Ekspresja w języku

W języku bardzo często stosowane jest słownictwo ekspresywne, czyli nacechowane emocjonalnie – mające określoną barwę uczuciową. Może być ona dodatnia (np. buziaki, milutko) lub ujemna (np. staruch, brzydal).

Mówiąc o wyrazach nacechowanych emocjonalnie, mamy na myśli m.in. słowa pogardliwe, lekceważące. W słownikach języka polskiego barwę emocjonalną wyrazów wskazują kwalifikatorykwalifikatorkwalifikatory, np. pogard. (=pogardliwie) lub pieszcz. (= pieszczotliwie).

Wyrazów nacechowanych emocjonalnie używa się często w sytuacjach nieoficjalnych, w bezpośrednich kontaktach osób, które dobrze się znają i pełnią równorzędne role społeczne.

Spieszczenia, zdrobnienia, zgrubienia

Hipokorystyki bywają mylone z deminutywami. Bierze się to stąd, że czasami trudno rozróżnić jedne od drugich. Hipokorystyki to inaczej spieszczenia, czyli wyrazy, które świadczą o czułym, emocjonalnym stosunku mówiącego do nazywanego obiektu. Spieszczeniami będą więc np. bobasek, Misia (od imienia Michalina), słonko. Wyrazy te nie oznaczają, jak w przypadku zdrobnień, mniejszych wersji obiektów lecz wyrażają emocjonalny stosunek mówiącego. Dlatego bobasek nie oznacza małego bobasa, Misia nie jest małą Michaliną, słonko nie jest małym słońcem. Jedyny powód użycia to emocjonalny stosunek mówiącego.

Inaczej jest ze zdrobnieniem, które oznacza mniejsze rozmiary obiektu określanego, np. samochodzik, talerzyk, kamyk. Definicja wyrazu talerzyk brzmi ‘mały talerz’, natomiast definicja wyrazu bobasek zaczyna się od informacji pieszcz. (= pieszczotliwie). Zdarza się, że ten sam wyraz może być użyty albo jako spieszczenie, albo jako zdrobnienie, na przykład rzeczownik kotek oznacza małego kota, ale można tak powiedzieć pieszczotliwie o bliskiej osobie.

Zgrubienia (augmentatywa) to wyraz wyolbrzymiający znaczenie w stosunku do znaczenia wyrazu podstawowego, np. domisko czyli 'wielki dom'. Większość zgrubień ma ujemne zabarwienie uczuciowe, wyraża niechęć, brak sympatii. Zdarzają się sytuacje, kiedy zgrubienie nabiera znaczenia pozytywnego, np. kochane (dzielne, odważne) chłopaczysko.

Innym sposobem ekspresji językowej są onomatopeje. Onomatopeja to wyraz dźwiękonaśladowczy, czyli taki, który naśladuje swym brzmieniem dźwięki naturalne. Przykładowe onomatopeje to: fuj, fee, brrr, pff, haha, ale też czasowniki i rzeczowniki jak krakać, miauczeć, zygzak, terkot itd.

Istotne w języku są również wyrazy o nacechowaniu emocjonalnym, pokazujące stosunek mówiącego do osoby, zjawiska, np. mazgaj, chłoptyś, pindrzyć się , cudo.

Wykrzykniki (ach, ojej, och, oj, brr, o, hola, halo, ej, ech) to nieodmienne części mowy, służące wyrażaniu uczuć mówiącego. Za ich pomocą można sygnalizować uczucia, na przykład smutek, żal lub tęsknotę: Ach, jak mi przykro, zdziwienie: Ej! Gdzie tak pędzisz?, radość: Ha, jak dobrze, że jesteś. Wykrzykniki np. ha, ha!, hi, hi! naśladują śmiech. Niektóre wykrzykniki mogą wyrażać różne emocje. Ech! może wyrażać oburzenie, radość lub rozczarowanie. Emocje te należy odczytać, biorąc pod uwagę kontekst zdania i intonację, z jaką jest wypowiadane. Na przykład: Ech! Ale piękny widok. Ech! Nie umiem tego zrobić. Ech! Co on wyprawia?

Wykrzykniki nie wchodzą w związki składniowe z innymi wyrazami w zdaniu. Mogą również stanowić samodzielne wypowiedzenie.

Wykrzyknienie należy do środków stylistycznych podkreślających emocjonalne nacechowanie wypowiedzi. Może składać się z jednego wyrazu, zwrotu lub całego zdania zakończonego wykrzyknikiem.

Przykłady:

Nie wracaj nigdy więcej!

Litwo, Ojczyzno moja!

Formą ekspresji jest też wykorzystywanie wyrazów uznawanych za wulgarne czy obraźliwe. Nie są one neutralne, co znaczy, że zdradzają stosunek nadawcy do odbiorcy i/lub do tego, o kim/czym mówi. Wulgaryzmów od wieków używano powszechnie. Jeśli je stosować, to należy pamiętać, że to, co dopuszczalne w swobodnej konwersacji z rówieśnikami, niekoniecznie toleruje się w innej sytuacji.

Słownik