W ekosystemieekosystemekosystemie zależności między organizmami mogą mieć charakter negatywny – nazywamy je oddziaływaniami antagonistycznymioddziaływania antagonistyczneoddziaływaniami antagonistycznymi – lub pozytywny – wówczas są to oddziaływania nieantagonistyczneoddziaływania nieantagonistyczneoddziaływania nieantagonistyczne (inaczej: protekcjonistyczne).

Komensalizm (od łac. commensalis – współbiesiadnik) to rodzaj oddziaływania nieantagonistycznego pomiędzy dwoma organizmami należącymi do różnych gatunków. Jeden z tych organizmów odnosi korzyści z tej interakcji, natomiast dla drugiego zależność ta jest obojętna. Organizm zyskujący na takiej formie współżycia nazywany jest komensalem.

Przykładem komensalizmu w świecie roślin jest zależność między bukietnicą Arnolda (Rafflesia arnoldii) a muchami. W tej interakcji komensalem jest roślina, której kwiaty są zapylane przez muchy.

RQxn4DkcAbBr7

Zdjęcie przedstawia roślinę z ogromnymi, czerwonymi kwiatami, które są pokryte plamkami. Po środku jest duży otwór z pręcikami. Wokół są zielone liście.

Przykładem komensalizmu w świecie zwierząt jest zależność między różanką pospolitą (Rhodeus sericeus) a małżami słodkowodnymi. W tej interakcji komensalem jest ryba, której zapłodnione komórki jajowe i larwy są chronione w jamie skrzelowej małży słodkowodnych.

RNH3DHusAlt15

Zdjęcie przedstawia płynące ryby. Mają szarosrebrzyste łuski. Pod nimi znajdują się małże oraz kamienie. Obok są zielone rośliny.

Ważnym przykładem komensalizmu jest zależność między człowiekiem a mikrobiotą jego jelit, m.in. bakteriami z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium.

RN1ImsLEKx97i1

Zdjęcie przedstawia mikroskopowe zbliżenie na bakterie, które mają podłużny kształt i niebieski kolor.

Bakterie komensalne jelit biorą udział w metabolizowaniu resztek pokarmowych i leków oraz produkcji i przyswajaniu witamin. Wspomagają utrzymanie homeostazy nabłonka jelitowego. Chronią organizm człowieka przed bakteriami chorobotwórczymi i stymulują jego układ immunologiczny.

Komensalizm jest zależnością o zacierających się granicach, ponieważ niektóre interakcje między gatunkami cechują się zmiennością w czasie. Ponadto obojętna dla jednej ze stron zależność w niektórych sytuacjach może przynosić jej korzyści lub szkody.

• W komensalistycznej relacji pomiędzy żółwiami wodnymi a glonami żyjącymi na ich skorupach glony otrzymują miejsce do wzrostu, natomiast dla żółwi ich występowanie jest na ogół obojętne. Jednak z uwagi na to, że obecność glonów może stanowić kamuflaż, upodabniający żółwie do otoczenia, interakcję tę można nazwać protokooperacją (mutualizmem fakultatywnym).

• Więcej na temat protokooperacji przeczytasz w e‑materiale pt. Mutualizm fakultatywnyPePq1dErUMutualizm fakultatywny. Zapoznaj się także z e‑materiałem pt. Komensalizm czy pasożytnictwo?D15VbFDgzKomensalizm czy pasożytnictwo?

Komensalizm odgrywa znaczącą rolę w ekosystemach. Każdy ekosystem dąży do stanu równowagi, czyli względnie stałego składu gatunkowego. Jednym z czynników wpływających na stabilność ekosystemu jest komensalizm, jako nieantagonistyczna i nieobligatoryjna zależność pomiędzy gatunkami. Relacja ta zapewnia alternatywne źródło zasobów dla komensala, a jednocześnie jest obojętna dla gospodarza. W efekcie komensalizm przyczynia się do zwiększania liczebności jednego z gatunków, nie wpływając znacząco na kondycję innych organizmów.

RQ2YhmEh9rhzA

Zdjęcie przedstawia czerwoną oplątwę znajdującą się na pniu drzewa. Roślina ma długie, szablaste liście i czerwone kwiatostany.

Więcej informacji na temat ekosystemu znajdziesz w e‑materiałach pt. Struktura troficzna i przestrzenna ekosystemuP12MDEVqsStruktura troficzna i przestrzenna ekosystemu oraz Równowaga ekosystemu – homeostazaPx9j4JjMgRównowaga ekosystemu – homeostaza.

Słownik