Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑lime

Jakie wyróżniamy rodzaje łańcuchów pokarmowych?

Sieci troficzne to nic innego, jak zbiorowiska różnych, ale powiązanych ze sobą – przeplatających się – łańcuchów pokarmowych. Same łańcuchy pokarmowe dzielimy na dwa rodzaje: łańcuchy spasania i łańcuchy detrytusowe.

Łańcuch spasania

Na początku każdego łańcucha spasania znajdują się producenciproducentproducenci, którzy w procesie fotosyntezy lub chemosyntezychemosyntezachemosyntezy wytwarzają materię organiczną.

Kolejne poziomy troficzne tworzą konsumencikonsumentkonsumenci pierwszego rzędu (zwierzęta roślinożerne), którzy zjadając i przyswajając masę roślinną, otrzymują nie tylko niezbędne materiały budulcowe tkanek, ale również energię nieodzowną dla swojej aktywności życiowej.

Roślinożercy są zjadani przez konsumentów drugiego rzędu (mięsożerców i wszystkożerców).

Konsumentów wyższych rzędów może być więcej, to znaczy są drapieżniki, które zjadają inne drapieżniki.

Jeszcze inne ogniowo łańcucha pokarmowego tworzą destruenci – reducencireducentreducenci – którzy rozkładają martwą materię organiczną na proste związki nieorganiczne.

Co ważne jeden gatunek może zajmować różne ogniwa łańcucha pokarmowego, np. niedźwiedź brunatny zjadając borówki lub pędy roślin jest konsumentem pierwszego rzędu, zjadając myszy – konsumentem drugiego rzędu, a zjadający pstrąga – konsumentem trzeciego rzędu.

W ekosystemach lądowych łańcuchy spasania mają zazwyczaj trzy, cztery ogniwa, natomiast ekosystemy wodne są bardziej rozbudowane, więc wyróżniamy w nich więcej ogniw.

R1Qzqwwc6SUkA1
Schemat przedstawia łańcuchy spasania w ekosystemie lądowym i wodnym. Dla ekosystemu lądowego przedstawiono następującą zależność: trawa jest zjadana przez owady roślinożerne np. koniki polne, które następnie stają się pokarmem dla owadów drapieżnych takich jak chrząszcze czy szerszenie. Owady te stają się pokarmem np. dla płazów takich jak żaba, które następnie zostają pożywieniem dla drapieżnika jakim jest wąż. Końcowym ogniwem łańcucha jest jastrząb. Dla ekosystemu wodnego przedstawiono następującą zależność: plankton jest pokarmem dla małży takich jak omułki, które następnie stają się pożywieniem dla skorupiaków takich jak krab. Jest on pokarmem dla większych ryb, którymi z kolei żywią się ssaki morskie takie jak delfin. Ostatnim łańcuchem ogniwa jest rekin.
Łańcuchy spasania w ekosystemie lądowym i wodnym.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Łańcuch detrytusowy

W łańcuchu detrytusowym pierwszy poziom troficzny tworzą destruenci (saprofagi) odżywiający się martwą, rozdrobnioną materią organiczną, inaczej nazywaną detrytusem. Kolejne ogniwa są takie same jak w łańcuchu spasania.

Oba typy łańcuchów możemy spotkać we wszystkich ekosystemach autotroficznychautotrofiaautotroficznych.

Detrytus osiada głównie na powierzchni gleby oraz może opadać na dno zbiorników wodnych.

Detrytus lądowy składa się przede wszystkim z:

  • obumarłych roślin

  • martwych ciał zwierząt

  • odchodów pozostawionych przez zwierzęta

Detrytus wodny to martwe szczątki roślinne i zwierzęce o różnym stopniu rozdrobnienia, występujące na dnie zbiorników wodnych lub unoszące się w toni wodnej.

W niedużych strumieniach i zbiornikach wodnych detrytus stanowi podstawowe źródło pożywienia dla zamieszkujących je organizmów.

bg‑pink
Łańcuch pasożytów

To ciekawy przykład łańcucha pokarmowego, w którym pierwszym ogniwem jest konsument, a ostatnim najmniejszy pasożyt. Łańcuchy pasożytów występują powszechnie we wszystkich środowiskach, mają zazwyczaj dwa, trzy ogniwa. Przykładem takiej relacji jest łańcuch:  krowa‑bakteria‑bakteriofag.

bg‑gray1
Ciekawostka
R4otglqrrByjM1
Ślimak Elysia chlorotica zjada glony z gatunku Vaucheria litorea, z których pozyskuje chloroplasty. Jego ciało ma zieloną barwę.
Źródło: Karen N. Pelletreau et al., Wikimedia Commons, licencja: CC BY 4.0.

Zwierzęta to organizmy cudzożywne, jednak przykładem zwierzęcia, które można uznać za „samożywne”autotrofia„samożywne”, jest wodny ślimak z rodzaju Elysia. Ślimaki te zjadają rośliny, ale zamiast trawić spożyte wraz z rośliną chloroplasty, wbudowują je w swoje ciało. Mechanizm ten nazywany jest kleptoplastią. Chloroplasty w ciele ślimaka (właściwie powinny być już wtedy nazywane kleptoplastami) mogą prowadzić fotosyntezę, a ślimak dzięki nim się odżywia. Uzyskane w ten sposób chloroplasty nie przenoszą się jednak na potomstwo, dlatego młode, aby nabyć zdolność do fotosyntezy muszą pobrać je z zewnątrz – zjadając wraz z roślinami.

bg‑lime

Jak powstają sieci pokarmowe?

Proste łańcuchy pokarmowe są raczej rzadkością w przyrodzie. Na ogół zwierzęta nie są monofagami, to znaczy nie odżywiają się tylko jednym rodzajem pokarmu. Częściej w skład diety jednego gatunku wchodzi wiele gatunków z niższego poziomu troficznego lub nawet gatunki reprezentujące odmienne poziomy troficzne. To sprawia, że powstaje sieć pokarmowa tworzona przez przeplatające się, liczne łańcuchy pokarmowe. Sieci pokarmowe mogą być mniej lub bardziej złożone – zależy to od liczby gatunków w ekosystemie. Im bardziej skomplikowana sieć pokarmowa, tym stabilniejszy będzie ekosystem, bo wahania liczebności jednego z gatunków, nie wpłyną na kondycję innych organizmów, zdolnych do znalezienia innych źródeł pokarmu.

R17jAEKcZi8pD1
Ilustracja przedstawia rozbudowane sieci troficzne ekosystemu lądowego i wodnego. Na tle ziemi przedstawiony jest ekosystem lądowy. Zdjęcia zwierząt przedstawione są w zielonych ramkach, połączone są one strzałkami. Do bielika, ptaka z zakrzywionym dziobem, ostrymi szponami i biało-szarym upierzeniem prowadzi strzałka od czarnego kruka, biało – zielonego, zwiniętego węża, mazurka – małego ptaszka z biało – brązowym upierzeniem oraz szopa – ssaka z bujnym ogonem w pasy, szarym futrem i białym pyszczkiem z ciemnymi obwódkami przy oczach. Od węża do szopa również prowadzi strzałka. Do kruka także prowadzi strzałka od niewielkiej, zielono-brązowej żaby z wyłupiastymi oczami i czterema krótkimi kończynami oraz od myszy – małego ssaka z brązowym futerkiem, krótkimi łapkami i podłużnym pyszczkiem z małymi, stojącymi uszkami. Strzałka prowadzi także od myszy do węża, od żaby do węża i od żaby do kruka. Kolejna strzałka prowadzi od szerszenia – dużego owada z potężnym odwłokiem w żółto – czarne paski, przezroczystymi skrzydłami i okrągłą głową z parą czułków do żaby. Do szerszenia prowadzi strzałka od podobnej do niego, ale mniejszej pszczoły siedzącej na białym kwiatku. Poniżej znajduje się ślimak z brązową muszlą i półprzezroczystym, obłym ciałem z dwoma czułkami. Prowadzi od niego strzałka do mazurka i do chrząszcza z czarnym pancerzykiem, czułkami i odnóżami odchodzącymi od spodu ciała owada. Obok ślimaka znajdują się zielone źdźbła trawy, od których prowadzą strzałki do pszczoły, ślimaka i pasikonika z długim ciałem, wzdłuż którego biegną skrzydła; posiada on kilka par odnóży, w tym parę skocznych tylnych nóg z krótkimi czułkami. Poniżej widoczne są dżdżownice, obłe, długie pierścienice znajdujące się w pryzmie ziemi. Prowadzą od nich strzałki do myszy, żuka i mazurka. Na kolejnej ilustracji znajduje się detrytus wyglądem zbliżony do ziemi, od którego prowadzi strzałka do dżdżownicy. Na tle wody przedstawiony jest ekosystem wodny. Zdjęcia zwierząt przedstawione są w niebieskich ramkach, które połączone są strzałkami. Do rekina, ryby o długim, obłym ciele z płetwami i ogonem oraz szerokim pyskiem z ostrymi zębami prowadzą strzałki od tuńczyka, pękatej ryby ze spiczastą głową, płetwami i sierpowatym ogonem, od dorsza, ryby o jasnym, długim ciele z płetwami i ogonem oraz od delfina, ssaka o długim, srebrzystym tułowiu, płetwami i charakterystycznym, podłużnym pysku. Od tuńczyka i od dorsza również prowadzą strzałki do ilustracji przedstawiającej delfina. Kolejno na ilustracji przedstawiony jest krab o okrągłym ciele z odnóżami odchodzącymi po obu jego stronach; przednie odnóża są masywniejsze od pozostałych i zakończone szczypcami. Prowadzą od niego strzałki do dorsza i do delfina. Na kolejnej ilustracji przedstawiona jest ławica srebrzystych śledzi, prowadzi od niej strzałka do tuńczyka. Na kolejnym obrazku przedstawiony jest unoszący się w wodzie detrytus - drobnoszczątkowa, martwa materia organiczna, martwe szczątki roślin, zwierząt oraz ich odchodów. Prowadzi od niego strzałka do ilustracji przedstawiającej kraba. Na ostatnim obrazku widać małże o półokrągłych, czarnych muszlach. Od tej ilustracji prowadzi strzałka do obrazka przedstawiającego ławicę śledzi oraz kraba.
Rozbudowane sieci troficzne ekosystemu lądowego i wodnego. Organizmy w takiej sieci mają po kilka niezależnych źródeł pokarmu.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime

Zaburzenia w funkcjonowaniu ekosystemów

Rcpu7Ilhx8ntY1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
R5YEP6gVnQwfy1
Lis rudy (Vulpes vulpes).
Źródło: Ouwesok, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Lisi oportunizm dotyczy przede wszystkim preferencji pokarmowych. Lis nie pogardzi praktycznie niczym, co nadaje się do zjedzenia. W skład jego jadłospisu wchodzą gryzonie, pisklęta i jaja ptaków gnieżdżących się na ziemi, ale również liczne owoce, w tym na przykład jagody, jarzębina. Lisy to także najważniejsi padlinożercy. Bardzo szybko wynajdują i zjadają praktycznie każdą padlinę. Pełnią tym samym w ekosystemie ważną rolę sanitariuszy.

Niestety lisy chętnie korzystają z pokarmu pozostawianego przez ludzi. Szybko uczą się, że w pobliżu szlaków komunikacyjnych i zabudowań można łatwo się pożywić.

Słownik

autotrofia
autotrofia

samożywność, jeden z dwóch podstawowych sposobów odżywiania się organizmów. Autotrofy samodzielnie przeprowadzają biosyntezę złożonych związków organicznych z prostych nieorganicznych związków węgla, azotu oraz wody. Wykorzystują do tego celu energię świetlną uzyskiwaną w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy

chemosynteza
chemosynteza

starszy ewolucyjnie od fotosyntezy i mniej od niej skomplikowany sposób autotrofizmu. Przeprowadzają go bakterie nazywane chemoautotrofami, których źródłem energii do asymilacji dwutlenku węgla są reakcje utlenienia prostszych związków nieorganicznych lub metanu

konsument
konsument

organizm heterotroficzny, głównie zwierzę roślinożerne lub zwierzę drapieżne żywiące się roślinożercami. Czasem do konsumentów zalicza się także detrytusożerców. Konsumenci stanowią w biocenozach jeden z trzech poziomów troficznych

producent
producent

organizm wytwarzający związki organiczne ze związków nieorganicznych. Tworzy pierwszy poziom troficzny. Producenci są jednym z trzech składników biocenozy, stanowią podstawę łańcuchów pokarmowych. Producenci ze względu na strategię metaboliczną są autotrofami

reducent
reducent

zwany także destruentem. Tym ogólnym pojęciem określa się organizmy cudzożywne, które zwiększają ilość materii nieorganicznej w środowisku przez rozkład martwej substancji organicznej