Przeczytaj
Romantyczna legenda Napoleona
Napoleon Bonaparte (1769−1821) był mężem stanu i cesarzem Francji. Uznaje się go za jednego z najwybitniejszych strategów wojennych w historii świata, którego działalność wywarła wpływ na niemal wszystkie państwa europejskie. W okresie wojen napoleońskich (1799−1815), na skutek rozpowszechnienia trzech idei Wielkiej Rewolucji Francuskiej – wolności (fr. liberté), równości (fr. ègalité) i braterstwa (fr. fraternité), w Europie nastąpił wybuch ruchów narodowościowych. Również Polacy wiązali z Napoleonem nadzieje na odzyskanie niepodległości.
Romantyzm i historiaDzieje Napoleona były dla romantyków gigantycznym przeżyciem historii i czynu, a więc wartości w ich systemie pojęć najwyższych. Znamienne, że geniuszem czasów nowożytnych stał się dla nich nie intelektualista, nie myśliciel czy poeta, lecz człowiek, który czynem zmienia oblicze świata. […] I polską, i europejską legendę Napoleona ukształtował romantyzm.
Źródło: Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Romantyzm i historia, Gdańsk 2001, s. 234.
Wokół pogrzebu Napoleona
Po przegranej bitwie pod Waterloo w 1815 roku Napoleon został zesłany na Wyspę św. Heleny, gdzie po sześciu latach pobytu zmarł 5 maja 1821 roku. Na łożu śmierci Bonaparte poprosił o pochówek nad brzegami Sekwany. Jego życzenie zostało spełnione dopiero w 1840 roku, a poprzedziła je debata we francuskim Zgromadzeniu Narodowym nad rządowym projektem sprowadzania zwłok Napoleona I z Wyspy św. Heleny i przeniesienia ich do Pałacu Inwalidów w Paryżu
Indeks górny 11 Indeks górny koniec11. Dyskusja wokół drugiego pogrzebu Napoleona była impulsem do powstania wiersza Juliusza Słowackiego Na sprowadzenie prochów Napoleona. Uroczystości pogrzebowe odbyły się pół roku po napisaniu wiersza, 15 grudnia 1840
Indeks górny 22 Indeks górny koniec22.
Dzień przed powstaniem wiersza Zygmunt Krasiński przesłał Juliuszowi Słowackiemu list, w którym pisał:
Listy do różnych adresatówCzy nie myślisz czego napisać o tych popiołach, o tej trumnie tego pół‑Boga, która gdzieś leży, nie wiem gdzie, podobno u wód, wód bez końca, w opoce granitowej, a po którą ludzie popłynęli – a lud wielki na brzegach morza zasiada i czeka, aż wróci fregata, co ma mu przywieźć te relikwie, bez których już on jednego dłużej żyć nie może, bo się cały rozniemógł z tęsknoty do niego [...].
Źródło: Zygmunt Krasiński, Listy do różnych adresatów, t. 1, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1991, s. 449.
Romantyzm i historiaOgromna większość [romantyków generacji listopadowej] pozostawała w „magnetycznej niewoli” legendy Napoleona wbrew klęskom i zawodom, jakie przyniosła Polakom orientacja napoleońska pierwszego piętnastolecia wieku. Oddziaływała tęsknota za okresem niespełnionych, lecz ogarniających masy narodu, nadziei niepodległościowych, przeważała – na przekór politycznym doświadczeniom – interpretacja ery napoleońskiej jako epoki walki o wolność narodów i wolność człowieka. Przede wszystkim jednak fascynował romantyków geniusz Napoleona i jedyny w dziejach, jak sądzono, tak porywający przykład potęgi jednostki, tworzącej historię. Tłumaczono również te zjawiska w duchu mesjanistycznym – jako powierzoną Napoleonowi misję realizowania boskiego planu świata.
Źródło: Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Romantyzm i historia, Gdańsk 2001, s. 233.
Na sprowadzenie prochów Napoleona jest przykładem liryki funeralnejfuneralnej oraz epicediumepicedium.
„Na sprowadzenie prochów Napoleona”. Romantyczne epicediumWedług ustaleń […] epicedium (epicedion) to poemat żałobny tworzony z okazji śmierci lub pogrzebu, wyrosły z dążności do zachowania i uświetnienia pamięci zmarłego. Epicedium, bliskie funeralnej elegiielegii, różni się od niej retorycznym schematem budowy, zasobem i zakresem używanych środków artystycznych, stosunkiem do umarłego wyrażanym przez podmiot mówiący. Gatunkowym wyróżnikiem epicedionu jest trójczłonowość. Comploratio (opłakiwanie), laudatio (pochwała) i consolatio (pocieszenie) są koniecznymi członami kompozycji, aczkolwiek występować mogą zarówno w wymiennej kolejności, jak i w zmiennych względem siebie proporcjach. Uczucie bólu, które w elegiach jest uciszone i złagodzone upływem czasu, tkliwość, rzewność i czułość podmiotu mówiącego wobec opłakiwanej i żegnanej postaci, w epicediach wyrażane jest w tonacji najwyższego uniesienia i patosu, pozbawione akcentów bezpośredniej emocji i osobistego przeżycia smutku i bólu na rzecz wyrażenia odczuć zbiorowych i doznań powszechnych. Wobec obowiązującej w elegiach oszczędności środków wyrazu, epicedia wprowadzają bogactwo personifikacji, epitetów, retorycznych pytań, korzystają bez ograniczeń z hiperbolihiperboli i metonimiimetonimii.
Źródło: Krystyna Poklewska, „Na sprowadzenie prochów Napoleona”. Romantyczne epicedium, „Prace Polonistyczne” 1987, s. 151–152.
Słownik
(gr. apotheosis – ubóstwienie) – wychwalanie, uwielbianie, idealizowanie kogoś lub czegoś; patetyczny utwór pochwalny
(gr. epikedeion) – pieśń żałobna wywodząca się z greckiej liryki chóralnej, która była układana na cześć sławnej (dorosłej) osoby z określonymi zasługami; klasyczne epicedium składało się z określonych części: pochwała zalet i zasług zmarłego (laudatio), opłakiwanie (comploratio), pocieszenie (consolatio). Schemat retoryczny epicedium przełamał między innymi Jan Kochanowski w Trenach
(gr. elegeía < élegos – pieśń żałobna) – utwór o poważnej, refleksyjnej treści, wywodzący się liryki żałobnej, często dotyczący problemów egzystencjalnych, związanych ze śmiercią i przemijaniem; najczęściej elegie pisane były w formie liryki bezpośredniej, utrzymanej w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi
(łac. funerāre – uroczyście pochować, pogrzebać zmarłego) – dotyczący pochówku i żałoby po zmarłym
(gr. hyperbolḗ) – przerzucenie, przesada) – przesadnia, przesada, wyolbrzymienie; środek stylistyczny, który polega na celowej przesadzie w opisie czegoś; może dotyczyć np. wyglądu, znaczenia, stanów emocjonalnych; służy do spotęgowania cech przypisywanych przedmiotom lub osobom
(fr. métonimie) – zastąpienie nazwy obiektu bądź zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w zależności, np. „czytać Słowackiego” zamiast „czytać utwór Słowackiego”