R1asD1PjBQSJ6

Na ilustracji jest prostokąt. W jego środku jest symbol Mn. Pod nim jest litera S, która oznacza ciało stałe - stan skupienia w warunkach normalnych. Na górze po lewej stronie jest liczba 25 - to liczba atomowa. U góry po prawej stronie jest liczba 54,938045 - to średnia liczba masowa. Poniżej ca rzymskie cyfry: II, III, IV, VI, VII - to najczęściej spotykane stopnie utlenienia. Poniżej tych cyfr są następujące liczby: 1517,15, co oznacza temperaturę topnienia [K], 2333,15 - to temperatura wrzenia [K], 7,47 - co oznacza gęstość w gramach na centymetr sześcienny w temperaturze 25 stopni Celsjusza (298,15 K). Zapis [Ar] $3d^{5}4s^2$ oznacza konfigurację elektronową podpowłokową skróconą, zawierająca rdzeń gazu szlachetnego, w stanie podstawowym. Na dole prostokąta jest napis: Mangan.

Mangan jest przedstawicielem pierwiastków bloku d układu okresowego. To metal o srebrzystoszarej barwie. Charakteryzuje się dużą twardością i kruchością. Jest dość reaktywny chemicznie. Posiada 15 izotopów, których liczby masowe przyjmują wartości od 49 do 62. W przyrodzie występuje w postaci tylko jednego izotopu - izotopu ${}^{55}\mathrm{Mn}$.

Naturalnie mangan nie występuje w stanie wolnym, ale w postaci różnych związków. Jego zawartość w skorupie ziemskiej wynosi 0,095 %, przez co zajmuje dwunaste miejsce wśród pierwiastków, a drugie (po żelazie) wśród metali ciężkichmetale ciężkiemetali ciężkich pod względem rozpowszechnienia.

W przyrodzie mangan nie występuje w stanie metalicznym, ale jest składnikiem skał i minerałów. Głównymi minerałami manganu są:

• piroluzyt (braunsztyn);

• hausmanit;

• manganit;

• braunit;

• szpat manganowy (rodochrozyt);

• rodonit.

Piroluzyt

Piroluzyt to minerał, składający się z tlenku manganu(IV) - ${\text{MnO}}_2$. Zawiera około 60‑63 % manganu. Jest głównym składnikiem braunsztynu - rudy manganu.

R1bdbsB7jK9LZ

Zdjęcie przedstawia czarny minerał zbudowany z licznych, zatopionych częściowo w skale okrągłych, groniastych struktur. Kamień połyskuje.

Występowanie złóż: Rosja (Ural), Indie, Południowa Afryka, Ukraina, Brazylia. W Polsce występuje na Dolnym i Górnym Śląsku.

Hausmanit

Minerał, który składa się z dwóch tlenków manganu na II i III stopniu utlenienia ($\text{MnO}$ oraz ${\text{Mn}}_2{\text{O}}_3$), posiada następujący wzór: ${\text{MnO·Mn}}_2{\text{O}}_3$ lub w sposób uproszczony:  ${\text{Mn}}_3{\text{O}}_4$.

R1XF21ENCZqS0

Zdjęcie prezentuje minerał zbudowany ze stożkowatych fragmentów. Jest czarny. Gdzieniegdzie są białe kryształki.

Występowanie złóż: Rosja, RPA, Szwecja, Bułgaria, Niemcy, Brazylia. Z kolei w Polsce występuje na Dolnym Śląsku.

Manganit

Manganit to tlenowodorotlenek manganu $\mathrm{MnO}\left(\mathrm{OH}\right)$, czasami przedstawiany również w formie wzoru ${\text{Mn}}_2{\text{O}}_3$·${\text{H}}_2\text{O}$.

R1TGzq7TA0PBH

Na zdjęciu znajduje się ciemnoszary minerał. Jest zbudowany ze zlepionych ze sobą słupkowych kryształów.

Występowanie złóż: Niemcy, Ukraina, Wielka Brytania, Szwecja, Włochy, Kanada, Chiny, Indie. W Polsce: Tarnowskie Góry i Dolny Śląsk oraz Tatry.

Braunit

Minerał jest złożonym krzemianem tlenku manganu(III), a jego wzór chemiczny jest dość skomplikowany i przedstawia się. następująco: 3 ${\text{Mn}}_2{\text{O}}_3{\text{·MnSiO}}_3$ lub ${\mathrm{Mn}}^{2+}{{\mathrm{Mn}}^{3+}}_6\left[{\mathrm{O}}_8\right|{\mathrm{SiO}}_4]$ lub ${\mathrm{Mn}}^{2+}{{\mathrm{Mn}}^{3+}}_6\left[{\mathrm{SiO}}_{12}\right]$. Składa się głównie z tlenku manganu(III) oraz w mniejszych ilościach z tlenku krzemu(IV) i tlenku manganu(II).

R1Mu8emFVyIQL

Zdjęcie przedstawia czarny minerał o ziarnistej budowie. Pomiędzy bardzo drobnymi ziarnami znajdują się płytki o gładkich powierzchniach.

Występowanie złóż: Kazachstan, Rosja (Ural), Indie, Brazylia, RPA, USA (Teksas), Szwecja, Niemcy. W Polsce w okolicach Wałbrzycha.

Szpat manganowy (rodochrozyt)

Minerał składający się z węglanu manganu(II) - ${\text{MnCO}}_3$.

R1IWJshBtXZ55

Na zdjęciu znajduje się minerał o zbitej budowie z różowymi kryształkami na powierzchni.

Występowanie złóż: USA (Kolorado), Argentyna, Niemcy, Austria, Peru, Meksyk, Rumunia. W Polsce w okolicach Wałbrzycha i Tarnowskich Gór.

Rodonit

Minerał jest krzemianem manganu i wapnia. Jego wzór chemiczny przedstawia się następująco: $\left({\mathrm{CaMn}}_4\left[{\mathrm{Si}}_5{\mathrm{O}}_{15}\right]\right)$. Może zawierać domieszki żelaza, potasu oraz magnezu. Posiada do 42% manganu.

R14NpLQ9bQyjb

Zdjęcie przedstawia różowy minerał. Minerał ma nieregularny kształt, zbudowany jest z kryształków. Przytwierdzony jest do szarej skały.

Występowanie złóż: Rosja, Ukraina, Australia, Japonia, Meksyk, Szwecja, Tanzania, USA, Włochy.

Mangan występuje również w minimalnych ilościach w organizmach żywych, gdyż bierze udział w procesach biochemicznych.

Słownik

Bibliografia

Bielański A., Chemia ogólna i nieorganiczna, Warszawa 2002.

Bárta M., Pierwiastki chemiczne wokół nas, Warszawa 2013.

Lautenschläger K. H., Schröter W., Wanninger A., Nowoczesne Kompendium Chemii, Warszawa 2007.

Litwin M., Styka – Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 1. Chemia ogólna i nieorganiczna. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Zakres rozszerzony, Warszawa 2018.

Pazdro K. M., Chemia, Pierwiastki i związki nieorganiczne, Warszawa 2012.

Trzebiatowski W., Chemia Nieorganiczna, Warszawa 1969.