Jarema Drozdowicz, Maciej Bernasiewicz Kultura popularna w społeczeństwie współczesnym

Początki badań nad tym typem kultury wiążą się z procesem wyłaniania się nowego typu klasy społecznej. Kojarzona z początku z kulturą masowąkultura masowakulturą masową, kultura popularna szybko jednak wyszła poza wąski krąg strukturalnych ram klas społecznych i zaczęła funkcjonować samodzielnie jako nowa forma kulturowej ekspresji przynależnej nowoczesności. Masowy charakter kultury popularnej pozostał jednak jej cechą konstytutywną, która ujawnia się m.in. przez położenie silnego nacisku na powszechność jej produktów i tym samym ich demokratyzację, rozumianą jako zniesienie w dyskursie kulturowym relacji władzy i dominacji. Z drugiej strony fenomen kultury popularnej kojarzony jest z obrazem kryzysu kultury wysokiej i związanych z nią wartości. Ten punkt widzenia zawiera się często w krytyce postmodernistycznej filozofii kultury, która przez pewien czas współkształtowała także dyskusję na temat kultury popularnej i jej związku z rzeczywistością społeczną.

1 Źródło: Maciej Bernasiewicz, Jarema Drozdowicz, Kultura popularna w społeczeństwie współczesnym, Kraków 2010, s. 10.

Marek Krajewski Kultury kultury popularnej

Przyjmijmy, iż zmiany, jakim ulegała kultura popularna, to trzystopniowy proces, na który składają się następujące fazy:
1. narodziny kultury popularnej i kształtowanie się jej natury (okres trwający od XVIII do końca XIX w.);
2. umasowienie kultury popularnej (okres trwający od końca XIX w. do lat 50.–60. XX w.);
3. odmasowienie kultury popularnej i popularyzacja rzeczywistości (okres trwający od lat 50.–60. XX w. do dziś).

2 Źródło: Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, Poznań 2005, s. 61–62.

Dwight Macdonald Teoria kultury masowej

Kultura masowa wypracowała również swoje własne środki, po które rzadko sięga poważny artysta: radio, film, komiksy, detektywistyczne opowiadania, science fiction, telewizję. Nazywa się to niekiedy „kulturą popularną”, ale sądzę, że kultura masowa jest bardziej dokładnym terminem, bo wyróżnia ją to, że jest ona wyłącznie i bezpośrednio artykułem masowego spożycia, jak guma do żucia. Ostatecznie wytwór wyższej kultury bywa niekiedy popularny, choć zdarza się to coraz rzadziej.

3 Źródło: Dwight Macdonald, Teoria kultury masowej , Warszawa 2002, s. 400.

Dwight Macdonald Teoria kultury masowej

Władcy kiczu, krótko mówiąc, eksploatują kulturalne potrzeby mas, aby zebrać zysk i (albo) utrzymać rządy swojej klasy – w krajach komunistycznych działa tylko ten drugi motyw.

4 Źródło: Dwight Macdonald , Teoria kultury masowej , Warszawa 2002, s. 401.

Antonina Kłoskowska Homogenizacja kultury masowej a poziomy kultury

W rozumieniu dosłownym homogenizacja oznacza ujednolicenie. Dwight Macdonald, pisząc o homogenizacji kultury masowej, przyrównał jej proces do zabiegów, którym poddaje się mleko przygotowane do konsumpcji celem zapobiegnięcia wybiciu się warstwy śmietanki (…) homogenizacja w dziedzinie kultury ma polegać na analogicznym zabiegu gruntownego pomieszania elementów różnego poziomu i przekazania ich w postaci jednolitej masy, której każda porcja jest jednakowo strawna i pożywna (…) W latach 20. Rutherford Hamilton Towner wyrażał obawy co do homogenizacji kultury, rozumiejąc pod tym terminem wszelkie ujednolicenie i ujednostajnienie kultury. Karl Mannheim szerzej rozumiał koncepcję homogenizacji i ocenił inaczej charakter zjawiska. Uznał on homogenizację za przejaw utraty dystansu realizującego się najpełniej we współczesnych społeczeństwach, ale przejawiającego się także na przełomie średniowiecza i renesansu oraz w epoce baroku. (…) Homogenizacja polegająca na wprowadzeniu elementów kultury wyższego poziomu do środków masowego komunikowania stanowi środek faktycznej demokratyzacji wartości artystycznych i umysłowych uznawanych za najcenniejsze w danym społeczeństwie, niezależnie od motywacji postępowania menadżerów w komercjalnym systemie organizacji kultury. Bardziej uzasadniona od krytyki samej zasady homogenizacji wydaje się zatem krytyka realizacji tej zasady i niedostatecznej proporcji kultury wyższego poziomu w stosunku do poziomu niższego.

5 Źródło: Antonina Kłoskowska, Homogenizacja kultury masowej a poziomy kultury, Warszawa 1963, s. 499–506.

Dwight Macdonald Teoria kultury masowej

Kultura masowa jest bardzo, bardzo demokratyczna: odrzuca kategorycznie dyskryminację przeciwko komukolwiek, pomiędzy kimkolwiek i czymkolwiek. Wszystko wpada w jej młyn i wychodzi z młyna gładko starte.

6 Źródło: Dwight Macdonald, Teoria kultury masowej , Warszawa 2002, s. 402.

Dwight Macdonald Teoria kultury masowej

Są teoretyczne powody, dla których kultura masowa nie jest i nigdy nie może być dobra. Przyjmuję za pewnik, że kultura może być tworzona tylko przez istoty ludzkie i dla istot ludzkich. Kiedy jednak ludzie są zorganizowani (albo ściślej, zdezorganizowani) jako masy, tracą swoją ludzką swoistość i wartość. Gdyż masy są w czasie historycznym tym samym, czym tłum jest w przestrzeni: wielką liczbą ludzi, niezdolnych wyrazić siebie jako istoty ludzkiej, ponieważ nie łączą ich ani stosunki właściwe jednostkom, ani członkom wspólnoty – naprawdę nic nie łączy jednego z drugim, więzią jest coś odległego, abstrakcyjnego, nieludzkiego: gra w football czy wyprzedaż w wypadku tłumu, partia czy państwo w wypadku mas. Człowiek masy jest samotnym atomem, takim jak miliony, nie różniącym się od milionów, które składają się na „samotny tłum”, jak słusznie David Riesman nazywa amerykańskie społeczeństwo. Folk czy lud to natomiast wspólnota, tj. grupa jednostek powiązanych wspólnymi interesami, pracą, tradycją, poczuciem wartości, uczuciami, coś jak rodzina, każdy z członków której ma specjalne miejsce i funkcję jako jednostka, a zarazem bierze udział w interesach grupy (rodzinny budżet), uczuciach (rodzinne kłótnie) i kulturze (rodzinne żarty). Skala jest dostatecznie mała, aby „robiło różnicę”, jak zachowuje się jednostka – pierwszy warunek ludzkiej (w przeciwieństwie do masowej) egzystencji. Jednostka jest i ważniejsza jako jednostka niż w masowym społeczeństwie, i bardziej włączona we wspólnotę, a jej dar twórczy żywi się bogatym stopem indywidualizmu i komunalizmu (wielkie kulturotwórcze elity przeszłości były wspólnotami tego rodzaju). W przeciwieństwie do tego masowe społeczeństwo, podobnie jak tłum, jest tak niezróżnicowane i tak luźno powiązane, że, jeżeli chodzi o ludzkie wartości, jego atomy dążą do układania się według najniższego wspólnego mianownika, jego moralność obniża się do poziomu najbardziej brutalnych i prymitywnych jego członków, smak do poziomu tych, co są najmniej wrażliwi i najmniej wykształceni. A poza wszystkim skala jest po prostu za wielka.

7 Źródło: Dwight Macdonald, Teoria kultury masowej , Warszawa 2002, s. 408.

Marek Krajewski Kultury kultury popularnej

Wulgarny, niski, ogłupiający charakter dzieł kultury popularnej nie wynika więc z ich własności, ale z tego, w jaki sposób z nich korzystamy. Nic więc nie powstrzymuje nas przed traktowaniem dzieł Michała Anioła (lub ich kopii) jako przedmiotów pornograficznych skojarzeń lub przed sprowadzeniem ich do wymiaru czysto dekoracyjnego. Podobnie jak nic nie powstrzymuje nas przed postrzeganiem komiksów lub książek fantasy jako wybitnych dzieł literackich i graficznych czy przed słyszeniem w punk rocku awangardowych dźwięków, uchwytnych tylko dla wyrobionych i kompetentnych odbiorców.

8 Źródło: Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, Poznań 2005, s. 20.

Marek Krajewski Kultury kultury popularnej

Kultura popularna jest kulturą gorszą i niższą, bo wytwarza dzieła i gatunki całkowicie odmienne od tych, które składają się na kulturę elitarnąkultura elitarnakulturę elitarną. Ten sposób definiowania kultury popularnej jest dzisiaj problematyczny choćby z tego powodu, że gatunki charakterystyczne tylko dla kultury popularnej służą również innym celom niż rozrywka (np. społeczne cele, popularyzujące naukę itd.). Z drugiej strony, zwłaszcza współcześnie, kultura popularna to nie tylko rozrywka, ale wręcz przeciwnie, popularne stają się nauka, religia, sztuka itd. Problematyczność tego ujęcia wynika więc z doświadczanego przez nas na co dzień rozmycia wyraźnych granic, które pozwoliłyby nam precyzyjnie oddzielić doniosłe wydarzenie kulturalne od promocji urządzeń AGD, ze „zmącenia gatunków” i ze świadomego ich łączenia, parodiowania, podszywania się pod nie.

9 Źródło: Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, Poznań 2005, s. 23.

Projektor Jagielloński 2 Czy warto naukowo zajmować się amerykanizacją?

Amerykanizacja najczęściej rozumiana jest jako bezrefleksyjna adaptacja amerykańskich produktów (również kulturowych), formuł czy rozwiązań. Ludzie są wtedy postrzegani jako bierna, pusta intelektualnie masa, którą można dowolnie manipulować. Przy takim pojmowaniu amerykanizacja jest często mylona z globalizacją, procesem wynikającym z coraz większej roli polityki ponadnarodowej i integracji światowej ekonomii. W efekcie ma to prowadzić do globalnego mieszania się kultur i sprawia, że świat wszędzie wygląda tak samo. Różnorodność i rozmaitość jest nieopłacalna, a sprawdzone i zracjonalizowane produkty oraz rozwiązania uczynią świat nieznośnie przewidywalnym. Utożsamianie amerykanizacji z globalizacją jest jednak błędem, choć – jak twierdzą jej przeciwnicy – ma ona głównie amerykańską twarz. Na globalizację jednak składają się również inne procesy: japonizacja, italianizacja, ale też szczególne odmiany wywodzących się ze Stanów Zjednoczonych zjawisk: makdonaldyzacji czy disneyizacji, które już dawno przestały być wyłącznie amerykańskie.

10 Źródło: Projektor Jagielloński 2, Czy warto naukowo zajmować się amerykanizacją?, dostępny w internecie: projektor.uj.edu.pl [dostęp 10.07.2020 r.].