Początki dramatu

Początki dramatu łączy się zazwyczaj z antyczną Grecją, chociaż badacze historii teatru wskazują na obecność prób dramatycznych także w starożytnym Egipcie. Jednak pierwszy potwierdzony historycznie występ przypada na około 490 r. p.n.e. – widzowie w Atenach ujrzeli wówczas Błagalnice AjschylosaAjschylosAjschylosa. Ponad 150 lat później powstała Poetyka – dzieło, w którym jego autor, ArystotelesArystotelesArystoteles, wyjaśniał genezę dramatu i teatru. Podał tam, że ich źródłem były obrzędy związane z kultem Dionizosa, czyli boga płodności, dzikiej natury i wina. Według mitów bóg ten odkrył właściwości najważniejszego dla Greków napoju. Miał go zalecać podczas swych wędrówek, które odbywał po Europie i Azji, m.in. uciekając przed niechętną mu boginią Herą, która pałała do niego nienawiścią, ponieważ był synem jej męża Zeusa ze śmiertelniczką. Dionizos nie wędrował sam, towarzyszył mu orszak złożony m.in. z satyrówsatyrowiesatyrów i  bachantek tańczących w religijnej ekstazie (ich nazwa wywodzi się od imienia „Bachus”, jakim również określano Dionizosa).

W Atenach kult Dionizosa objawiał się głównie podczas świąt nazywanych Wielkimi i Małymi Dionizjami. Zwłaszcza w trakcie tych pierwszych (organizowanych w marcu lub kwietniu) już w VI w. p.n.e. zaczęto wychwalać boga za pomocą śpiewów i tańców. Wśród pieśni na jego cześć szczególne znaczenie miały dytyrambydytyrambdytyramby, które wykonywał śpiewający i tańczący chór, prowadzony przez koryfeuszakoryfeuszkoryfeusza.

Duże znaczenie miała wprowadzona do tych obrzędów innowacja dokonana przez TespisaTespisTespisa. Zaproponował on, by z chóru wyłonić tzw. odpowiadacza (gr. hypokrites), czyli pierwszego aktora. Dzięki temu podziałowi ról powstał dialog. Podobno także Tespis wpadł na pomysł wyposażenia aktora i chóru w maski sceniczne.

Agon

ReB2S0lu4jn6i1

Zdjęcie przedstawia starożytną mozaikę. W okręgu ukazane jest popiersie młodego mężczyzny w wieńcu na głowie.

O to, by święta Dionizosa były jak najokazalsze, zadbał PizystratPizystratPizystrat, wybitny polityk ateński, który jako tyran (jedynowładca) zarządzał miastem przez ponad 30 lat. Właśnie on, dążąc do zdobycia przychylności mieszkańców Aten, sprowadził do miasta Tespisa. On też rozbudował PartenonPartenonPartenon na AkropoluAkropolAkropolu, wreszcie postarał się, by Wielkie Dionizje stały się okazałym świętem państwowym. W ich trakcie ostatnie trzy dni wypełniały przedstawienia teatralne odgrywane w teatrze Dionizosa u stóp Akropolu.

Rozwój teatru nie wynikał z aktywności samego Pizystrata. Duże znaczenie mieli choregowie. Byli to wyznaczani przez państwo bogaci obywatele Aten, którzy finansowali przedstawienie. Choć wiązało się to z dużym wydatkiem, bo choreg pokrywał koszty wyszkolenia chóru złożonego z co najmniej kilkunastu osób i wykonania kostiumów, nie było przypadków uciekania od tego obowiązku: należał on do powinności obywatelskich i religijnych. Zwycięstwo autora (także występującego w przedstawieniu, głównie jako koryfeusza), nad którym choreg sprawował opiekę, przydawało splendoru także jemu, dlatego ateńscy bogacze chętnie stawali do agonu, czyli konkursu.

Konkurs polegał na prezentacji przedstawień przez trzech autorów wskazanych przez władze miasta. Już sam wybór do tej trójki postrzegano jako znaczące wyróżnienie, ale szczególnym powodem do chwały było zdobycie pierwszego miejsca.

Każdy z twórców poddawał pod osąd publiczności dramat satyrowydramat satyrowydramat satyrowy oraz trzy tragedietragediatragedie – składały się one na tetralogiętetralogiatetralogię, która początkowo tworzyła zamkniętą całość, natomiast od czasów SofoklesaSofoklesSofoklesa mogła odnosić się do różnych mitów. Przedstawienia, poprzedzone obrzędami ku czci Dionizosa, rozpoczynały się po wschodzie słońca. Wiele tysięcy widzów obserwowało grę chóru oraz aktorów – najpierw (za sprawą Tespisa) był to jeden aktor, później Ajschylos wprowadził drugiego, a Sofokles – trzeciego. Po wystawieniu wszystkich sztuk dziesięcioosobowy sąd ogłaszał wynik konkursu, wywołując żywiołową reakcję tłumu, który wcześniej (okrzykami, tupaniem czy oklaskami) oceniał przedstawienia i próbował wpłynąć na werdykt.

R1H9ke1X0Jq1v

Zdjęcie przedstawia wzgórze i stojący na nim zrujnowany budynek Partenonu. Widać pozostałości otaczającej budynek kolumnady oraz poniszczone, kamienne elementy budowli.

Słownik