Targowiczanie

Gdy w maju 1792 r. Stanisław Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski i Szymon Kossakowski ogłosili akt konfederacjikonfederacjakonfederacji w Targowicy (w rzeczywistości podpisany przez nich w Petersburgu 27 kwietnia 1792 r.), byli zaskoczeni jej znikomą popularnością wśród szlachty. Reformy Sejmu Wielkiego i Konstytucja 3 maja, przeciwko którym wystąpili, zdążyły zyskać duże poparcie opinii publicznej. Dodatkowo wiele osób oburzyło się na wieść o zbrojnej interwencji wojsk rosyjskich w Rzeczpospolitej, do której targowiczanie doprowadzili.

R16CJuhbU8afv

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe, kręcone włosy zaczesane do tyłu odsłaniając wysokie czoło z zakolami. Niebieskie oczy, nos długi, usta wydatne. Twarz ma opuchniętą, a na policzkach oraz brodzie duże rumienie. Ubrany jest w marynarkę z bogato haftowanymi obrzeżami. Pod nią biała koszula z wąskim stojącym kołnierzem i kamizelą. Nad portretem mężczyzny w prawym i lewym górnym rogu znajdują się napisy - imię i nazwisko oraz funkcja osoby przedstawionej na portrecie.

R1Ix29xmK3ldG

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma on siwe, proste, długie włosy zaczesane do tyłu. Twarz ma pucułowatą, tęgą, na policzkach rumienie. Ubrany jest w strój duchownego, fioletową szatę z wyhaftowanym krzyżem na lewej piersi, pod szyją wąski, biały kołnierzyk. Na szyi łańcuch z odznaczeniem w formie krzyża oraz krzyżyk.

Król a Targowica

Konfederaci byli niezadowoleni z decyzji Stanisława Augusta Poniatowskiego o przystąpieniu do Targowicy. Zamierzali przecież pozbawić króla władzy i zablokować wszystkie reformy, które on i jego stronnicy wprowadzili na Sejmie Czteroletnim. Zdawali sobie sprawę, że nie mogli przeciwstawić się Katarzynie II, która sama zaleciła Poniatowskiemu kapitulację, ale starali się, jak mogli, o to, żeby ograniczyć jego władzę. Pozbawili więc króla prawa do nominacji urzędników i odebrali zwierzchnictwo nad armią. Zmusili go do ponownego przystąpienia do konfederacji. Tym razem Stanisław August publicznie ogłosił, że działalność Sejmu Wielkiego była „zgubną nowością, zaprowadzającą rząd monarchiczno‑demokratycznyrząd monarchiczno‑demokratycznyrząd monarchiczno‑demokratyczny” i zadeklarował odstąpienie od sejmu rewolucyjnego (wywracającego dotychczasowy porządek). Późną jesienią 1792 r. król i jego przebywający na emigracji współpracownicy zdali sobie sprawę, że nie uda im się zachować nawet części reform.

Francuskie zwycięstwa i polska tragedia

Jesienią 1792 r. drugi rozbiór Polski nie był jednak przesądzony. Katarzyna II zamierzała przywrócić sytuację sprzed Sejmu Wielkiego, kiedy państwo polskie znajdowało się w bezpośredniej zależności od Rosji, a wszystkie decyzje polityczne podejmował ostatecznie rosyjski ambasador. Plany te spełzły na niczym. Zaważyły na tym co najmniej trzy względy. Po pierwsze, targowiczanie nie byli w stanie przejąć pełnej kontroli nad społeczeństwem. Po drugie, część rosyjskich elit politycznych w Petersburgu naciskała na kolejny rozbiór. Włączenie Ukrainy dawałoby Rosji duże korzyści gospodarcze i ułatwiłoby dalszą ekspansję w tej części Europy kosztem Turcji. Po trzecie, rozbioru domagały się Prusy. Miał on być swoistą rekompensatą za wysiłek i straty poniesione przez Fryderyka Wilhelma II u boku Habsburgów w wojnie z rewolucyjną Francją.

R1sgrLZynBUVc

Ilustracja przedstawia bitwę rozgrywającą się na otwartej przestrzeni wśród pól, przy drewnianym wiatraku. Na pierwszym planie nieżywe ciała koni, poległy żołnierz. Obok jeźdźcy oraz piechota. Dalej długie, uformowane w zwarte szeregi grupy żołnierzy piechoty. Wszyscy ubrani w jasne spodnie i granatowe góry od munduru. Na głowach wysokie czapki w kształcie walca. Na dalszym planie małe postacie walczących oraz zarysy armat. W kilku miejscach biało‑szare kłęby dymu. Nad walczącymi ciemne, zachmurzone niebo.

Pod koniec roku król pruski wysłał list do Katarzyny II, w którym uzależnił swój dalszy udział w wojnie przeciwko Francji od jej pozytywnej decyzji w sprawie rozbioru. Caryca szybko przyjęła propozycję i 23 stycznia 1793 r. spotkała się z Fryderykiem Wilhelmem II w celu podpisania traktatu rozbiorowego, w którym określili oni swoje nabytki kosztem Rzeczpospolitej. Prusy zadeklarowały, że w dalszym ciągu będą wspierać Austrię w wojnie z Francją, a Rosja miała udzielić im pomocy materialnej oraz tłumić ewentualne zrywy rewolucyjne nad Wisłą.

Kryzys bankowy

Po wojnie polsko‑rosyjskiej 1792 r. sytuacja gospodarcza w Rzeczpospolitej uległa pogorszeniu, a rządy konfederacji targowickiej jeszcze pogłębiały panujący w kraju nieład. Niepewna sytuacja polityczna spowodowała, że największy bankier działający w Polsce, Piotr Tepper, nie otrzymał pożyczki za granicą, przez co stracił płynność finansową. Wieści na temat problemów bankiera szybko rozeszły się wśród jego klientów, którzy na początku 1793 r. gromadnie zaczęli wycofywać swój kapitał. W Warszawie wybuchła panika i w końcu Tepper, a zaraz po nim inni warszawscy bankierzy, musieli zrezygnować z interesu. Upadłość czterech głównych banków działających w Rzeczpospolitej najbardziej uderzyła w arystokrację (która otrzymała zwrot swoich oszczędności dopiero na początku kolejnego stulecia), ale też polski dwór oraz ambasady rosyjską i pruską, pożyczające od Teppera.

Szlachta „zgadza się” na rozbiór

Tak jak w przypadku pierwszego rozbioru zaborcy zażądali od Polski ratyfikacjiratyfikacjaratyfikacji traktatów rozbiorowych przez sejm. Zależało im na dopilnowaniu wszystkich procedur, żeby nie można było podważyć legalności kolejnego podziału. Nad wszystkim czuwać miał nowy ambasador rosyjski w Rzeczpospolitej Jakob Sievers. Sejm zwołano na czerwiec 1793 r. do Grodna. Duża część szlachty zbojkotowałabojkotzbojkotowała sejmiki, na których wybierano posłów na sejm grodzieńskisejm grodzieńskisejm grodzieński, ale ostatecznie odbyły się one pod asystą wojsk rosyjskich, dzięki czemu posłów wybrano. W czasie obrad szlachta manifestowała swoje przywiązanie do Rosji, aby z jej pomocą przeciwstawić się Prusom. Wiele osób, m.in. marszałek wielki koronny Fryderyk MoszyńskiAugust Fryderyk MoszyńskiFryderyk Moszyński, szczerze wierzyło, że taka taktyka była ostatnią szansą na ratowanie tego, co z Polski zostało.

Rswa8Pub0GLIx

Ilustracja przedstawia otwartą księgę. Na obu stronach znajdują się odręczne zapiski oraz pieczęcie o kolistym kształcie.

Słownik

Słowa kluczowe

Konfederacja targowicka, drugi rozbiór Polski, sejm grodzieński 1793 r., upadek Rzeczypospolitej, rozbiory Polski, rozbiory Rzeczypospolitej

Bibliografia

M. Markiewicz, Historia Polski 1492‑1795, Kraków 2004.

R. H. Lord, Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1984.

Z. Zielińska, Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986.