Rodzaje jezior sztucznych

Zbiorniki sztuczne są obiektami gospodarki wodnej utworzonymi przez budowlę piętrzącą (zaporę lub jazjazjaz), przegradzającą koryto rzeczne, lub przez wykorzystanie sztucznego zagłębienia terenowego, np. wyrobiska po eksploatacji węgla brunatnego, piasku lub żwiru. Do sztucznych zbiorników wodnych zalicza się także stawy utworzone przez groble oraz inne obiekty, w których następuje magazynowanie wody, np. do celów zaopatrzenia ludności lub przeciwpożarowych. Zbiorniki, które powstają w wyniku zatamowania wód rzecznych przez zaporę wodną, nazywane są jeziorami zaporowymi. Według kryterium powstania misy jeziornej wyróżnia się m.in. zbiorniki (jeziora) zaporowe, poeksploatacyjne, groblowe, zapadliskowe, baseny. Sztuczne zbiorniki pełnią różne funkcje w gospodarce wodnej. Na tej podstawie dzieli się zbiorniki na retencyjne, przepływowe, wyrównawcze lub suche.

Zbiorniki retencyjne, zwane także zaporowymi, magazynują wodę w okresach jej nadmiaru (powodzi, roztopów wiosennych) w celu wykorzystania jej w późniejszym czasie (np. w okresach suszy). Dzięki temu chronią przed powodzią obszary położone poniżej zapory. Zmagazynowana w nich woda może być wykorzystana m.in. do celów energetycznych, zaopatrzenia w wodę miast i zakładów przemysłowych, nawadniania użytków rolnych. Ich obecność wpływa pozytywnie na warunki rozwoju turystyki oraz żeglugi. Zbiorniki retencyjne charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody. Wahania stanów zależą od wielkości dopływu ze zlewni. Przy dużych zbiornikach retencyjnych istnieją niekiedy zbiorniki wyrównawcze. Główną ich funkcją jest magazynowanie tzw. przepływów szczytowych ze zbiorników retencyjnych, w celu wyrównania poziomu wody i ograniczenia znaczących wahań przepływu.

Zbiorniki przepływowe są budowane w celu utrzymania stałego poziomu piętrzenia. Podobnie jak zbiorniki retencyjne powstają w wyniku przegrodzenia rzeki budowlami piętrzącymi, nie mają jednak zdolności retencyjnych. Mogą być wykorzystywane do celów energetycznych, zaopatrzenia ludności i zakładów przemysłowych w wodę. Natomiast zbiorniki suche to głównie zbiorniki przeciwpowodziowe o swobodnym przepływie rzeki przez czaszę zbiornika i urządzenia upustowe. Podczas osiągnięcia przepływu większego niż zdolność przepustowa budowli piętrzącej, część wody zatrzymywana jest w czaszy zbiornika i stopniowo opróżniana po przejściu wezbrania. W okresach pomiędzy wezbraniami czasza zbiornika może być wykorzystywana rolniczo.

RBlhyFvwYSJtJ

Ilustracja przedstawia schemat zbiornika, w którym są magazynowane większe dopływy wód, aż do osiągnięcia maksymalnego piętrzenia. Po przejściu fali powodziowej następuje samoczynne, stopniowe opróżnianie zbiornika. Ciemnoniebieską, grubą linią oznaczona jest rzeka. Dookoła niej narysowany jest podłużny, nieregularny kształt opisany jako obszar okresowo zalewany. Czerwoną, przerywaną linią zaznaczona jest zapora znajdująca się na początku rzeki, a wokół zbiornika narysowane są bordowe, nieregularne linie podpisane jako naturalna skarpa.

Funkcje i znaczenie jezior sztucznych

Aktualnie budowane zbiorniki sztuczne są wielozadaniowe. Główną ich funkcją jest jednak wykorzystanie w energetyce (napędzanie turbin elektrowni siłą wody), a także zaopatrzenie w wodę pitną. Sztuczne zbiorniki wodne tworzone są również w wyrobiskach kopalni odkrywkowych i w opuszczonych kamieniołomach, w ramach ich odwodnienia. Niejednokrotnie buduje się zbiorniki służące do hodowli ryb. Zbiorniki przeciwpowodziowe pomagają zapobiegać nagłym wezbraniom wody w rzekach. Tego rodzaju zbiorniki przyczyniają się również do retencji, poprzez czasowe zatrzymanie wody w przyrodzie. Sztuczne zbiorniki wodne pełnią także funkcję rekreacyjną.

Jeziora sztuczne w Polsce

W Polsce istnieje 140 sztucznych zbiorników wodnych o pojemności powyżej 1 hm³, z czego 10 ma pojemność powyżej 100 hm³. Niektóre z nich mają ciekawą historię. Największym takim obiektem pod względem powierzchni jest Jezioro Włocławskie, które pełni funkcję retencyjną i energetyczną. Popularne jest również Jezioro Solińskie w województwie podkarpackim. Jest największym jeziorem antropogenicznym pod względem pojemności w Polsce. Największym w Polsce sztucznym zbiornikiem na terenie miasta jest Jezioro Maltańskie w Poznaniu.

Największe sztuczne zbiorniki wodne na terenie Polski są budowane w celach energetycznych, turystycznych i ochrony przeciwpowodziowej. Blisko połowa tych obiektów została uruchomiona przed II wojną światową.

Jeziora sztuczne na świecie

Najpotężniejsze sztuczne zbiorniki na świecie zbudowano na zasobnych w wodę rzekach Afryki, Azji i Ameryki. Również w Europie istnieją liczne zbiorniki wodne, jednak działają one na mniejszą skalę.

Największe na świecie zbiorniki wodne retencyjne to Kariba na Zambezi, Bracki na Angarze oraz Jezioro Nasera na Nilu. Największym zbiornikiem wodnym przepływowym jest Zbiornik Samarski na Wołdze. Natomiast do najważniejszych jezior zaporowych należą: Nasera na Nilu, Wolta w Ghanie oraz system zbiorników na Missouri, Tennessee, Kolumbii i Kolorado w USA.

Słownik