Wielka Emigracja

Wielka Emigracja liczyła ok. 9 tys. osób, z czego większość stanowiły rodziny wojskowych i inteligencji pochodzenia szlacheckiego. Z dzisiejszej perspektywy niebywały rozkwit życia kulturalnego i politycznego na obczyźnie przesłania nam często niemałe problemy emigracyjnej codzienności. Polacy często nie potrafili odnaleźć się w obcym środowisku, a pomoc finansowa rządów francuskiego i angielskiego oraz bardziej majętnych rodaków zazwyczaj pozwalała im prowadzić jedynie bardzo skromne życie.

Mimo starań Joachima Lelewela, który już w 1831 r. założył na uchodźstwie Komitet Narodowy Polski, nie udało się utrzymać jedności politycznej emigrantów. Rychło wyłoniły się dwa obozy. Stronnictwo monarchicznomonarchizmmonarchiczno-liberalneliberalizmliberalne od paryskiej siedziby swego przywódcy, księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, zyskało nazwę Hôtel Lambert. Natomiast nurt republikańskirepublikanizmrepublikański tworzyły takie ugrupowania, jak Komitet Narodowy Polski, powstałe rok po nim, ale dysponujące najszerszym poparciem, Towarzystwo Demokratyczne Polskie oraz radykalne, działające przede wszystkim w Anglii Gromady Ludu Polskiego, zrzeszające przede wszystkim emigrantów plebejskiego pochodzenia. Prowadzone przez emigrantów dyskusje polityczne ogniskowały się wokół trzech zagadnień:

• przyczyn upadku powstania listopadowego,

• dróg prowadzących do odzyskania niepodległości oraz

• organizacji państwa po jej odzyskaniu.

R1eErRcMfboz51

Ilustracja przedstawiająca scenę przyjęcia polskiego emigranta we Francji. Ludzie zapraszają go do gospody. Towarzysza mu dzieci i dorośli. Emigrant ma opatrzoną bandażami rękę na temblaku, zawieszonym na chuście założonej na jego szyi. Podpiera się laską. Dzieci pomagają mu iść, gospodarz zdejmuje czapkę, okazując szacunek wojskowemu i zapraszając go do gospody. Drzwiczki nad oknem są krzywo przytwierdzone.

W odpowiedzi na pierwsze z tych pytań obóz monarchiczny wskazywał na brak wsparcia mocarstw zachodnich, o które byłoby łatwiej, gdyby doszło do wojny między nimi a Rosją. Z tego wynikała odpowiedź na drugie pytanie: działacze Hôtel Lambert uważali, że ich rolą jest reprezentowanie polskich interesów przed europejskimi elitami. Temu służyły inicjowane przez nich debaty parlamentarne na temat sprawy polskiej, a także intrygi dyplomatyczne, rozwijane szczególnie na Bałkanach, zwalczanie opinii rusofilskich oraz utrwalanie obrazu Rosji jako państwa despotycznego, obcego duchem Europie. Przyszłą Polskę wyobrażali oni sobie jako monarchię konstytucyjną, zapewniającą poddanym swobody obywatelskie oraz równość wobec prawa. Kwestię chłopską zamierzano rozwiązać przez uwłaszczenieuwłaszczenieuwłaszczenie bogatszych włościan na wzór pruski.

RTeeJbCCIv5hp1

Ilustracja przedstawia salę, w której zgromadzenia są mężczyźni. Niektórzy z nich ubrani są w mundury, inni w garnitury z przedłużanymi marynarkami. Żołnierze są w galowych mundurach z bogato zdobionymi pagonami, z wysokimi paradnymi czapkami z pióropuszem. W tle widać otwarte drzwi, za nimi kolejne pomieszczenie z długim stołem. Nad stołami widoczne są ogromne żyrandole. Na ścianie pomieszczenia znajduje się herb i dwie, skrzyżowane ze sobą flagi.

Całkiem innych odpowiedzi we wszystkich trzech sprawach udzielali zwolennicy obozu republikańskiego. Głównej przyczyny klęski powstania upatrywali oni w tym, że nie przerodziło się ono w rewolucję społeczną, za co winiono władze powstańcze, które zaniechały radykalnych działań w kwestii chłopskiej. Pokładając ufność w sile zrewoltowanego ludu, republikanie inicjowali w kraju spiski, mające przygotować kolejny zryw powstańczy. Sądzili, że poderwany do walki radykalnymiradykalizmradykalnymi hasłami lud mógłby liczyć na pomoc innych narodów, dążących do uwolnienia się od tłumiącego ich aspiracje porządku powiedeńskiego, i dlatego rozwijali współpracę m.in. z tajnymi organizacjami włoskimi. Wreszcie, opowiadali się oni za zaprowadzeniem w przyszłej Polsce ustroju republikańskiego i zakrojonym na szeroką skalę uwłaszczeniem chłopów. Nie znalazł natomiast w ich oczach aprobaty postulat przywódców Gromad Ludu Polskiego, by w ogóle znieść własność prywatną.

Ciekawostka

Chłopi a powstanie listopadowe

RsjO1aABO7uGi1

Ilustracja przedstawiająca portret Joachima Lelewela. To dojrzały, szczupły mężczyzna z pociągłą twarzą i niewielkim zarostem na brodzie i nad górna wargą. Włosy dłuższe, falujące. Ubrany w surdut, kamizelkę oraz biała koszule i apaszkę, tak zwany fular.

Rząd Narodowy nie zdecydował się na przeprowadzenie zmian, które mogłyby przyciągnąć do powstania masy chłopskie i nadać wojnie z Rosją charakter rewolucyjny. Powszechnie sądzono, że sprawę reform gospodarczo‑społecznych należy odłożyć na czas późniejszy, i zgadzano się jedynie na drobne ustępstwa, takie jak obniżenie ceny soli przez państwowy monopol. W sejmie złożono wprawdzie projekt nadania dziedzicznego prawa do użytkowania ziemi w dobrach państwowych oraz zamiany pańszczyzny na czynsze, ale nie został on uchwalony. Dalej idących kroków, zwłaszcza uwłaszczenia, czyli nadania chłopom prawa do ziemi, domagało się Towarzystwo Patriotyczne, na czele którego stali radykałowie Lelewel i Mochnacki. Idee te jednak nie przybrały formy projektów ustaw. Przeszkodą był tu m.in. brak pomysłu, skąd czerpać środki na odszkodowania dla właścicieli ziemskich.

Słownik

Słowa kluczowe

Wielka Emigracja, Francja, Paryż, Hôtel Lambert, Adam Jerzy Czartoryski, Joachim Lelewel, Komitet Narodowy Polski, Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Gromady Ludu Polskiego, ziemie polskie w I połowie XIX w., Polacy pod zaborami

Bibliografia

J. Skowronek, Adam Jerzy Czartoryski 1770 - 1861, Wydawnictwo „Wiedza powszechna”, Warszawa 1994.

M. Kukiel, Czartoryski a jedność Europy 1770 – 1861, Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo‑Wschodniej, Warszawa 2008.

M. Handelsman, Adam Czartoryski, Wydawnictwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1949.

S. Kieniewicz, Historia Polski 1795‑1918, PWN 1996.

A. Leszczyński, Ludowa historia Polski, WAB 2021.

J. Zdrada, Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym, Warszawa 1987.