Przeczytaj
Cechy kultury elitarnej
Uwzględniając wiele trudności, których nastręcza próba ścisłego zdefiniowania kultury elitarnej, najogólniej można ją scharakteryzować jako część kultury symbolicznej, której treści, wytwory (dobra kulturowe), takie jak dzieła literackie, dzieła muzyczne, dzieła sztuki, filmy, uznane zostały za najcenniejsze, najbardziej wartościowe, ważne dla konkretnej dziedziny kultury i dla kultury narodowej w danym momencie.
Przy całej trudności precyzyjnego zdefiniowania kultury elitarnej badacze społeczni zgadzają się co do jej kilku istotnych cech, które muszą być spełnione łącznie, aby można zaliczyć jakiś wytwór kultury do jej wysokiej odmiany.
Walory estetyczne
Kulturze elitarnej przypisuje się wysokie walory estetyczne i poznawcze, a ponadto zdolność do kształtowania wrażliwości odbiorów na problemy obecne w dziełach kultury elitarnej (moralne, społeczne, polityczne, estetyczne).
Przekaz
Kultura wysoka to kultura przekazywana bezpośrednio, ale w sposób sprofesjonalizowany.
Wprowadzenie do socjologiiWystępuje tu wyraźny podział na profesjonalnych twórców i odbiorców. Jedni i drudzy mogą zresztą zamieniać się miejscami: aktor grający w teatrze może następnego dnia kupować obraz od malarza, który poprzedniego wieczoru oglądał go na scenie. Kontakty między twórcą a odbiorcą poddane są określonym regułom i odbywają się w obrębie organizacji takich jak teatr, filharmonia, galeria sztuki. Ponadto twórcy legitymują się formalnym wykształceniem, które uprawnia do zajmowania się daną działalnością twórczą.
Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 90.
„Promotorski” charakter
W procesie identyfikacji elitarnego charakteru dzieła oraz upowszechnienia go jako elitarne biorą udział promotorzy – decydenci. Zazwyczaj są to jednostki zaliczane do tzw. środowisk artystycznych. Owo uznanie środowisk artystycznych (twórców, krytyków, badaczy zjawisk kulturowych, administratorów zarządzających zbiorami) dokonuje się przez ustawiczną dyskusję i konfrontację konkretnego dobra kulturowego z już istniejącymi dokonaniami twórczymi zaliczanymi do elitarnej kultury narodowej, a także powszechnej.
Kultura elitarna a kultura masowaPromotorzy – decydenci mają rozstrzygający wpływ na pojawienie się dzieła – obrazu, książki, utworu muzycznego, filmu, przedstawienia teatralnego – w obiegu społecznym, na arenie publicznej. Są to wpływowi krytycy, kierownicy muzeów, galerii, teatrów, producenci filmów, wydawcy. Oczywiście, ostateczny werdykt wydaje publiczność, która nie ogłaszając swych opinii, głosuje »nogami i portfelami«. Jednakże publiczności pod to jej swoiste głosowanie poddają dzieła właśnie wymienieni wyżej »znawcy« działający z instytucjonalnego upoważnienia. Już samo to określa wagę ich roli, a do tego dochodzi jeszcze okoliczność, że to wśród nich znajdują się przede wszystkim ci, którzy na gorąco komentują dzieła już wystawione, wydane, wyświetlone. Decyzje promocyjne są więc dyskutowane w tym samym kręgu, do którego należą decydenci. Wpływ »znawców« wyraża się zatem nie tylko w samym akcie promocji, ale także w urabianiu nastrojów i sądów publiczności już po jej dokonaniu się. W nowoczesnej kulturze »kompleks promotorski« – mający pewne analogie także w okresach poprzednich - uległ posuniętej profesjonalizacji.
Źródło: Marcin Czerwiński, Kultura elitarna a kultura masowa, [w:] Marcin Czerwiński, Encyklopedia socjologii, t. 2, Warszawa 1999, s. 112.
Wyobraź sobie konesera muzyki z małego miasteczka. Nie ma dostępu do „żywej” muzyki, bo w jego mieście nie ma filharmonii. Zostają mu tylko wytwory kultury masowej – płyty i transmisje w mediach. Z drugiej strony, czy mieszkaniec wielkiego miasta – z racji dostępu do muzeów, teatrów, sal koncertowych i galerii – może być określony jako potencjalny uczestnik wydarzeń zaliczanych do kultury elitarnej (wysokiej)? Czy są zatem jakieś cechy społeczne, które pozwolą odróżnić publiczność kultury elitarnej od publiczności, która z tej kultury nie korzysta?
Publiczność kultury elitarnej nie stanowi względnie jednolitej zbiorowości społecznej. Przymus uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, wpisany dawniej w sposób życia niektórych grup społecznych, obecnie już nie występuje. Ponadto od kiedy uczestnictwo w kulturze przestało być przymusem społecznym tzw. klasklas wyższych, odbiorcy podchodzą do kultury selektywnie. Publiczność kultury wysokiej jest zróżnicowana pod względem gustów, smaku i preferencji. Nie stanowi jakiejś zbiorowości połączonej wspólnym systemem wartości, norm i wzorów zachowań w przestrzeni kultury wysokiej. Najczęściej możliwość odbioru kultury wysokiej wiązana jest z odpowiednio wysokim wykształceniem, dzięki któremu potencjalny odbiorca zdobył wiedzę związaną z kodami kultury dawnej oraz współczesnej. Dzięki tej znajomości odbiór jest pełniejszy i pozostaje w jakiejś korespondencji z zamierzeniami twórców.
Kultura elitarna – masowa – popularna
Wyznaczenie granic między obszarami trzech typów kultury – elitarnej, masowej, popularnej – stanowi dużą trudność. Ich definicje wyznaczane są zarówno przez preferencje odbiorców, jak i ambicje twórców, przez stosunek do rynku oraz sposoby komunikacji.
Antropologia kultury wsi polskiej XIX wiekuMusimy zdać sobie jasno sprawę, iż kultura stricte ludowa, acz szczerze wierzyli w nią chłopomani XIX w. (…) w rzeczywistości nigdy nie istniała. Podobnie jak nie istniało i nie istnieje żadne czyste wcielenie jej przeciwieństwa – »kultury elitarnej«, »światopoglądu naukowego« itp. Typy kultur przenikają się nawzajem i ich rozróżnienie ma zawsze charakter zabiegu statystycznego.
Źródło: Ludwik Stomma, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa 1986, s. 147.
W powiązaniach między różnymi typami kultur widać, paradoksalnie, specyfikę każdego z nich.
Wprowadzenie do socjologii[Kulturze masowej zarzucano], że sprzyja panowaniu mas. Likwiduje bowiem różnorodność przez upowszechnienie jednorodnych treści, zgodnych z prymitywnym i wulgarnym gustem tychże mas. (...) Z drugiej strony przeciwnie, w kulturze masowej widziano narzędzie wykorzystywane przez elity do manipulowania masami. [W rezultacie] termin kultura masowa nabrał zabarwienia negatywnego. Aby uwolnić się od niego, w latach 60. XX wieku angielscy i amerykańscy badacze zajmujący się kulturą masową społeczeństwa wprowadzili na jej określenie termin kultura popularna. Nowy termin wiązał się ze zmianą spojrzenia.
Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 426–427.
Obecnie oba określenia stosowane są zamiennie. Z tą różnicą, że używając określenia „kultura masowa”, akcentujemy sposób dystrybucji, oparty na środkach przekazu treści kulturowych oraz narzucaniu tych treści przez nastawionych na zysk właścicieli mediów.
W „kulturze popularnej” natomiast akcent jest położony na same treści, ich „lekki”, rozrywkowy, mało wysublimowany charakter oraz podmiotową rolę publiczności, której gusta decydują o wskaźnikach oglądalności treści oferowanych w środkach masowego przekazu.
Słownik
może oznaczać zarówno cechę odróżniającą jeden obiekt od drugiego, jak i wytworność (elegancję) – zazwyczaj w sposobie bycia; tytuł książki francuskiego socjologa Pierre’a Bourdieu, dla którego światopogląd estetyczny jest sposobem istnienia klas społecznych, a także instrumentem przemocy i dominacji klas wyższych nad klasami niższymi (mieszczaństwem i klasami ludowymi)
(z gr. endon – wewnątrz oraz gameo – zawieram małżeństwo); kulturowa reguła, na mocy której partner (małżonek) dobierany jest w obrębie własnej grupy, dzięki czemu grupa społeczna (np. klasa społeczna) wzmacnia wewnętrzną izolację w celu utrzymania odrębności od innych klas
jako spójnik: więc, a więc, zatem
dyspozycje podmiotu nabyte w procesie socjalizacji i w toku życia jednostki, w części nieuświadamiane, którymi kieruje się podmiot w relacjach z innymi ludźmi i w sytuacjach problemowych
segment społeczeństwa, do którego zaliczamy jednostki pozostające w podobnym położeniu społecznym warunkowanym własnością; dotyczy to zwłaszcza posiadania środków produkcji