Przeczytaj
W wąskim znaczeniu owoc to organ rozwijający się z owocolistkówowocolistków, w nieco szerszym – z zalążnizalążni, a w szerokim – to końcowy wytwór przekształconego kwiatu lub kwiatostanu chroniący nasiona w czasie ich rozwoju i współuczestniczący w ich rozsiewaniu.
Owoce rozwijające się wyłącznie z zalążni nazywane są owocami właściwymi, te, które rozwijają się również z innych części kwiatu, określa się owocami rzekomymi (szupinkowymi), natomiast te, które powstają z przekształconych całych kwiatostanów, to owoce złożone (owocostany).
Części kwiatu i kwiatostanu uczestniczące w tworzeniu owoców to m.in. dno kwiatowe, np. u truskawki (Fragaria × ananassa), lub łuski przykwiatowe, np. u ananasa (Ananas).
Budowa owocu
W typowym owocu wykształcają się: rozrośnięta ściana zalążni (tzw. owocnia, czyli perykarp) i nasiona. W owocni zwykle różnicują się trzy warstwy: zewnętrzna – egzokarp, wewnętrzna – endokarp (zwykle jednowarstwowy) oraz leżący między nimi kilkuwarstwowy mezokarp.
Gdy zalążki obumierają w czasie rozwoju owocu, tworzą się owoce beznasienne. Zjawisko to nazywa się partenokarpią. Może ono zachodzić bez zapylania kwiatów (np. u banana – Musa) lub gdy po zapyleniu nie dochodzi do zapłodnienia (np. u ananasa).
Typy owoców
W zależności od sposobu powstawania owoców dzieli się je na pojedyncze, zbiorowe i złożone (owocostany). Owoce są suche lub mięsiste – w zależności od tego, czy w czasie dojrzewania tworzy się owocnia sucha czy soczysta.
Owoce pojedyncze
Powstają tylko z jednej zalążni. Gdy w owocach suchych dojrzała owocnia sama się otwiera i wysypuje nasiona, mówimy o owocach pękających, a gdy owocnia pozostaje cały czas zamknięta, mówimy o owocach niepękających. Natomiast gdy owoce rozpadają się na jednonasienne rozłupki, wówczas mówimy o owocach rozpadających się.
Owoce mięsiste | Owoce suche | ||
---|---|---|---|
pękające | rozpadające się | niepękające | |
1. pestkowiecpestkowiec | 1 rozłupniarozłupnia |
Owoce mięsiste | Owoce suche pękające | Owoce suche rozpadające się | Owoce suche niepękające |
---|---|---|---|
a. pestkowiecpestkowiec | a rozłupniarozłupnia |
Owoce zbiorowe
Owoc rozwijający się z pojedynczego kwiatu o wielu oddzielnych owocolistkach (tzn. takich, które nie zrosły się w jeden słupek) jest nazywany owocem zbiorowym (np. malina, jeżyna).
Owoce złożone (owocostany)
Owoc, który powstał z przekształcenia całych owocostanów, nazywany jest owocem złożonym, inaczej owocostanem. W zależności od sposobu wykształcenia owocu dzieli się je na cztery typy, przedstawione poniżej.
Owoce jadalneOwoce jadalne są bogatym źródłem cukrów, soli mineralnych, kwasów organicznych, pektyn i witamin.
Owoce rzekome
Gdy owoc powstaje całkowicie lub w większości z tkanek innych niż zalążnia, mamy do czynienia z owocem rzekomym (np. jabłko, żołądź dębu). Rozróżnia się trzy typy owoców rzekomych.
Od kwiatu do owocu
Słownik
typ owocu, w którym owocnia jest w całości mięsista i zawiera kilka (wiele) nasion; typową jagodę ma winorośl, pomidor, cytryna czy pomarańcza
typ owocu suchego pękającego, wyróżniany jako szczególna forma torebki; powstaje z dwóch owocolistków przedzielonych przegrodą, w której znajdują się nasiona; podobny owoc, ale bardziej krępy, to łuszczynka
owoc mający wyraźne zwężenia pomiędzy nasionami, rozpada się na jednonasienne fragmenty, nazywane rozłupkami; występuje u niektórych przedstawicieli kapustowatych (np. u roślin z rodzaju rzodkiew)
typ owocu suchego lub słabo mięsistego, utworzony z pojedynczego owocolistka; zwykle zawiera wiele nasion (np. u roślin z rodziny jaskrowatych), rzadko tylko jedno nasiono (np. u magnolii)
typ owocu jednonasiennego, suchego, niepękającego o owocni skórzastej, niezrośniętej z nasionem; na owocni często występują struktury służące do rozsiewania (np. aparaty lotne u mniszka); niełupka jest owocem typowym dla roślin z rodziny astrowatych, np. słonecznika, mniszka, ostu; odmianami niełupki są skrzydlaki (np. u klonu) i ziarniaki u traw
rodzaj dużego, suchego owocu jednonasiennego, niepękającego, rozwijającego się z kilkuowocolistkowej zalążni, w której dojrzewa tylko jeden zalążek; występuje m.in. u leszczyny i dębu; obowiązującej definicji nie zawsze odpowiada potoczne rozumienie słowa „orzech” (np. owoc orzecha włoskiego jest nibypestkowcem)
jadalne części trwałej rośliny związane z rozwojem kwiatu
u roślin nasiennych odpowiedniki liści na pędzie kwiatowym dźwigające zalążki; u roślin okrytozalążkowych zrastają się, tworząc słupek
typ owocu mięsistego, w którym wewnętrzną częścią ściany owocu jest łupina nasienna otaczająca nasiono, tworząca pestkę; pozostała, zewnętrzna część owocu jest mięsista, zwykle atrakcyjna pokarmowo dla zwierząt; pestkowce są przeważnie jednonasienne (np. śliwka, daktyl), ale mogą zawierać kilka pestek (np. bez czarny)
rodzaj owocu suchego rozpadającego się na części jednonasienne (rozłupki), odpowiadające owocolistkom; występuje np. u roślin z rodzin ślazowatych, jasnotowatych (wargowych); podwójna rozłupnia jest charakterystyczna dla roślin z rodziny selerowatych (baldaszkowatych), np. dla kminku
typ owoców suchych, niepękających, o specjalnych przystosowaniach morfologicznych do rozsiewania przez wiatr (charakterystyczne twory – lotne błoniaste wyrostki)
typ owocu jednoowocolistkowego, wielonasiennego, suchego, pękającego; rozwija się z jednego owocolistka, otwiera wzdłuż szwu zrośnięcia oraz linii grzbietowej; łupiny po pęknięciu skręcają się i rozrzucają nasiona; występuje np. u grochu, fasoli, łubinu, bobu, soi
owoc suchy, pękający, przeważnie wielonasienny, powstający ze zrośnięcia co najmniej dwóch owocolistków; występuje np. u tytoniu, lilii, lnu, maku
dolna, rozszerzona część słupka kwiatu roślin okrytozalążkowych, utworzona ze zrośniętych owocolistków; zawiera komorę, w której na łożysku są osadzone zalążki; bierze udział w tworzeniu owocu
typ owocu suchego, niepękającego, jednonasiennego o cienkiej i suchej owocni przyrośniętej do łupiny nasiennej; charakterystyczny dla większości traw, np. żyta, pszenicy, owsa, kukurydzy; potocznie zwany ziarnem