Przeczytaj
LudomaniaLudomania – młodopolska moda na wieś
Powieść Chłopi wpisuje się w nurt młodopolskiej fascynacji wsią. Reymont opisuje świat bardzo odległy od znanej z wcześniejszej literatury polskiej kultury ziemiańskiej. Nie jest to już jednak idealistyczne widzenie natury i jej mieszkańców, a podejście obserwatora realisty, opisującego wieś z rzetelnością etnografaetnografa. Autor z dużą wnikliwością oddaje gwarę wiejską, zwraca uwagę na detale strojów, obserwuje relacje międzyludzkie, opisuje ludowe zwyczaje i obchody świąt religijnych.
Reymont oświetlił życie i obyczaje grupy społecznej, która przez wieki pozostawała w cieniu. Współcześnie zainteresowanie kulturą ludową, muzyką, tańcem, twórczością literacką, ale też samymi mieszkańcami wsi przeżywa swoisty renesans. Dowodem zmiany perspektywy patrzenia na chłopówchłopów może być liczba opracowań poświęconych ich społeczności i kulturze. Adam Leszczyński w Ludowej historii Polski przypomina wizerunek chłopa, który w czasach Reymonta był jeszcze powszechny:
Chłopi – bohater zbiorowybohater zbiorowy powieści Władysława Reymonta
Bohaterem powieści Reymonta jest chłop – żyjący z ziemi i walczący o każdą jej piędźpiędź z panami, sąsiadami, ale też własnymi rodzicami i dziećmi. Nawet małżeństwo staje się transakcją mającą pomnożyć majątek.
Jednak lipecki chłop należy też do gromady, pisarz pokazuje sytuacje, kiedy walczy o dobro jej mieszkańców, wspólnie z innymi bawi się i modli. Cykl życia mieszkańców Lipiec - zbiorowego bohatera powieści - wyznacza natura, której podporządkowują się wszyscy, oraz święta i obrzędy kultywowane przez mieszkańców wsi. Kiedy z zewnątrz przychodzi zagrożenie bądź niesprawiedliwość, mobilizują się i stają w obronie swoich dóbr, jak w sytuacji walki o serwitutyserwituty leśne:
ChłopiWytrzeszczyli na niego nieprzytomne oczy.
— A to nie ma godziny, jak dziedzic sprzedał porębę na Wilczych Dołach!
— A hycel, psie krótki! Sprzedał, naszą porębę sprzedał! — krzyknął Boryna i w zapamiętałości grzmotnął butelką o ziemię.
— Sprzedał! Prawo jest i na dziedzica, i na kużdego, prawo jest… — bełkotał pijany Szymon.
— Nieprawda! Ja, wójt, to wama mówię, że nieprawda, to wierzcie!
— Sprzedał, ino że wziąć nie damy, jak Bóg na niebie, nie damy! — wołał Boryna i bił pięścią w stół…
Młynarz poszedł, a oni jeszcze długo w noc radzili i odgrażali się dworowi.Źródło: Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, t. 1, Warszawa 2001, s. 159–160.
Rodzina Macieja Boryny – bohater pierwszoplanowy
Maciej, jako głowa rodu, trzyma swoją gospodarkę twardą ręką. Jego starania nie zawsze są doceniane przez rodzinę. Antek i Hanka chcieliby już pracować na swoim – rozporządzać własnymi zyskami i ustalać swoje warunki gospodarowania. Boryna zdaje sobie z tego sprawę i wie, że coraz trudniej będzie mu utrzymać posłuch i dotychczasową pozycję w rodzinie.
ChłopiA teraz co?…
Antek ino na swoją stronę ciągnie, kowal też wypatruje, aby co chycić, a Józka? Skrzat głupi, któremu plewy jeszcze we łbie, co i nie dziwota, bo dzieuszedzieusze mało co na dziesiąty rok idzie… Hanka kiej ta ćma łazi, a choruje jeno, i tyle zrobi, co ten pies zapłacze…
Toć i marnieje wszystko… granulegranule trza było dorznąć… we żniwa wieprzak zdechł… wrony gąski tak przebrały, że z połowa ostała!… Tyle marnacji, tyle upadku!… Przez sito wszyćko leci, przez sito…
— Ale nie dam! — wykrzyknął prawie głośno — póki rucham tymi kulasamikulasami, to ani jednej morgi nie odpiszę i do waju na wycugwycug nie pójdę…
Ino Grzela z wojska do dom powróci, to niechta se Antek na żoniną gospodarkę wróci… nie dam…Źródło: Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, t. 1, Warszawa 2001, s. 29.
Ustalona hierarchia
W opisywanych przez Reymonta rodzinach chłopów panuje wyraźny podział ról i obowiązków. Jednak czasami zdarza się, że dorosłe dzieci naruszają taki stan rzeczy i buntują się przeciw władzy ojca, ponieważ czują się wyzyskiwane i ciągle zależne od woli rodziców. Obie strony wkładają w gospodarstwo cały swój wysiłek i oczekują należnych profitów. Dlatego kiedy w chałupie Macieja Boryny pojawia się młoda żona – osoba z zewnątrz, która nieoczekiwanie będzie miała dodatkowe przywileje i korzystała z wypracowanych wcześniej przez całą rodzinę dóbr, sytuacja staje się napięta i rozpoczynają się spory.
ChłopiDługie milczenie zaległo izbę, że ino te przysapkiprzysapki a dychania prędkie słychać było. Hanka szlochała z cicha i pohuśtywała dziecko, bo skamleć poczęło.
— My nie przeciwni ożenkowi, chcecie, to się żeńcie…
— A przeciwcie się, dużo o to stoję!…
— Ino zapis odbierzcie — dorzuciła przez łzy Hanka.
— Zmilkniesz ty, a to, psiachmać, jazgocze cięgiem jak ta suka! — rzucił z taką mocą pogrzebacz w ogień, aż się głownie potoczyły na izbę.
— A wy się miarkujcie, bo to nie dziewka wasza, żebyście gębę wywierali na nią!
— To czemu pyskuje!
— Ma prawo, bo się o swoje upomina! — wrzeszczał coraz mocniej Antek.
— Chcecie, to i zapiszcie, ale to, co ostało, odpiszcie na nas — zaczęła cicho kowalowa.
— Głupiaś! Widzisz ją, mojem się tu będzie dzieliła! Nie bój się, na wycug do waju nie pójdę… — rzekłem!
— A my nie ustąpim. Sprawiedliwości chcemy.
— Jak wezmę kija, to wama dam sprawiedliwość.
— Spróbujcie ino tknąć, a pewnikiem wesela nie doczekacie…Źródło: Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, t. 1, Warszawa 2001, s. 189–190.
Słownik
(gr. anthropos – człowiek + logos – nauka) – interdyscyplinarna dziedzina nauki na pograniczu nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych. Bada m.in. społeczności pierwotne, ich wierzenia i rytuały, funkcjonowanie ludzi w społeczeństwie, a także znaczenie kultury w życiu człowieka, analizuje jej poszczególne elementy, takie jak wartości, zwyczaje, symbole, idee
ogół występujących w utworze postaci, których dzieje tworzą obraz środowiska lub grupy społecznej; spotykany często w prozie naturalistycznej, powieści społecznej lub obyczajowej
drobni wytwórcy rolni, produkujący wraz z rodziną przede wszystkim w celu zaspokojenia własnych potrzeb materialnych i kulturalnych; są częścią społeczeństw o wykształconym społecznie podziale pracy; chłopów charakteryzuje specyfika warunków życia, obyczajów i tradycji, wynikająca z powiązania warsztatu produkcyjnego z gospodarstwem domowym oraz uzależnienie procesu produkcji od warunków naturalnych; życie społeczne chłopów ogranicza się głównie do rodziny i społeczności wioskowej; tradycyjna kultura chłopska opiera się na przekazie ustnym; charakteryzuje ją anonimowość wytwórców, wolny rytm rozwoju, tendencja do uniformizacji, ubogi wymiar historyczny, konserwatyzm, silne więzi wewnętrzne i niechęć do obcych; jest jednocześnie zależna od kultury całego społeczeństwa, zwłaszcza od religii
(gr. éthnos – plemie, lud + gráphō – piszę) – nauka zajmująca się badaniem życia i zwyczajów narodów, ich kultury materialnej i duchowej, opisująca tradycyjną kulturę różnych ludów
nacechowane egzaltacją zainteresowanie sprawami ludu na przełomie XIX i XX w. w Polsce; w ramach literatury propagowano ideę odzyskania niepodległości Polski z udziałem chłopów jako głównej siły oraz odrodzenie kultury narodowej przez odwołania do kultury ludowej (źródło polskości o rodowodzie piastowskim); życie na wsi przedstawiano jako szczęście przynoszące odrodzenie witalne i moralne; fascynowano się chłopską tężyzną, gwarą, folklorem; rozwinął się regionalizm; S. Witkiewicz popularyzował styl góralski w budownictwie i sztuce użytkowej, K. Przerwa‑Tetmajer i S. Wyspiański heroizowali górali, K. Szymanowski nawiązywał do muzyki ludowej, powstawały wiejskie pejzaże i sceny z życia chłopów; entuzjazmowano się Nagrodą Nobla dla Chłopów W.S. Reymonta; aspekt humorystyczny l. wykorzystał m.in. Wyspiański w Weselu (postać Pana Młodego)