Jeziora reliktowejezioro reliktoweJeziora reliktowe stanowią pozostałość po dawnych zbiornikach morskich, zatokach lub dużych jeziorach. Powstawanie jezior reliktowych przypisuje się procesom wypiętrzającym lub obniżeniom poziomu morza, które powodują odcięcie się lub podział dawnych części mórz, które stają się jeziorami reliktowymi. Przykładem jest Morze Kaspijskie lub Jezioro Aralskie.

RXBoLSpvny2GQ

Grafika przedstawia położenie lądów na kuli ziemskiej w miocenie. Kula ziemska ma kształt eliptyczny. Niebieskie obszary są to oceany i morza, zielono‑żółte plamy to lądy. Na powierzchni oceanów znajdują się granice płyt tektonicznych. Od nich odchodzą miejscami dwie przeciwstawne strzałki - jest to strefa spredingu. Na mapie ciągną się również pomarańczowe linie oznaczające strefy subdukcji. Kolorem białym na morzach oznaczony jest współczesny układ kontynentów. Wynika z tego, że w miocenie zalana wodą była Europa Środkowa oraz Zachodnia Azja. Na mapie poziomą linią zaznaczono równik. Przebiega przez północną część Ameryki Północnej, przez środek Afryki, przez Indonezję.

RNCdsuPAmwoeA

Grafika przedstawia położenie lądów na Ziemi w czasach współczesnych. Kula ziemska ma kształt eliptyczny. Znajdują się na niej zbiorniki wodne oraz kontynenty. Na oceanach białymi liniami zaznaczone są granice płyt tektonicznych. Poszczególne płyty stykają się ze sobą. Miejscami odchodzą od nich strzałki, skierowane na zewnątrz. W tych miejscach występuje strefa spredingu, czyli na styku poszczególnych płyt graniczących ze sobą, w tych miejscach dochodzi do rozrastania się skorupy oceanicznej. Na mapie ciągną się również pomarańczowe linie oznaczające strefy subdukcji. To miejsca występujące wzdłuż rowów oceanicznych. Obejmują pacyficzne wybrzeża obu Ameryk, archipelag Aleutów i Wysp Kurylskich, Japonię, Tajwan, Filipiny, Mariany, Nową Gwineę, archipelag Nowych Hebrydów, wyspy Fidżi, Samoa, Tonga, Kermadec i Nową Zelandię. Na mapie poziomą linią zaznaczono równik. Przebiega przez północną część Ameryki Północnej, przez środek Afryki, przez Indonezję.

To największe jeziorojeziorojezioro na świecie jest zbiornikiem bezodpływowym i zalicza się do jezior słonych. Morze Kaspijskie jest jeziorem reliktowym, które powstało wskutek wydźwignięcia górotworów w wyniku kolizji płyt tektonicznych: indyjskiej, arabskiej i afrykańskiej z euroazjatycką, w wyniku czego doszło do zamknięcia Oceanu TetydyOcean TetydyOceanu Tetydy i powstania nowych zbiorników wodnych. Szacuje się, że zbiornik ten powstał około 5,5 miliona lat temu. Jezioro – Morze Kaspijskie – nie ma żadnego połączenia z oceanem światowym. Dla jego obiegu wody ma znaczenie dostawa wody rzekami i wysokie parowanie. W związku z tym zasolenie jeziora jest zróżnicowane – w północnej części zasolenie jest znikome, w części środkowej i południowej zasolenie wzrasta do ok. 10‑12 promili, natomiast rekordowe - ok. 300 promili odnotowuje się w zamkniętej zatoce Kara Bogaz Goł. Podobnie zmienia się głębokość jeziora: od 5 m na północy do 1025 m na południu.

Rdg1dPKKLfe9l

Zdjęcie przedstawia Morze Kaspijskie z lotu ptaka. Morze ma podłużny kształt. Otaczają je pustynie oraz pasma górskie.

R49B5CvpmLJav

Grafika przedstawia fragment mapy świata, na którym widoczne jest Morze Kaspijskie w postaci pionowej eliptycznej plamy w kolorze niebieskim. Morze otaczają lądy zaznaczone na biało. Oprócz Morza Kaspijskiego na mapie znajduje się Morze Czarne a w lewym dolnym rogu widoczny jest fragment Morza Śródziemnego. Na lądach są wyznaczone linie - granice państw.

Jezioro Aralskie zaliczane jest do bezodpływowych jezior słonych. Położone jest na terenie Kazachstanu i Uzbekistanu. Jezioro ma mniej zróżnicowaną głębokość w porównaniu do Morza Kaspijskiego, zawiera się ona w przedziale od 6 do 68 m. Według Nicka Middletona Jezioro Aralskie zaczęło tworzyć się na początku holocenu, kiedy zostało zapoczątkowane zasilanie jeziora przez rzekę Amu‑daria.

Jezioro Aralskie stanowi przykład jednej z większych katastrof ekologicznych na świecie wynikającej z antropopresji, czyli negatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko. Przyczyny katastrofy sięgają lat 20. XX wieku, są związane z decyzją władz ZSRR o założeniu olbrzymich plantacji bawełny na terenach pustynnych (pustynia Karakorum), które miały zostać nawadniane przez kanały nawadniające wzdłuż Amu‑darii i Syr‑darii, co spowodowało pomniejszenie się stanu wody w jeziorze. O skutkach tych wydarzeń możesz przeczytać w materiale opisującym klęskę Jeziora Aralskiego.

R1DgJxbcxtIMj

Grafika przedstawia dwa zdjęcia satelitarne Jeziora Aralskiego. Pierwsze z nich zostało wykonane w lipcu‑sierpniu 1989 roku. Widoczne jest na nim duża niebieska plama. Jest to powierzchnia jeziora. Znajdują się na niej pojedyncze wyspy. Dookoła jeziora znajduje się pustynia. Drugie zdjęcie zostało wykonane w październiku 2014 roku. W miejscu gdzie w 1989 roku było jezioro znajduje się pustynia. Jedyną pozostałością dawnego zbiornika wodnego jest podłużny niewielki pas wody przy lewym brzegu dawnego jeziora oraz niewielki zbiornik wodny w jego górnej części.

ReqbxRdNUn7Tf

Zdjęcie satelitarne przedstawia Jezioro Aralskie we wrześniu 2017. Na jezioro składa się kilka niewielkiej wielkości zbiorników wodnych położonych w pewnej odległości od siebie. Największe z nich mają postać podłużnych plam. Pomiędzy nimi widoczne jest dno dawnego jeziora Aralskiego. Ma ono jasnożółty kolor, inny niż otaczająca go pustynia.

Słownik