Wszystko, co się porusza, musi być poruszane przez cośIndeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹ – maksyma, która stanowiła podstawę ArystotelesowskiegoArystotelesArystotelesowskiego rozumienia ruchu, była przez wiele stuleci istotna dla interpretacji świata. Istnienie ruchu było dla Stagiryty oczywiste, przyznawał także, że zaświadczają o tym zmysły.

RBMaACX068syn

Ilustracja przedstawia urządzenie. Jest to drewniana podstawa, do której przyczepione są równolegle dwa metalowe pręty. Pomiędzy nimi blisko siebie rozwieszone są na linkach metalowe kulki. Wprawienie jednej w ruch powoduje uderzenie w pozostałe, a cała energia przenosi się na ostatnią kulkę w rzędzie. Obok urządzenia leży luzem jedna linka i dwie kulki.

Ruch na ogół kojarzymy ze zmianą położenia w przestrzeni, ale dla Arystotelesa była to tylko jedna z postaci ruchu. Obok niej możemy jako ruch traktować inne rodzaje zmian, na przykład ilościowe, jak ubytek lub przyrost czegoś, lub jakościowe, jak pojawienie się w czymś nowych cech. Istotę ruchu wywodził Arystoteles z ogólnej tezy metafizycznej, zgodnie z którą w każdej rzeczy istnieje pewna możność (potencja), która zostaje w określonej formie zrealizowana. Ruch polega na przejściu od bytu w możności do bytu w akcie. Przejście to dokonuje się, zdaniem Arystotelesa, w czasie, wskutek działania przyczyn -  przyczyny sprawczej, zewnętrznej wobec rzeczy lub wewnętrznej, leżącej w naturze rzeczy, oraz przyczyny celowej.

R15PdTzAhh0A9

Na zdjęciu jest makieta- projekt domu. Kształt domu przypomina prostopadłościan. Dom ma okna i dwoje drzwi. Przy domu stoją dwa drzewa.

Tego właśnie dotyczy maksyma: Co się porusza, jest poruszane. Arystoteles ujmował dynamikę świata jako szereg sprawczych i celowych aktów powodujących ruch i tworzących łańcuch rzeczy poruszających i poruszanych. Nasuwa się pytanie, czy jest możliwe pomyślenie tego łańcucha jako nieskończonego. Zdaniem Arystotelesa ruch, podobnie jak świat, jest wieczny, czyli nie powstał i nie zaniknie, ale odpowiedź Arystotelesa na to pytanie jest negatywna, ponieważ ruch nie byłby wówczas dostatecznie wyjaśniony. Co w takim razie jest pierwotnym źródłem ruchu? Nie może nim być żadna rzecz materialna, ponieważ ruch rzeczy jest pochodny (zależny).

Rozpatrzmy problem następujący: czy wyjaśnienie po kolei ruchu konkretnych rzeczy będzie wystarczające dla pełnego wyjaśnienia ruchu? Odpowiedź Arystotelesa jest negatywna, pełne wyjaśnienie ruchu nie jest na tej drodze możliwe. Wedle Arystotelesa ruch świata nie sprowadza się do sumy ruchów poszczególnych rzeczy. W ruchu znajdują się przecież nie tylko rzeczy, ale i świat jako całość. Skoro świat jako całość porusza się, to musi istnieć coś zewnętrznego wobec świata, co jest ogólną przyczyną jego ruchu i nadaje mu ostateczny sens.

Arystoteles przyjął, że aby ostatecznie wyjaśnić ruch, należy odwołać się do istniejącego poza światem bytu wiecznego, rozumnego, doskonałego i niematerialnego (duchowego). Byt ten zwany Absolutem lub Bogiem jest właśnie Pierwszym Nieruchomym Poruszycielem. Nieruchomym dlatego, że jako Absolut nie realizuje żadnych możności, nie istnieje w nim bowiem różnica między tym, jaki jest, a tym, jaki mógłby być. Jest urzeczywistniony i niezmienny. Tym samym Arystoteles zajął antynaturalistyczne stanowisko w sporze między naturalizmemnaturalizmnaturalizmem i antynaturalizmem.

Pozostaje wyjaśnić, w jaki sposób Absolut jest źródłem wiecznego ruchu wiecznego świata. Nie może on być przyczyną sprawczą, gdyż ta przyczyna wiąże się z działaniem na materię, Absolut zaś jest bytem duchowym oraz biernym w stosunku do świata. Należy raczej mówić tutaj o przyczynie typu celowego – Absolut przyciąga świat swoją doskonałością i jako taki stanowi wektor ruchu. Świat, w którego ruchu urzeczywistniają się potencje rzeczy, jako całość wiecznie dąży do Absolutu. Arystoteles porównuje to do sytuacji, gdy np. piękno lub dobro pociągają człowieka, same pozostając nieruchomymi. Nazywa się to niekiedy „zasadą nieruchomej atrakcji”. Pewna trudność tkwi w wyjaśnieniu przymiotnika pierwszy. Ponieważ świat i ruch są równie wieczne jak Absolut, słowo to nie może oznaczać po prostu pierwszeństwa czasowego. Należy je rozumieć jako wskazujące pierwszeństwo bytowe i aksjologiczne, czyli to, że Absolut jest bytem doskonałym wobec niedoskonałego świata. Dopiero na gruncie dualnej konstrukcji Absolutu i świata ruch jest w pełni wyjaśniony.

Absolut nie działa, nie wykazuje w ogóle żadnej aktywności, trwa oddany samokontemplacji. Arystoteles tak charakteryzował trwanie Absolutu:

Absolut Stagiryty był zatem bardziej figurą logiczną niż religijną, co – piętnaście wieków później – nie przeszkadzało Tomaszowi z Akwinu, żeby Arystotelesowskie wywody dotyczące istnienia Absolutu oraz jest cech wykorzystać w konceptualizacji Boga chrześcijańskiego oraz dowodach na Jego istnienie.

Słownik