Prawiek. VademecumvademecumVademecum podróżnika

Od zarania dziejów człowiek kochał mity. Wyrażały one jego mądrość i doświadczenie, a także dylematy moralne oraz pytania, na które nie mógł znaleźć odpowiedzi. 
W mitach człowiek próbował wyjaśnić sens świata, a także zrozumieć istotę własnej egzystencji. W tym celu przedstawiał magiczne miejsca, w których życie zdawało się płynąć ze szczególnym natężeniem. Miejsca tajemniczego ładu i boskiej opieki, gdzie człowiek był otoczony nadziemskimi siłami. Według tych reguł płynęło życie na przykład w biblijnym Edenie albo w mitologicznej ArkadiiArkadiaArkadii…

R1S1h9Y4j3IUM

Zdjęcie przedstawia rajski ogród, pełen drzew i kwiatów. Znajdują się w nim liczne gatunki zwierząt: papugi i inne ptaki, lwy, jelenie, sarny, koty.

Jeśli ktoś pragnie dotrzeć do tych mitycznych miejsc, nie wystarczy, że uda się do dzisiejszej Grecji lub Palestyny. Musi ich szukać w dziełach literackich. Być może zresztą, powinien rozejrzeć się wokół siebie? Może podobne zakątki istnieją również dziś? Literatura współczesna zdaje się to potwierdzać. Taki właśnie charakter ma tytułowy Prawiek z powieści Olgi Tokarczuk. Interpretowanie dzieła Prawiek i inne czasy to tak naprawdę podążanie szlakiem współczesnego mitumitmitu.

Co wziąć ze sobą w literacką podróż? Z pewnością bardzo przyda się mapa. Trzeba ją zatem sporządzić. W trakcie tej czynności nie zapomnieć jednak, że powieść Olgi Tokarczuk rządzi się regułami fikcji. Toteż mapa pomoże nie tylko opisać miejsce, w którym rozgrywa się akcja utworu. Dzięki niej uda się także odszukać jego sensy, które – niczym skarb – zostały ukryte bardzo głęboko.

Nazwa i położenie

Rh9GbiTJ1DkyA1

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę, która stoi z mikrofonem w ręce i przemawia. Ma owinięte wokół głowy długie dredy, ubrana jest w ciemną sukienkę.

Już samo słowo „Prawiek” sugeruje niezwykłość okoliczności. Ta nazwa miejsca kojarzy się również z określeniem czasu: zamierzchła przeszłość „przed wiekami” (potwierdza to zresztą tytuł rozdziału: Czas Prawieku). A przecież już w pierwszych zdaniach powieści narrator opisuje to miejsce tak, jakby istniało „tu i teraz” i znajdowało się na wyciągnięcie ręki!

Niezwykłe jest też położenie Prawieku: „w środku wszechświata”. Niezwykłe, gdyż w powieściowym opisie jest dużo geograficznych konkretów. Na przykład jedną z granic Prawieku jest droga z Taszowa do Kielc, a drugą – miasteczko Jeszkotle. W jaki sposób na ziemi, którą dobrze znamy i która zdaje się niczym nie różnić od zwyczajnych okolic, może znajdować się tajemnicze, cudowne, bosko‑ludzkie centrum?

Jak pogodzić te sprzeczności? Czyżby narrator nie potrafił czytać map? Czyżby nie wiedział, że Polska nie leży w środku wszechświata?

A może błędnie postawiono pytania? W literaturze fikcja ma prawo mieszać się z rzeczywistością. Właśnie dzięki owej mieszaninie prawdy i zmyślenia powstaje symbol, którym literatura zwykła się posługiwać. W ten sposób – symboliczny – odczytuje się nazwę i położenie Prawieku. Oto autorka przedstawiła miejsce, które znajduje się bardzo blisko, a równocześnie jest wszędzie. Wydarzenia, które w nim się rozgrywają, wprawdzie już kiedyś miały miejsce, ale – siłą ciągłych nawrotów – dzieją się w każdym czasie: w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Położenie „w centrum wszechświata” oznacza zaś, iż Prawiek to miejsce pełne znaczeń, w którym „tu i teraz” (czyli zawsze) rozgrywają się sprawy szczególnie doniosłe. Sprawy całego świata.

Słownik