Państwo

Termin państwo może być rozumiane różnorodnie, a mianowicie jako:

• organizacja społeczna;

• jednostka geopolityczna;

• podmiot prawa;

• aparat państwowy.

Na przestrzeni wieków powstało wiele definicji państwa. Jedna z pierwszych została zaproponowana przez Arystotelesa, który twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa, a człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie.

Katolicka nauka społeczna sformułowała definicję państwa jako społeczności, której podmiot stanowi naturalna grupa ludzi połączonych dążeniem do realizacji określonych celów.

Jedną z najbardziej znanych definicji państwa opracował Georg Jellinek, niemiecki teoretyk prawa. Zgodnie z jego trójelementową klasyczną definicją, na państwo składają się konkretne elementy.

Ostatecznie, biorąc pod uwagę również dorobek współczesnej teorii państwa, można je zdefiniować jako polityczną organizację społeczeństwa, która obejmuje ludzi stale osiadłych na określonym terytorium, posiadającą aparat władzy, ustrój i prawa, uznaną na arenie międzynarodowej i przestrzegającą praw człowieka.

Nieodzownym przymiotem niezależnego państwa jest jego suwerenność. Możemy wyróżnić suwerenność zewnętrzną i wewnętrzną.

Przez suwerenność zewnętrzną państwa rozumiemy niezależność od innych podmiotów na arenie międzynarodowej. W jej ramach państwo jako równorzędny podmiot nawiązuje i utrzymuje stosunki np. z innymi państwami.

Z kolei suwerenność wewnętrzna polega na tym, że władza sama może decydować o zakresie swojego działania. W ramach suwerenności wewnętrznej państwo posiada kompetencję do normowania wszystkich stosunków wewnętrznych, m.in. posiada zwierzchnią władzę nad terytorium i obywatelami, stanowi prawa oraz ma monopol na środki przymusu.

W innym ujęciu suwerenność to samowładność i całowładność państwa, czyli niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy – w relacji do innych państw i organizacji międzynarodowych, a także od innej władzy wewnątrz państwa (samowładność) oraz obejmowanie wszystkich obywateli państwa i moc regulowania każdego rodzaju spraw. Suwerenność państwa wynika z jego powstania, a nie z jej nadania.

Władza

Władza w znaczeniu ogólnym jest to możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania (władza nad sobą samym) lub postępowania innych osób (władza nad innymi osobami – władza społeczna). Władza społeczna jest zdolnością kierowania zachowaniami innych ludzi niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą. W przypadku zgodności interesów i woli współzależnych osób nie są potrzebne stosunki władcze. Ze względu na charakter relacji międzyludzkich można wyodrębnić władzę:

• indywidualną – jako panowanie nad sobą i swoim postępowaniem wobec innych osób poprzez wybór między alternatywnymi wariantami zachowań;

• wspólnotową – wynikającą z bezpośrednich relacji między osobami (np. rodzinnych, towarzyskich, zawodowych);

• publiczną – obejmującą duże, niepowiązane więzami osobistymi społeczności, występującą w formie władzy państwowej, ideologicznej czy ekonomicznej.

Według koncepcji Maksa Webera można wyróżnić trzy rodzaje władzy, a mianowicie:

• tradycyjną (legitymowaną wielowiekowym przestrzeganiem zwyczaju);

• charyzmatyczną (opartą na osobistej sile przywódcy);

• legalną (sprawowaną w ramach przyznanych kompetencji).

Kryterium tego podziału stanowi źródło pochodzenia władzy.

Władza państwowa

Władza państwowa jest typem władzy suwerennej i uniwersalnej na danym terytorium państwowym, zdolnej do zabezpieczenia obowiązującego porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego. Spełnia także inne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwowe.

Cechy władzy państwowej

Podstawową cechą władzy państwowej jest możliwość rządzenia, czyli skutecznego narzucania swojej woli innym. Czasami proces ten odbywa się na drodze koncentracji szeregu uprawnień w rękach jednostki obdarzonej dużym autorytetem (państwa autorytarne) albo w oparciu o obowiązującą wszystkich ideologięideologiaideologię (państwa totalitarne). W państwie demokratycznym rządy obywateli są sprawowane zgodnie z obowiązującym prawem i za pośrednictwem organów państwowych (aparatu państwowego), a niekiedy w sposób bezpośredni. W większości współczesnych państw demokratycznych aparat państwowy jest ukształtowany w oparciu o zasadę trójpodziału władzy.

Władze te są w pewien sposób powiązane, ale równocześnie w zakresie swoich ustawowych kompetencji niezależne. Organy państwa (władza państwowa) mogą narzucać obywatelom swoją wolę i ją zabezpieczać środkami przymusu, ale tylko w ramach obowiązującego prawa. Katalog najważniejszych cech władzy państwowej wyczerpuje następujące wyliczenie:

• jest sprawowana na określonym terytorium (państwowym);

• jest niepodzielna, niezależna od innych władz na obszarze działania państwa;

• jest zwierzchnia w stosunku do innych władz oraz nieograniczona w swoich decyzjach z formalnoprawnego punktu widzenia;

• ma charakter trwały i nieustający;

• jest realizowana w oparciu o normy prawne;

• jest urzeczywistniana wyłącznie w sposób zorganizowany przez organy państwowe, wyposażone we władztwo sprawowane w imieniu państwa;

• może stosować legalne środki przymusu.

Przymusowość państwa

RsXcZ02WRVpb81

Zdjęcie przedstawia książeczki paszportowe ułożone na stole. Na książeczce widnieje godło polskie oraz napisy: Unia Europejska Rzeczpospolita Polska, Paszport, Passport, Passeport.

Przymusowość państwa polega na tym, że osoby, które znajdują się na jego obszarze, obowiązkowo podlegają ustanowionemu tutaj porządkowi prawnemu. Przynależność do państwa wiąże się ze sformalizowaniem członkostwa – aby stać się częścią organizacji państwowej, należy uzyskać obywatelstwo. Najczęściej powstaje ono na mocy prawa przez narodzenie się z obywateli danego państwa (zasada krwi) lub urodzenie się na jego terytorium (zasada ziemi). W praktyce nie można się znaleźć poza zwierzchnictwem państwa jako organizacji przymusowej, ponieważ nawet jako apatrydaapatrydaapatryda podlegamy władzy konkretnego państwa.

W ramach przymusowości państwa jego władze posiadają wyłączność na stanowienie prawa i egzekwują jego przestrzeganie m.in. poprzez działalność sądowych i pozasądowych (a wśród nich administracyjnych) organów stosujących prawo. Organy te w wydawanych przez siebie wyrokach, postanowieniach i decyzjach określają konsekwencje prawne (skutki) pewnych sytuacji faktycznych i wyznaczają adresatom konkretny obowiązek zachowania. W sytuacji braku dobrowolnego podporządkowania się temu obowiązkowi, państwo poprzez działalność swoich organów i służb może stosować przymus, nawet w postaci fizycznej (np. środki przymusu bezpośredniegośrodki przymusu bezpośredniegośrodki przymusu bezpośredniego stosowane przez funkcjonariuszy policji). Regulatorem relacji społecznych w państwie, w tym stosowania zasady przymusowości, jest obowiązujący system prawasystem prawasystem prawa, na który składają się liczne, hierarchicznie powiązane normy prawnenorma prawnanormy prawne zawarte w różnych gałęziach prawagałąź prawagałęziach prawa (np. prawo cywilne, karne, administracyjne). System prawa stoi na straży przyjętego porządku ustrojowego i prawnego państwa. W demokratycznym państwie prawa akty powszechnie obowiązującego prawa, zawierające normy pożądanych przez obywateli zachowań, są ogłaszane w oficjalnych, dostępnych dla każdego publikatorach. Jest to warunek ich wejścia w życie.

RtzkNIeAx1juO

Zdjęcie przedstawia nagłówek Dziennika Ustaw. Oprócz godła polskiego znajduje się w nim napis: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, dnia, roku, Numer

Sposoby obrony przed przymusem państwowym

Obywatele mogą chronić swoje wolności i prawa przed nieuzasadnionym (bezpodstawnym) działaniem organów państwa. Wśród postaw, które służą obronie przed przekraczaniem przez władze ich kompetencji (mandatu) znajduje się obywatelskie nieposłuszeństwo. Niekiedy stosowanie przymusu państwowego związanego z wprowadzaniem przez władze państwowe konkretnych przepisów prawa w życie jest związane u obywateli z poczuciem naruszania istotnych dla nich wartości, wobec czego nawet mając świadomość ewentualnej kary, łamią oni te przepisy w imię wyższych racji. W państwach demokratycznych istnieją mechanizmy prawne obrony obywateli przed nieuzasadnionym przymusem państwowym.

Sposoby obrony przed przymusem państwowym w Polsce

• prawo do wynagrodzenia za szkody, jakie zostały wyrządzone przez niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej ;

• prawo do drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności;

• prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji;

• prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego;

• prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Słownik