Przeczytaj
Biografia
Tło historyczne
Życie Platona przebiegało w niezwykle burzliwym okresie historii Aten. Niektóre z wydarzeń przełomu V i IV w. p.n.e. niewątpliwie wywarły niemały wpływ na jego koleje życiowe, a nawet na koncepcje (zwłaszcza polityczne). W latach 404‑403 p.n.e. w Atenach władzę sprawowała arystokracja. W nowo utworzonym, popieranym przez Spartę rządzie (tzw. Trzydziestu TyranówTrzydziestu Tyranów) ważne funkcje sprawowali dwaj krewni Platona: Charmides i Kritiasz, który stał na czele rządu. Rząd Trzydziestu Tyranów zasłynął z niezwykłego okrucieństwa, skazując na śmierć z powodu popierania demokracji ok. 1500 obywateli. Z pewnością było to gorzkie doświadczenie dla Platona, które spowodowało jego odejście od politycznej aktywności.
Przełomowym momentem dla Platona była, powiązana z rządami oligarchicznymi, śmierć jego mistrza Sokratesa (399 r. p.n.e.). Zrażony z jednej strony do rządów oligarchicznych, z drugiej zaś do demokracji, Platon próbował zrealizować koncepcję „króla‑filozofa”, czemu prawdopodobnie miał służyć jego pobyt na dworze tyrana Dionizjosa I w Syrakuzach (388 r. p.n.e.). Jednakże przygoda ta była krótka – Dionizjos nie zamierzał realizować koncepcji filozofa. Ponowna próba podjęta w kilkanaście lat później (367 r. p.n.e.), gdy władzę w Syrakuzach objął syn tyrana – Dionizjos II (Dionizjos Młodszy), również zakończyła się niepowodzeniem. Jeszcze raz, w roku 361 p.n.e., wyruszył na Sycylię, lecz i tym razem nie zrealizował swych planów. Ostatecznie Platon zrezygnował z działalności politycznej, oddając się wyłącznie działalności w Akademii.
Zastanów się, które wydarzenia historyczne w życiu Platona mogły mieć wpływ na jego życie i koncepcje polityczne.
Poglądy
Niektórzy filozofowie, jak np. Epikur, odrzucili teorię idei Platona, przyznając realność bytów jedynie przedmiotom zmysłowym.
Metafizyka polityki w świetle Państwa
Najważniejszym dziełem Platona poświęconym problematyce politycznej jest Państwo (PoliteiaPoliteia). Filozof rozpatruje w nim problem sprawiedliwości – czym jest i dlaczego należy postępować sprawiedliwie, a nie wolno postępować niesprawiedliwie? Platon stwierdza, że łatwiej będzie ująć problem, gdy zacznie się od analizy „większej” sprawiedliwości, a następnie, drogą analogii, dojdzie się do „mniejszej”. Tą „mniejszą” jest sprawiedliwość pojedynczego człowieka, „większą” – państwa. Cała analiza Platońska przebiegała wedle powyższej analogii: państwo podzielone zostaje na trzy kasty: pierwszą są rolnicy, rzemieślnicy i kupcy (określone jako osoby prywatne), drugą są wojownicy, trzecią zaś filozofowie. Ostatnie dwie klasy zostały określone przez Platona jako strażnicy (osoby publiczne). Podział ten, wedle filozofa, odpowiadał podziałowi duszy na trzy części – odpowiednio: pożądliwą (epithymetikon), gniewliwą (thymoeides) i rozumną (logistikon). Trzem kastom, tak jak i trzem częściom duszy miały odpowiadać trzy cnoty, odpowiednio: umiarkowanie i rozwaga (sophrosyne), męstwo (andreia) i mądrość (sophia). Dzięki tej typologi, Platon stwierdził wreszcie, czym jest sprawiedliwość (dikaiosyne) – czwarta cnota kardynalna.
Platon mówił o organizacji państwa najlepszego, jakie można stworzyć, mając przy tym nieustannie za wzorzec najwyższe idee. Prawa w państwie są w nim konieczne a ich funkcją jest utrzymywanie obywateli w cnocie, pozwalającej im żyć w szczęściu, którego bez praw by nie zaznali. Jednym z najważniejszych celów państwa, jest wychowanie swoich obywateli do cnoty. Władza państwowa była oparta na zasadzie podporządkowania jednostek państwu, a państwa – celom czysto moralnym, idealnym. Pełniący władzę muszą posiadać wiedzę o duszy, która istnieje od zawsze, zna świat idei i rządzi ciałami.
PaństwoZdaje mi się – powiedziałem – że spośród tych rzeczy, któreśmy w państwie pod uwagę brali, po rozwadze, męstwie i mądrości zostało jeszcze to, co im wszystkim umożliwiało zakorzenienie się, a zakorzenionym zapewniało utrzymanie się, jak długo by trwało samo. [...] gdyby trzeba rozstrzygnąć, który z tych czynników decyduje o wartości naszego miasta, jeżeli w nim tkwi, to trudno byłoby rozstrzygnąć, czy to będzie jednomyślność rządzących i rządzonych, czy też utrzymywanie się w duszach żołnierzy prawem przepisanego sądu o tym, co jest straszne i co nie jest straszne, czy rozum i czujność tkwiąca w duszach rządzących, czy też to przede wszystkim decyduje o jego wartości, jeżeli tkwi i w dziecku, i w kobiecie, i w niewolniku, i w człowieku wolnym, i w robotniku, i w rządzącym, to: żeby każdy robił swoje, a nie bawił się tym i owym.
Źródło: Platon, Państwo, tłum. Władysław Witwicki, Kęty 2003.
Idealne państwo musi umieć dzielić zadania pośród stan uczonych (władców‑filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i prowadzenie obywateli do rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, nie aspirujących do sprawowania władzy. Analogicznie przedstawiają się wnioski Platona dotyczące duszy: rządzić powinna dusza rozumna przy pomocy duszy gniewnej . Dusza pożądliwa powinna być im całkowicie posłuszna. Inaczej mówiąc, człowiek powinien w swym postępowaniu kierować się rozumem wspieranym przez należycie i rozumnie wyćwiczone męstwo. Wszelkie pożądania powinny być zupełnie podporządkowane decyzjom rozumu, realizowane tylko wówczas, gdy rozum je zaakceptuje. Zarówno państwo, jak i dusza są traktowane przez Platona jako pewna jedność (zasada Jedna‑Dobra).
Historia filozofii starożytnejPlatońskie Państwo wyraża zasadniczo ideał możliwy do urzeczywistnienia (nawet gdy, historycznie biorąc, państwo doskonałe nie istnieje) we wnętrzu człowieka, to znaczy w jego duszy.
Źródło: Giovanni Reale, Historia filozofii starożytnej, [w:] Platon I Arystoteles, t. II, tłum. E. I. Zieliński, Lublin 1999, s. 347–354.
Dla Platona bardzo ważna była hierarchia społeczna. Uważał, że tylko klasa rządzących może odtworzyć idealne państwo. Dla Platona filozof był osobą posiadającą wiedzę. Nadrzędną wartością dla Platona była sprawiedliwość i dobro. Wszystko, co prowadziło do dobra państwa, było dobre. Nawet kłamstwo rządzących mogło być słuszne, jeśli służyło wyższemu celowi, czyli dobru państwa.
Bardzo różnie interpretowano koncepcje przedstawione w Państwie. W skrajnych przypadkach zarzucano Platonowi wręcz totalitaryzm. W swoim dziele Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie Karl Popper uznał Platona za prekursora totalitaryzmu ze względu na postulowaną całkowitą kontrolę wszystkich aspektów życia obywateli.
Problem państwa w Polityku i Prawach
Słownik
(gr. anamnesis – przypominanie) sposób poznania danej rzeczy poprzez przypominanie sobie o niej niezależnie od doświadczenia zmysłowego danego człowieka; u Platona poznanie, w sensie procesu przypominania sobie przez duszę rozumną, tego, co „postrzegała” w trakcie preegzystencji w świecie idei
(gr. idea – kształt, wyobrażenie, wzorzec) doktryna metafizyczna, wg. której zasadę bytową wszelkiej rzeczywistości i podstawowy rodzaj bytu stanowi istniejący niezależnie od ludzkiej świadomości (obiektywnie) pierwiastek o charakterze idealnym; kierunek w filozofii, opierający się na twierdzeniu, że idee istnieją obiektywnie, samoistnie i niezależnie od materii i poznania zmysłowego
(z gr. imitacja, podobieństwo) – umiejętność twórczego naśladownictwa natury, naśladowanie rzeczywistości w sztuce; zasada pochodząca ze starożytnej estetyki
(gr. noesis – myślenie ) akt świadomości, w platonizmie czysta myśl, dzięki której człowiek poznaje świat idei, ich hierarchię i strukturę; intelektualne poznanie, poznanie serca lub intuicja, u podstaw których znajduje się uznanie istnienia rzeczywistości ponadzmysłowej oraz zdolności człowieka do jej bezpośredniego poznania
uczestniczenie w czymś, udział jednostek w większej grupie, pojęcie zazwyczaj związane z teoriami demokracji; u Platona uczestniczenie idei w świecie
(gr. polis – pierwotnie miejsce warowne, gr. piomicronlambdaiotatauepsilonίalfa – miasto‑państwo) greckie pojęcie, znane szczególnie z prac Platona i Arystotelesa, oznaczające formę ustroju, prawa obywateli a także państwo ( tak ja w tytule dzieła Platona)