Przeczytaj
Pytanie, czyli co?
Na gruncie gramatyki pytanie jest zdaniem pytającym. W odróżnieniu od zdań oznajmujących i rozkazujących nie przekazuje informacji (o jakimś stanie rzeczy lub o woli osoby wypowiadającej zdanie), jest językową formą poszukiwania informacji. Pytanie jest zarówno przedmiotem wiedzy gramatycznej, jak też stylistyki czy poetyki. Ma swoje znaczenie w coachingu i psychologii. Na gruncie filozofii pytania i rozważania o pytaniu dadzą się przyporządkować do obszaru epistemologiiepistemologii, jakkolwiek zagadnienia z nim związane odnajdziemy na pewno także na gruncie logiki czy filozofii języka.
Filozofowanie to specyficzny rodzaj rozumowania. Pytanie to impuls do rozumowania, które przebiega między pytaniem i odpowiedzią. Filozoficzna myśl zaczyna się zatem od pytania, a to oznacza, że przesłankiprzesłanki zawarte w pytaniu w dużej mierze wyznaczają możliwy horyzont odpowiedzi, jaka zostanie na nie udzielona. I dlatego filozoficzna odpowiedź jest w pełni zrozumiała tylko w kontekście pytania, które ją zrodziło. Filozoficzne pytania są wciąż aktualne, podczas gdy odpowiedzi na nie okazują się w najgorszym razie chybione, zazwyczaj po prostu niepełne. Podział na poszczególne dyscypliny wiedzy w filozofii opiera się między innymi na tym, że filozoficzne treści powstałe przez stulecia dzieli się ze względu na pytania, na które stanowią odpowiedź.
Po co pytać?
Co widzi myśl, gdy przygląda się samej sobie?
Dzięki odpowiednio formułowanym pytaniom filozofia zachowuje jedną ze swoich najistotniejszych właściwości: refleksyjność. Poprzez pytania filozofowie nie tylko próbują wytyczyć drogę poszczególnym ścieżkom poznania, ale także poddają refleksji sam proces poznawania i myślenia. Refleksja, inaczej zwana samozwrotnością myślenia filozoficznego, to przyglądanie się aktom poznawania i badanie ich. Podczas refleksji nie tylko myślę o czymś, ale równocześnie zastanawiam się, jak o czymś myślę. Pytania, które są formułowane podczas refleksji, to, na przykład:
Czy moje wnioski oparte są na prawdziwych przesłankach?
Czy przeanalizowałam dość dużo przypadków szczegółowych, by wyprowadzić ogólne twierdzenie?
Skąd moja niechęć do skrupulatnej analizy pojęć, którymi się posługuję?
Rozwinięte procedury refleksyjne prowadzą do myślenia krytycznego, czyli myślenia skupionego na ocenie własnych lub cudzych procedur poznawczych.
Myśleć krytycznieSłowo „krytycyzm” ma w naszym języku kilka znaczeń. Podając za Słownikiem Języka Polskiego, może ono oznaczać „zdolność do rozsądnej i pozbawionej emocji oceny”, „tendencję do krytykowania otoczenia”, „postawę przeciwstawną dogmatyzmowi” polegającą na kontrolowaniu tego, czy przyjmowane twierdzenia są uzasadnione. Pomijam tutaj czwarte określenie odsyłające do filozofii Immanuela Kanta. Niezbyt pomocne okazuje się określenie drugiego znaczenia (tendencji do krytykowania), bowiem słowo „krytykowanie” także domaga się wyjaśnienia. Zwróćmy tak więc uwagę na pozostałe dwie definicje. Kluczowe w nich słowa to: a) rozsądna ocena; b) brak wpływu emocji; c) uzasadnienie. (…)
„Krytycyzm” pochodzi od słowa kryterium, które ma greckie korzenie, a jego pierwowzorem było greckie kapparhoiotatauήrhoiotaomicronnu (kriterion) oznaczające miarę lub test pozwalający coś słusznie osądzić. Samo zaś kapparhoiotatauήrhoiotaomicronnu pochodzi od kapparhoίnuomega (krino) oznaczającego „osądzam”. Od kapparhoίnuomega pochodzi także kapparhoiotatauής (krites), czyli sędzia. Pochodzenie od słów „sędzia”, „sądzenie” sugeruje, że postawa krytyczna ma do czynienia z naśladowaniem sędziego, który zanim wyda wyrok (wypowie sąd lub coś orzeknie) zapoznaje się z racjami „za” i „przeciw” danemu wyrokowi, rozważy je bezstronnie, tak aby wyrok był słuszny (czyli zgodny z tym, co się należy).
Źródło: Artur Szutta, Myśleć krytycznie, dostępny w internecie: https://filozofuj.eu/myslec-krytycznie/ [dostęp 25.10.2019 r.].
Wśród ważnych umiejętności i postaw składających się na myślenie krytyczne można wymienić:
1. Gotowość do badania i zmiany własnych przekonań ze względu na uzasadnione racje, otwartość na nowe przekonania.
2. Umiejętność obmyślania alternatyw dla własnych poglądów. Porównywanie przekonań ze względu na ich uzasadnienia oraz możliwe konsekwencje.
3. Umiejętność konfrontowania własnych przekonań z cudzymi przekonaniami i gotowość do angażowania się w ten proces.
4. Umiejętności logiczne, np. wnioskowania, odróżniania poszczególnych typów argumentów oraz chwytów erystycznych; rozpoznawania założeń i konsekwencji sądów i przekonań.
5. Umiejętności komunikacyjne, np. precyzyjne określanie znaczeń, w jakich używamy słów, zwłaszcza wieloznacznych, odróżnianie wypowiedzi perswazyjnych od opisowych; formułowanie pytań umożliwiających dialog.
6. Umiejętność uczenia się z różnorodnych źródeł, w tym od innych ludzi.
To jednak, co jest fundamentem intelektualnego krytycyzmu, to gotowość, odwaga i zdolność zadania sobie pytań o prawomocność własnych sądów i opinii.
Nie każdy potrzebuje być filozofem, ale każdy może i powinien myśleć krytycznie... I zadawać pytania.
Świat ZofiiMoją sprawą jest, abyś nie znalazła się wśród tych, którzy przyjmują świat za oczywistość, droga Zosiu – pisał Major. Dla pewności, zanim na dobre rozpoczniemy kurs filozofii, przeprowadzimy parę eksperymentów. Wyobraź sobie, że pewnego dnia wybierasz się na wycieczkę do lasu. Nagle przed tobą, na ścieżce, dostrzegasz nieduży statek kosmiczny. Ze statku wychodzi mały Marsjanin, staje jak wryty i wgapia się w ciebie... Co byś wówczas pomyślała? Ach, to zresztą nie jest takie ważne, ale czy nie przyszło ci do głowy, że ty sama jesteś taką Marsjanką? (...) Może się zdarzyć, że pewnego dnia zatrzymasz się i spojrzysz na siebie w zupełnie inny sposób.
Źródło: Jostein Gaarder, Świat Zofii, tłum. I. Zimnicka.
Tradycja pytania w filozofii ma towarzyszącą jej tradycję uczuciową: ciekawości, nieufności, pokory... Ale stan, który najczęściej kojarzy nam się z filozoficznym zadawaniem pytań, to zdziwienie.
Słownik
sposoby prowadzenia sporów słownych, które nastawiane są na skuteczność, nie zaś poprawność merytoryczną lub logiczną; swoją nazwę zawdzięczają Erystyce Artura Schopenhauera, w której filozof zebrał najpopularniejsze, jego zdaniem, sposoby „walki na słowa”
(z grec. episteme – wiedza i logos – słowo) część filozofii, która zajmuje się zagadnieniami poznania, np. źródłami poznania, warunkami prawdziwości
to założenia, czyli sądy, które musimy uznawać za prawdziwe, zadając jakieś pytania. Na przykład przesłankami pytania: Skąd się biorą cukierki landrynki? będą zdania: Istnieją cukierki landrynki. Istnienie cukierków landrynek nie jest oczywiste, wymaga wyjaśnienia. Jest jakieś miejsce lub sytuacja, do których należy się odwołać, by wyjaśnić istnienie cukierków landrynek