Platon jako artysta

Można powiedzieć, że Platon był na swój sposób i artystą. Jego filozofia jest w pewnej mierze literaturą: posługiwał się on metaforami i alegoriami, tworzył niezwykle poetyckie wizje świata i człowieka. Dzięki temu jego nauki przez całe wieki wpływały na pokolenia artystów. W kulturze europejskiej Platon był najczęściej obecny za pośrednictwem neoplatonizmu.

Platońskie inspiracje na przestrzeni wieków

W późnym średniowieczu wzrosło zainteresowanie pismami Platona. Wielu ówczesnych myślicieli i artystów zainteresowała platońska koncepcja miłości. Francesco PetrarcaFrancesco Petrarca w Sonetach do Laury dość wyraźnie odwołuje się do nauki o ideach. Nieziemska piękność Laury, kobiety którą Petrarka zobaczył raz w kościele w Awinionie, jest odbiciem doskonałego i ponadczasowego kobiecego piękna.

Utwory Petrarki znał na pewno Sandro BotticelliSandro Botticelli. Na namalowanym dla jednego z arystokratów z rodu Medyceuszy obrazie widzimy Wenus stojącą na muszli, która jest symbolem życia, trwania i ciągłości pokoleń. Jest też znakiem życiodajnej wody. Bogini pór roku Hora stara się okryć Wenus płaszczem, a dwa splecione ze sobą Zefiry symbolizują kobietę i mężczyznę. Co ciekawe, Hora ma na szyi wieniec z mirtu, który symbolizuje odnowę i oczyszczenie, bowiem – jak zauważyli starożytni Grecy – roślina ta najszybciej odradzała się po pożarach.

R1ICXTe72Y981

Obraz przedstawia nagą kobietę z długimi włosami, która rękami zasłania piersi oraz łono. Stoi na wielkiej muszli unoszącej się na wodzie. Po prawej stronie stoi kobieta w długiej sukni, która rzuca w kierunku nagiej kobiety kawałek ozdobnego materiału. Po lewej stronie latają dwa anioły: kobieta i mężczyzna. Mężczyzna obejmuje kobietę. Anioły dmuchają powietrze w stronę nagiej kobiety, wokół unoszą się kwiaty.

To zainteresowanie renesansowych artystów mitem Wenus wzięło się z neoplatońskiej interpretacji miłości. W Uczcie Platon stopniuje rodzaje miłości aż do tej najwyższej, którą jest miłość do idei piękna i dobra. Marsilio FicinaMarsilio Ficina – twórca pojęcia miłości platonicznej, a także tłumacz dzieł Platona – tak opisuje Wenus:

Ficino utożsamia tutaj idee człowieczeństwa (humanitas) z ideą najwyższego piękna i dobra, do którego zgodnie z naukami Platona należy dążyć.

Filozofię Platona znał także z pewnością Jan Kochanowski, czego świadectwem jest postać androgynaandrogyneandrogyna (hermafrodyty) z utworu Wzór pań mężnych.

Echa Platońskiej koncepcji idealnego państwautopiaidealnego państwa wyraźnie pobrzmiewają w utworze O poprawie Rzeczypospolitej autorstwa Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Zwłaszcza w tych fragmentach, w których autor dopominał się o państwową kontrolę nad wychowaniem obywateli i dopuszczeniem filozofów do sprawowania rządów.

Inspiracje platonizmem można odnaleźć w twórczości Adama Mickiewicza, w opisie pozaziemskiego bytowania dusz zmarłych (II cz. Dziadów), w koncepcji miłości jako boskiego szału, związku dwóch rozdzielonych za życia dusz, nawiązaniu do metempsychozymetempsychozametempsychozy (IV cz. Dziadów), w koncepcji poety‑wieszcza (III cz. Dziadów).

Jednym z ciekawych nawiązań do Platona jest utwór z debiutanckiego tomu Marii Konopnickiej z 1881 r. Platońskie Kallipolis, idealne miasto‑państwo, które rządzone miało być przez króla‑filozofa, z punktu widzenia Konopnickiej miało jedną podstawową wadę: poeci mieli być z niego wygnani. Wedle wzmianek Platona, mogliby wrócić do miasta, jeśli ich twórczość opiewałaby tylko najwyższe dobro i piękno. Ta niechęć Platona do poezji od wieków zadziwia badaczy jego filozofii. Jeśli wierzyć tradycji, był on autorem całkiem niezłych tragedii.

Same Platońskie teksty są w końcu najczystszą literaturą, a rozważania o poezji pojawiają się w utworach, które wcale poezji nie są poświęcone, jak na przykład w Gorgiaszu, gdzie zajmuje się rozważaniami o relacji dobra i przyjemności, czy w Filebosie, który traktuje o rodzajach bólu i przyjemności. W końcu zachowało się też kilka jego utworów lirycznych, jak na przykład ten epigramat:

Dla Platona sztuka nie jest i nie może być wiarygodnym źródłem prawdy i wiedzy, stąd postulat wygnania poetów z idealnego miasta. O tym właśnie mówi wiersz Marii Konopnickiej:

Przykładem utworu współczesnego, który w dość przewrotny sposób komentuje filozofię Platona, jest jeden z wierszy Wisławy Szymborskiej:

Słownik