Zapotrzebowanie na pieśni religijne

Pieśni religijne śpiewały wszystkie warstwy społeczeństwa, służyły pogłębianiu wiary, jak również ułatwiały świadomy i czynny udział w liturgii mszy świętej oraz w innych nabożeństwach kościelnych. Niestety ich poziom literacki był niski, zawierały elementy drastyczne, laickie i apokryficzne. Franciszek Karpiński twierdził, że były „niepobożne”, „marnie poskładane” i „nierymowne”. Jeden z oświeceniowych reformatorów pisał wówczas:

RFv0Tr6KkQDWQ1

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma on lekko falujące włosy. Jego twarz jest owalna. Ma wyraziste brwi i duże oczy. Jego nos jest prosty. Mężczyzna ma koszulę ze stójką. Pod szyją ma zawiązany fontaź. Nosi surdut.

Potrzeba stworzenia zbioru wartościowych modlitw i pieśni stała się szczególnie nagląca, kiedy twórcy oświeceniowi dostrzegli możliwość wychowawczego oddziaływania na polskie społeczeństwo za pomocą takich utworów. Realizacji zadania podjął się najwybitniejszy przedstawiciel polskiego sentymentalizmusentymentalizmsentymentalizmu, Franciszek Karpiński. Jak pisze Mieczysław Klimowicz:

Pieśni nabożne

R10gDAywVhsQ21

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową Pieśni Nabożnych Franciszka Karpińskiego, wydanych w Supraślu, w 1792 roku.

Karpiński rozpoczął pracę nad Pieśniami nabożnymi w 1787 roku. Powstał jeden z najsłynniejszych śpiewników religijno‑obywatelskich, mocno osadzony w tradycji polskich pieśni religijnych, w którym układ pieśni był zgodny z rokiem liturgicznym, sprawowaniem sakramentów i prawdami wiary. Ramę kompozycyjną stanowiły Pieśń poranna i Pieśń wieczorna. Zbiór 49 utworów po raz pierwszy został wydany w roku 1792, w Oficynie Bernardynów w Supraślu. Na kształt pieśni, poza osobistymi upodobaniami poety, wpływ miały przede wszystkim postulaty Komisji Edukacji Narodowej oraz kwestie dyskutowane w czasie Sejmu WielkiegoSejm Wielki (także: Sejm Czteroletni)Sejmu Wielkiego. Domagano się wówczas upowszechnienia oświaty wśród najniższych warstw społeczeństwa. Karpiński pragnął, aby stworzone przez niego utwory zastąpiły szczególnie popularną wśród pospólstwa, a nie zawsze przyzwoitą, bazującą na erotykach i pieśniach bachicznychbachicznybachicznych twórczość ludowych stylizatorów. Zawarte w Pieśniach utwory:

W skład kancjonałukancjonałkancjonału Karpińskiego weszły pieśni związane Bożym Narodzeniem (np. O narodzeniu Pańskim), utwory moralno‑religijne (np. O powinnościach chrześcijańskich), błagalne (np. Pieśń poranna, Pieśń wieczorna) oraz patriotyczne (np. O błogosławieństwo Boże nad krajem). Do zbioru włączono także parafrazy psalmów autorstwa Karpińskiego, odpowiadające treścią głównej idei poszczególnych pieśni.

Kształt Pieśni nabożnych autor w pełni podporządkował oświeceniowym wymogom. Utwory były utrzymane w spokojnym tonie, poprawne dogmatycznie. Bóg opisywany przez Karpińskiego jest łagodny, pełni funkcję sprawiedliwego, miłosiernego ojca. Jest blisko wiernych. Poeta dostosował w swoim śpiewniku środki poetyckie, frazeologię oraz wyobrażenia Boga do poziomu odbiorcy poprzez wykorzystanie przejętych z folkloru paralelizmówparalelizmparalelizmów. Ksiądz Antoni Reginek pisze:

Ramy Pieśni nabożnych Franciszka Karpińskiego tworzą dwa charakterystyczne utwory – otwierająca całość Pieśń poranna, stworzona na nutę popularnego w czasach oświecenia utworu Jana Kochanowskiego Będę Cię wielbił mój Panie, oraz wieńcząca zbiór Pieśń wieczorna. Utwory Karpińskiego, jak twierdzi Mieczysław Klimowicz, ,,stanowią ciekawą próbę odnalezienia nowych prawd na granicy ludowej świadomości i systemu twierdzeń religijnych”Indeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹. Natomiast Joanna Gorzelana jako główne cechy poezji religijnej Karpińskiego podaje: sakralność, dydaktyzm, emocjonalność, perswazyjnośćperswazjaperswazyjność i prostotęIndeks górny 222 Indeks górny koniec²²²:

Słownik