Przeczytaj
O autorach

Tadeusz Peiper urodził się w 1891 roku w Podgórzu, które kilkanaście lat później zostało włączone do Krakowa. Pochodził z inteligenckiej rodziny. W 1909 roku ukończył gimnazjum im. Sobieskiego. Następnie studiował filozofię i prawo, ale studiów nie ukończył. Gdy wybuchła I wojna światowa, przebywał w Paryżu. W latach 1915–1920 mieszkał w Hiszpanii. Kontakty z madryckim środowiskiem artystycznym mocno wpłynęły na jego poglądy i twórczość.
W 1921 roku Peiper wrócił do Polski i rok później zaczął wydawać jedno z najważniejszych czasopism literackich XX‑lecia międzywojennego „Zwrotnicę”. Pismo wychodziło w latach 1922‑1923 oraz 1926‑1927. Przerwa w ukazywaniu się „Zwrotnicy” została przez niego wykorzystana na publikację dwóch tomów poetyckich, A oraz Żywe linie, a także dramatu Szósta! Szósta. W 1929 wydał jeszcze tomik Raz oraz zbiór artykułów Tędy.
W latach 30. mieszkał w Krakowie, dużo drukował, ale nie brał już udziału w działaniach żadnej z grup poetyckich. Po rozpoczęciu II wojny światowej wyjechał za granicę. Po wojnie wrócił do Polski. Zaczął współpracę z pismami, w których drukował recenzje teatralne i filmowe, natomiast jego własne utwory były coraz częściej odsyłane przez wydawnictwa. Udało mu się jeszcze wydać powieść Krzysztof Kolumb odkrywca. Od 1957 roku przestał publikować, choć wciąż wiele pisał. Zmarł na zapalenie płuc 10 listopada 1969 roku.

Julian Przyboś urodził się na Podkarpaciu w Gwoźnicy Dolnej w 1901 roku. Jako jedenastoletni chłopiec rozpoczął naukę w jednym z rzeszowskich gimnazjów. Podczas nauki ukończonej maturą w 1920 roku miał styczność z literaturą socjalistyczną i anarchistyczną, które wpłynęły na jego twórczość. Debiutował w 1917 roku. Pod koniec I wojny światowej wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Brał udział w wojnie polsko‑bolszewickiej. W latach 1920‑1923 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą ukończył, nie uzyskawszy dyplomu. W 1923 roku rozpoczął współpracę ze „Zwrotnicą”, a dwa lata później ogłosił pierwszy tomik wierszy - Śruby. Pracował jako nauczyciel aż do wybuchu II wojny światowej. Uciekł do Lwowa zajętego przez Armię Radziecką i podjął pracę w Bibliotece Ossolineum. Po wkroczeniu hitlerowców do miasta został aresztowany pod zarzutem współpracy z NKWDNKWD. Gdy zwolniono go z aresztu, przedostał się do Gwoźnicy, gdzie pracował na roli i pisał wiersze. Po wojnie poeta wstąpił do PZPRPZPR i udzielał się w życiu politycznym kraju. Ograniczył działalność pisarską, którą wznowił dopiero po przełomie październikowym. W latach 60. był inicjatorem polemik z młodymi twórcami - został mentorem, a następnie krytykiem Tadeusza Różewicza. Zmarł w Warszawie 6 października 1970 roku na sali obrad podczas dyskusji II Międzynarodowego Zjazdu Tłumaczy Literatury Polskiej.
Poetyka Awangardy Krakowskiej
-
Prezentyzm Poeci Awangardy Krakowskiej wychodzili z założenia, że nowe czasy potrzebują nowej poezji. Rewolucyjne przemiany (techniczne, społeczne, obyczajowe), które zaszły na początku XX wieku, oddziaływały na sztukę. Tadeusz Peiper zadanie sztuki widział w jej współgraniu z rzeczywistością, z życiem bieżącym. Odróżniało to poezję Awangardy Krakowskiej od twórczości futurystów, których program był nastawiony na przyszłość.
-
Urbanizm, kolektywizm, technicyzm Orientacja na teraźniejszość wysuwała na pierwszy plan tematy wyszczególnione przez Peipera w tytule manifestu: miasto, masa, maszyna. Perspektywa ta była o tyle przełomowa, że wcześniej w poezji polskiej dominowała niechęć do miasta wynikająca m.in. z ziemiańskiego i chłopskiego rodowodu społeczeństwa. Peiper zobaczył w mieście potencjał tkwiący w tłumie, podziwiał jego precyzyjną organizację, dostrzegał w nim specyficzne piękno. Zmienił się także stosunek do maszyn - przestały się kojarzyć jedynie z hałasem, wyzyskiem, chorobami zawodowymi. Uświadomiono sobie, w jak dużym stopniu rozwój techniki wpłynął na komfort ludzkiego życia.
-
Poezja w służbie społecznej Sztuka według twórców Awangardy Krakowskiej miała przynosić wzruszenie, co odróżniało ją od innych wytworów ludzkiego umysłu. Powinna na różne sposoby służyć społeczeństwu. Poezja miała współtworzyć kulturę. To w sferze artyzmu według poetów Awangardy Krakowskie rozstrzygały się najważniejsze sprawy dotyczące człowieka. Dlatego właśnie szczególną wagę przywiązywali oni do kwestii warsztatowych i formalnych.
-
Ekwiwalentyzacja uczuć, rygor i dyscyplina Poezja Awangardy Krakowskiej była antyromantyczna i antymodernistyczna. Według twórców tej grupy wiersze nie miały być ekspresją uczuć, subiektywnym wyrażeniem jednostki, ale efektem dyscypliny warsztatowej, precyzyjną konstrukcją. Romantycznym natchnieniom przeciwstawiono rygor i intelektualną, świadomą pracę nad dziełem. Według Peipera poezji obce jest nazywanie po imieniu – to zadanie prozy. Według niego „poezja pseudonimuje”. Twórcy poszukiwali słownych ekwiwalentów, żeby nazwać określone uczucia i emocje. Rygor ujawniał się także w kwestiach formalnych pod postacią uprzywilejowania budowy eliptycznej. Był to efekt m.in. odrzucenia poetyki Młodej Polski wraz z jej rozbudowanymi zdaniami. Pożądaną wartością stały się ekonomia słowa i zwięzłość.
-
Metafora Tadeusz Peiper jednym z punktów programowych uczynił rozbijanie stałych szablonów – klisz językowych, zbanalizowanych układów słownych, wykorzystywanych w literaturze. Według niego zadaniem poetów jest tworzenie pięknych zdań. To nie oryginalne słownictwo świadczyło o wyjątkowości wiersza, ale właśnie połączenia słów w nowe i zaskakujące metaforyką i wymową zdania. Dlatego właśnie najważniejszym środkiem stylistycznym dla poetów Awangardy Krakowskiej była metafora. Wysoka frekwencja tego środka wynika także z antymimetycznego charakteru sztuki awangardowej. Miała kojarzyć ze sobą elementy jak najbardziej odległe. Jej fundamentem nie było wyobrażenie czy obraz, ale pojęcie.
-
Rym i rytm Poetyka awangardy postulowała zmianę koncepcji stosowania rymów. Peiper uważał regularny rym za konieczny element poezji. Zaniechano stosowania rymów dokładnych i bliskich. Odrzucono zatem ścisłe współbrzmienie wygłosów, stosowano asonanse, konsonanse, rymy niepełne. Rozciągnięto je też na przestrzeni wiersza w taki sposób, by ze sobą nie sąsiadowały.
-
Układ rozkwitania Charakterystycznym głównie dla Peipera typem konstrukcji wiersza był układ rozkwitania, który polegał na „kolejnym nakładaniu się na siebie całości wyobrażalnych od najprostszych, schematycznych do coraz bogatszych, szczegółowszych. Poemat tak skomponowany rósł więc niejako, bogacił się z każdym zdaniem, rozkwitał”. Artur Hutnikiewicz, Od czystej formy do literatury faktu – główne teorie i programy literackie XX stulecia, s. 221. Tadeusz Peiper Poezja jako budowa Mój nowy układ polega na tym, że obraz jakiś czy jakieś zdarzenie, czy jakieś inne iks podawane są przez poetę w kilku rozwinięciach, przy czym każde rozwinięcie zawiera w sobie całość owego obrazu, zdarzenia czy iksu, ale zawiera ją bujniej i bogaciej niż rozwinięcie poprzednie. Poemat rozwijałby się jak żywy organizm; jak pąk rozkwitałby przed nami. Już pierwszy ustęp zawierałby w sobie wszystko, co nastąpi; dalszy ustęp byłby stopniowym rozwijaniem pąkowej zawartości pierwszego; a w ostatnim ustępie mielibyśmy przed sobą kwiat; już pełny, rozłożysty Tadeusz Peiper, Poezja jako budowa, [w:] Tędy. – Nowe usta. Kraków 1972, s. 349–350.
Słownik
(gr. anti – przeciw, mimesis – imitacja, podobieństwo) taki, który nie naśladuje rzeczywistości
(fr. assonance, łac. assonare – współbrzmieć) rym niedokładny, polegający na identyczności samych tylko samogłosek
(fr. égalitaire – dążący do równości) dążący do równouprawnienia, zrównania
(łac. consonans – zgodnie brzmiący) rym niedokładny, polegający na współbrzmieniu spółgłosek
(gr. metaphorá – przeniesienie znaczenia, przonośnia) figura stylistyczna występująca zwykle w poezji, oparta na skojarzeniu dwóch zjawisk i przeniesieniu nazwy jednego zjawiska na drugie
(gr. peri - wokół, phrásis – mowa; wyrażenie, zwrot; inaczej: omówienie, wyrażenie omowne) figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność, osobę itp. przez jego opis lub metaforę