Źródła

Wpływ i recepcja

Długo, ale wytrwale czekał Artur Schopenhauer na uznanie dla swojej myśli. Jego niezłomna wiara i pewność, że system przez niego stworzony zostanie doceniony, ukoronowana została przy końcu życia. W przedmowie do trzeciego wydania Świata jako woliwolawoli i przedstawieniaprzedstawienieprzedstawienia, które ukazało się na rok przed śmiercią, napisał: Wreszcie i ja jestem u celu i mam tę satysfakcję, że u kresu życia widzę początek mego wpływu. Jednocześnie wyrażał nadzieję, że działanie będzie tym dłuższe, im później się zaczęło. Przyczyn takiej obojętności współczesnych Schopenhauerowi wobec jego filozofii niemiecki historyk Kuno Fischer dopatrywał się w rozmijaniu się tej myśli z duchem czasu, poprzez który rozumiał sumę tych pytań i spraw, które w danej chwili panują nad ogółem. Panowała bowiem wówczas niepodzielnie filozofia Hegla i towarzyszące jej systemy Fichtego i Schellinga.

Pod koniec wieku XIX, w czasach epidemii pesymizmu, filozofia Schopenhauera zdominowała Europę, nie znalazła ona jednak godnych siebie kontynuatorów. Poza Nietzschem, który po początkowym zauroczeniu przezwyciężył pesymizm, ale wytrwał w woluntaryzmiewoluntaryzmwoluntaryzmie i irracjonalizmie, nie ma w gronie jego wyznawców wybitnych filozofów. Są natomiast artyści, pisarze, którzy podobnie jak Nietzsche, zachwyceni najpierw myślą Schopenhauera, ostatecznie jej się przeciwstawiali. Wymienić tu trzeba Richarda Wagnera, Lwa Tołstoja, Tomasza Manna.

Ciekawą polemikę z Schopenhauerowską koncepcją współczuciawspółczuciewspółczucia (Mitleid) odnajdujemy w Notatkach z podziemia Dostojewskiego. Człowiek z podziemia zwraca się do prostytutki pragnącej wyrwać się z nierządu z takimi słowami: Przyszłaś dlatego, żeś usłyszała litosne słowo. No i rozrzewniłaś się, i znów ci się zachciało „litosnych słów „. Otóż wiedz, wiedz, że wtedy kpiłem sobie z ciebie. I teraz także kpię. (...) A jakże kpiłem! Mnie wtedy obrazili (...) ale trzeba było przecie na kimś się odegrać za doznaną zniewagę, znaleźć zadośćuczynienie, ty się nawinęłaś, więc na ciebie wylałem swoją złość i zadrwiłem z ciebie. Mnie poniżono, więc i ja chciałem kogoś poniżyć; mnie zgnieciono jak szmatę, no więc i ja chciałem okazać swoją władzę... Jest to więc antyteza litości. W Idiocie jednak Dostojewski każe głównemu bohaterowi powieści, księciu Myszkinowi, powiedzieć, że Współczucie jest najważniejszym, a może nawet jedynym prawem istnienia całej ludzkości.

Schopenhauer w Polsce

Napisana po łacinie i wydana w roku 1865 rozprawa Stefana Pawlickiego De Schopenhaueri doctrina et philosophandi ratione była pierwszą polską (a trzecią w ogóle) pracą poświęconą niemieckiemu filozofowi. Rozpoczęła ona polską schopenhauerologię, która nie odbiegała zasadniczo od tendencji panujących w Europie. Zachwytom (zwłaszcza na przełomie stuleci) towarzyszyły wątpliwości, czy można w ogóle traktować go jako filozofa. Marian Zdziechowski w roku 1915 uznał filozofię Schopenhauera za fakt o zasadniczym znaczeniu dla związków literatury z filozofią w XIX w. W książce Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa uzasadniał to tym, iż myśl Schopenhauera stworzyła Europie szansę poznania ducha Azji, który wcześniej był zupełnie nieznany. Oznaczało to zapowiedź syntezy kultury europejsko‑chrześcijańskiej z azjatycko‑buddyjską i umożliwiło podjęcie refleksji nad problemem zła, który wcześniej, jak twierdził Zdziechowski, był starannie ignorowany. Pogodzić istnienie Boga z istnieniem zła, zespolić chrześcijańską radosną wiarę w Boga, który jest Ojcem niebieskim, z posępną buddyjską afirmacją zła, które tkwi w osnowie bytu – oto zasadnicze zadanie dla myśli ludzkiej w wieku XIX.

R1G29u9XhocXe1

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę. Portret składa się kolorowych plam. Twarz mężczyzny jest pociągła, z wyraźnie widocznymi zmarszczkami na czole i twarzy. Mężczyzna ma szeroki nos, duże oczy i wysokie czoło. Jego włosy są półdługie, nieco potargane. Mężczyzna ma bokobrody.

Prace Schopenhauera zaczęto tłumaczyć na język polski na początku XX w.: w roku 1901 Zofia Bassakówna przetłumaczyła O podstawie moralności, w roku 1904 Ignacy Chrzanowski przetłumaczył doktorską pracę Poczwórne źródło twierdzenia o podstawie dostatecznej, natomiast Adam Stögbauer przełożył nagrodzoną pracę konkursową O wolności ludzkiej woli. Największym powodzeniem tłumaczy cieszyły się fragmenty Parerga i Paralipomena; Psychologię miłości oraz O religii przełożył K. Błeszyński, natomiast Sztukę prowadzenia sporów J. Lorentowicz. To ostatnie jako Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów w nowym tłumaczeniu B. i Ł. Konorskich miało trzy wydania: w latach 1973, 1976 i 1998. Jan Garewicz przetłumaczył na język polski najpopularniejszą pracę Aforyzmy o mądrości życia – książka ta miała trzy wydania: w latach 1970, 1974 i 1990. Ten sam badacz i tłumacz dokonał pełnego tłumaczenia fundamentalnego dzieła Schopenhauera Świat jako wola i przedstawienie. Opublikowane ono zostało w języku polskim dopiero w roku 1994, a zatem ponad 170 lat od daty pierwszego wydania. Garewicz wydał też pierwszą monografię filozofa.

RoN1EhcyCq8uJ

Ilustracja przedstawia cytat w ramce. Treść cytatu: Tak jak nie czujemy zdrowia całego ciała, lecz tylko to malutkie miejsce, w którym uciska nas but, tak też nie myślimy o wszystkich naszych sprawach, które idą bez zarzutu, a tylko o jakiejś tam błahostce, która nas gniewa. Artur Schopenhauer.

Słownik