowej części znajdują się nasiona, torebka lulka w kształcie mieszka wypełnionego ziarnami z wieczkiem i torebka maku w kształcie kuli umieszczonej na łodydze z czupryną na szczycie. Grupa ta oznaczona jest cyfrą jeden, po kliknięciu na nią rozwija się opis: uwalniają nasiona przed kiełkowaniem. Cyfrą dwa są oznaczone owoce suche niepękające z opisem: ich dojrzała owocnia pozostaje zamknięta. Należą do nich: ziarniak traw w owalnym, zwężającym się na końcu kształcie, niełupka iglicy z owalnym, ostrym na końcu nasionem i długim ogonkiem, od którego na boki odchodzą w boki pojedyncze igiełki, niełupka driakwi w postaci kielicha, na wierzchu którego znajdują się wychodzące z centralnego punktu ramiona, niełupka kozibrodu z podłużną dolną częścią i wiechą w części górnej, niełupka słonecznika z owalną, zwężającą się ku górze czarno- białą skórką, niełupka bławatka w postaci mieszka z czuprynką, skrzydlak brzozy z nasionem znajdującym się w centralnej części z dwoma parzystymi skrzydełkami, okrągły orzech kasztana jadalnego z jaśniejszym spodem i ciemnobrązowymi bokami oraz orzech dębu z łuskowatą czapeczką i jasnym, owalnym owocem. Cyfrą trzy oznaczono owoce rozpadające się. Po kliknięciu na tę cyfrę rozwija się opis: powstają z pojedynczego słupka utworzonego z więcej niż jednego owocolistka. Rozpadają się na jednonasienne człony. Jako przykłady tych owoców podano: rozłupnie ślazu w postaci pękatego, okrągłego rdzenia podzielonego na segmenty, który otaczają zielone listki, rozłupki kminku w postaci parzystych, pionowych, odchodzących od łodygi skrzydełek oraz podwójny skrzydlak klonu z nasionami odchodzącymi od łodyżki; każde z nasion posiada skrzydełko. Ostatnia grupą oznaczoną cyfrą cztery i opisem: mają soczystą owocnię, są owoce mięsiste. Należą do nich: owocostan ananasa z żółtą skórką podzieloną na segmenty i zieloną czuprynką, jagoda borówki w okrągłym kształcie i granatowym kolorze, żółty owoc rzekomy róży z owocem przypominającym kielich, który jest wypełniony nasionami i zwieńczony zielonymi listkami, owoc rzekomy poziomki z czerwoną skórką, na powierzchni której są drobne pestki i jasnym miąższem, pestkowiec czereśni z czerwonym miąższem i pestką w centralnej części, owoc rzekomy jabłoni ukazany w przekroju z czerwoną skórka, żółtym miąższem i pestkami w środku oraz owoc rzekomy maliny z niewielkimi, różowymi, okrągłymi segmentami skupionymi wokół centralnej części, w których znajdują się niewielkie pestki i z listkami i szypułką na wierzchu owocu.

Typy owoców.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

bg‑pink

Od kwiatu do owocu

Rsukvf5JC1xE91

Schemat przedstawia rozwój różnych typów owoców. Na pierwszej ilustracji ukazano owoc i kwiat grochu. Na łodydze grochu znajdują się białe płatki, a obok nich pręciki, a na końcu nich znamię słupka. Obok pręcików rozwija się zalążnia, w środku niej znajduje się zalążek. Z tych części rozwija się owoc grochu. Ma on podłużny kształt. W środku znajdują się okrągłe zielone nasiona. Zakończony jest miejscem, gdzie łączy się on ze znamieniem słupka. Kolejny rysunek przedstawia kwiat i owoc maliny. Kwiat maliny otaczają różowe płatki. Środek jest zielony. Jest to owocolistek, którego otaczają pręciki. Poniżej przedstawiony jest owoc maliny. Posiada on różowe, kuliste segmenty przylegające ściśle do siebie na siebie. Są to owocnie, inaczej owocki. Pomiędzy nimi znajdują się ostre znamiona słupka. Na powierzchni owocków znajduje się zalążnia, a pod owockami wyrastają pręciki, pod nimi są liście. Kolejny rysunek przedstawia kwiat i owoc ananasa. Kwiaty ananasa są w formie ostrych liści. Następnie z kwiatów rozwijają się owoce. Powstają twarde jagody. Każda z nich powstała z owocolistka jednego kwiatu. Górne liście się nie przekształcają. Kolejny rysunek obrazuje kwiat i owoc jabłoni. Kwiat składa się z białych płatków, u góry znajduje się płatek koronny, a w środku cienkie słupki. Cienki element łączący znamię umiejscowione na szczycie lub pręciki to szyjka. Na dole kwiatu jest rozszerzenie zwane kielichem. W niej znajdują się dziurki zwane zalążkami, a w dnie kwiatowym zalążnia. Z kolei owoc ma okrągły kształt. Na jednym jego końcu znajduje się zagłębienie - pozostałości pręcików i szyjki słupka. W tym miejscu są też działki kielicha. W środku owocu znajdują się nasiona, a powierzchnia w środku to dno kwiatowe. — Rozwój różnych typów owoców.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

jagoda

typ owocu, w którym owocnia jest w całości mięsista i zawiera kilka (wiele) nasion; typową jagodę ma winorośl, pomidor, cytryna czy pomarańcza

łuszczyna

typ owocu suchego pękającego, wyróżniany jako szczególna forma torebki; powstaje z dwóch owocolistków przedzielonych przegrodą, w której znajdują się nasiona; podobny owoc, ale bardziej krępy, to łuszczynka

łuszczyna przewęzista

owoc mający wyraźne zwężenia pomiędzy nasionami, rozpada się na jednonasienne fragmenty, nazywane rozłupkami; występuje u niektórych przedstawicieli kapustowatych (np. u roślin z rodzaju rzodkiew)

mieszek

typ owocu suchego lub słabo mięsistego, utworzony z pojedynczego owocolistka; zwykle zawiera wiele nasion (np. u roślin z rodziny jaskrowatych), rzadko tylko jedno nasiono (np. u magnolii)

niełupka

typ owocu jednonasiennego, suchego, niepękającego o owocni skórzastej, niezrośniętej z nasionem; na owocni często występują struktury służące do rozsiewania (np. aparaty lotne u mniszka); niełupka jest owocem typowym dla roślin z rodziny astrowatych, np. słonecznika, mniszka, ostu; odmianami niełupki są skrzydlaki (np. u klonu) i ziarniaki u traw

orzech

rodzaj dużego, suchego owocu jednonasiennego, niepękającego, rozwijającego się z kilkuowocolistkowej zalążni, w której dojrzewa tylko jeden zalążek; występuje m.in. u leszczyny i dębu; obowiązującej definicji nie zawsze odpowiada potoczne rozumienie słowa „orzech” (np. owoc orzecha włoskiego jest nibypestkowcem)

owoce jadalne

jadalne części trwałej rośliny związane z rozwojem kwiatu

owocolistki

u roślin nasiennych odpowiedniki liści na pędzie kwiatowym dźwigające zalążki; u roślin okrytozalążkowych zrastają się, tworząc słupek

pestkowiec

typ owocu mięsistego, w którym wewnętrzną częścią ściany owocu jest łupina nasienna otaczająca nasiono, tworząca pestkę; pozostała, zewnętrzna część owocu jest mięsista, zwykle atrakcyjna pokarmowo dla zwierząt; pestkowce są przeważnie jednonasienne (np. śliwka, daktyl), ale mogą zawierać kilka pestek (np. bez czarny)

rozłupnia

rodzaj owocu suchego rozpadającego się na części jednonasienne (rozłupki), odpowiadające owocolistkom; występuje np. u roślin z rodzin ślazowatych, jasnotowatych (wargowych); podwójna rozłupnia jest charakterystyczna dla roślin z rodziny selerowatych (baldaszkowatych), np. dla kminku

skrzydlak

typ owoców suchych, niepękających, o specjalnych przystosowaniach morfologicznych do rozsiewania przez wiatr (charakterystyczne twory – lotne błoniaste wyrostki)

strąk

typ owocu jednoowocolistkowego, wielonasiennego, suchego, pękającego; rozwija się z jednego owocolistka, otwiera wzdłuż szwu zrośnięcia oraz linii grzbietowej; łupiny po pęknięciu skręcają się i rozrzucają nasiona; występuje np. u grochu, fasoli, łubinu, bobu, soi

torebka

owoc suchy, pękający, przeważnie wielonasienny, powstający ze zrośnięcia co najmniej dwóch owocolistków; występuje np. u tytoniu, lilii, lnu, maku

zalążnia

dolna, rozszerzona część słupka kwiatu roślin okrytozalążkowych, utworzona ze zrośniętych owocolistków; zawiera komorę, w której na łożysku są osadzone zalążki; bierze udział w tworzeniu owocu

ziarniak

typ owocu suchego, niepękającego, jednonasiennego o cienkiej i suchej owocni przyrośniętej do łupiny nasiennej; charakterystyczny dla większości traw, np. żyta, pszenicy, owsa, kukurydzy; potocznie zwany ziarnem

Wprowadzenie

Film

Budowa owocu

Typy owoców

Owoce pojedyncze

Owoce zbiorowe

Owoce złożone (owocostany)

Owoce rzekome

Od kwiatu do owocu

Słownik