Wprowadziwszy pojęcie „duchaduchducha narodu” (Volksgeist), Georg Wilhelm Friedrich Hegel wyjaśnia, że AbsolutabsolutAbsolut jako Duch Świata (Weltgeist) wciela się kolejno w duchy niektórych narodów (uwzględniając ich szczególne cechy i predyspozycje), aby je popchnąć do doniosłych historycznie czynów i przybliżyć w ten sposób realizację idei wolności w świecie.

Takie w pewnym sensie wybrane narody to przede wszystkim starożytni Grecy i Rzymianie, Francuzi oraz Niemcy. Dzieje są zatem rodzajem sztafety, w której owe narody „przekazują sobie pałeczkę” w pochodzie ku wolności. Reszta narodów pełni funkcję statystów, tła. Funkcja statystów przypada też tym narodom, które już raz „niosły pałeczkę”: spełniwszy swe zadanie, odchodzą na margines historii. Warto tu przy okazji zwrócić uwagę, że naród bez państwa praktycznie dla Hegla nie istniał − wyjaśnia to jego całkowicie obojętny stosunek do wszelkich współczesnych mu ruchów niepodległościowych (w tym polskiego).

Hegel, interpretując historycznie zasady dialektykidialektykadialektyki (teza, antyteza, synteza), twierdził, że konflikty, wojny i rewolucje są w dziejach ludzkości nieuchronne. Jak to dobitnie, wręcz obcesowo ujął:

Okresy pokoju i względnego szczęścia narodów są jałowe z punktu widzenia postępu Ducha Świata. Teza, tj. jedna racja stanu, musi zetrzeć się z antytezą, tj. inną racją stanu, żeby na skutek tego starcia osiągnąć syntezę w postaci nowego systemu rządów o wyższym poziomie wolności.

R1e5MjBdijElV

Obraz przedstawia jadących żołnierzy na koniach po miejskim placu. Wokół znajdują się tłumy ludzi. W tle stoi Brama Brandenburska.

R1SRNepStlHOq1

Ilustracja przedstawia Napoleona, który trzyma wielką księgę. Po prawej stronie na krześle siedzi kobieta w bogato zdobionej sukni.

W procesie tym dużą rolę odgrywają „jednostki powszechnodziejowe”, czyli – jak twierdził Hegel – osoby, które dzięki sprzyjającym okolicznościom historycznym oraz swym szczególnym predyspozycjom przyczyniają się do postępu dziejowego. Takimi jednostkami byli m.in. Aleksander Wielki, Juliusz Cezar i Napoleon Bonaparte. W Napoleonie i pozostałych jednostkach powszechnodziejowych widział bowiem filozof ucieleśnienie woli Absolutu. Jednostki powszechodziejowe nie wiedzą jednak, że są wybrane i popychane do działania przez Absolut – im samym się wydaje, że działają wyłącznie z osobistych pobudek i własnej woli. Na tym polega właśnie „chytrość rozumuchytrość rozumuchytrość rozumu dziejowego”: wykorzystując namiętności i aspiracje szczególnie uzdolnionych jednostek, Absolut przyczynia się do postępu dziejowego, a więc do wzrostu własnej samowiedzy. Cezar przekroczył Rubikon, by zdobyć władzę, tymczasem za sprawą Absolutu zmienił bieg historii. Zmiana ta była nieuchronna, musiała się w ten czy inny sposób dokonać − nawet gdyby Cezarowi nie udało się zrealizować swego postanowienia, Absolut i tak, choć w inny sposób, dopiąłby swego.
Wielkość jednostek powszechnodziejowych tkwi w ich czynach umożliwiających rozwój Absolutu. Historyków, którzy zamiast koncentrować się na ich dokonaniach, wytykają im jakieś słabostki, Hegel oskarżał o to, że uprawiają historię z punktu widzenia kamerdynera − kamerdyner nie widzi wielkości swojego pana, lecz jego dziurawe kalesony.

Słownik