„Obrona Sokratesa”

Treść Platońskiego dialogu Obrona SokratesaObrona SokratesaObrona Sokratesa stanowią mowy, które Sokrates wygłosił w trakcie procesu. Filozof nie jest zaskoczony oskarżeniem.

Sokrates zdawał sobie sprawę, że nie u wszystkich cieszy się dobrą opinią. Wspomina też w tym kontekście Arystofanesa jako źródło oskarżeń.

R1eCGACUYbzv2

Obraz przedstawia panoramę starożytnych Aten. Na wzgórzu są świątynie, budynki mieszkalne. Nad nimi góruje ogromny posąg Ateny, trzymającej w rękach włócznię i tarczę.

Niczego ja nie czyniłem, twierdził Sokrates, tylko szukałem mądrości u ludzi:

Sokrates zdaje sobie jednak sprawę z tego, że zachowuje się odmiennie, niż to powszechnie przyjęte:

Być może owa odmienność przyniosła Sokratesowi niechęć wielu obywateli Aten i w końcu śmierć? Przyjrzyjmy się jej w aspekcie etycznym i politycznym.

RnYfa8UYPJRRp1

Fragment obrazu przedstawia starszego mężczyznę, który tłumaczy coś młodemu mężczyźnie. Starszy mężczyzna jest łysiejący, ma gęstą brodę z wąsami. Młodszy mężczyzna ma krótkie, kręcone włosy, podpiera głowę ręką.

Aspekt etyczny sokratyzmu to troska o duszę prowadząca do uzyskania moralnej podmiotowości, czyli zdolności do kierowania się racjami autonomicznego rozumu. Takich racji nie można nauczyć, dlatego Sokrates nie był nauczycielem w sensie sofistycznymsofiścisofistycznym, nie przekazywał wiedzy. Uczył myślenia jako sztuki dochodzenia do przekonań, ale nie obiecywał niczego oprócz uświadomienia niewiedzy i trwania w myśleniu. Myślenie ma jednak to do siebie, że może być destrukcyjne dla przekonań i ocen, do posiadania których jesteśmy przyzwyczajeni.

Aspekt polityczny ujawnił się, gdy obywatele, którym odmienność Sokratesa nie przypadła do gustu, okazali się mieć władzę sądzenia i karania w imieniu polis i jej założeń ustrojowych (ówczesny ateński sąd składał się z losowo wybieranych obywateli). Sokratejskie mowy pokazują napięcie między postawą filozofa, który broni autonomii myślenia i niezależności prawdy, a interesami klasy politycznej broniącej podstaw politycznego ładu. Aktywność Sokratesa nie miała oczywiście bezpośrednio politycznego charakteru. Nabierała sensu politycznego dlatego, że sygnalizowała obecność w społeczności polis kogoś, dla kogo nie istniały przekonania wyjęte spod władzy krytycznego namysłu. Na przykład te, które głosiły, że poglądy większości są ex definitioneex definitioneex definitione prawdziwe, lub że obywatel powinien bezwarunkowo akceptować zasady obowiązujące w polis. W przekonaniu części ateńczyków mogło to sprzyjać podważaniu spoistości ówczesnej demokracji ateńskiej. Faktycznie więc w zarzutach bezbożności lub demoralizowania młodzieży nie chodziło o kształt prywatnego życia Sokratesa, tylko o wpływ, jaki jego postawa mogła mieć na innych obywateli i całość polis.

Nie oznacza to, że Sokrates był zwolennikiem poprzedniego ustroju ateńskiego, oligarchii, lub jakiegokolwiek innego. Z punktu widzenia Sokratesa posiadanie władzy nie miało nic wspólnego z posiadaniem prawdy, zaś filozofowanie było potwierdzaniem wolności człowieka wobec jakichkolwiek autorytetów, także politycznych. Nie wykluczało to pozytywnego znaczenia, jakie miała aktywność Sokratesa także dla tych, którzy chcieli zajmować się polityką. Etyczny i polityczny aspekt działalności Sokratesa zbiegają się w tym, że szukanie mądrości sprzyja tak dobru poszczególnych obywateli, jak i dobru państwa:

Dlatego też Platon napisał, mając na uwadze Sokratesa, że prawdziwy polityk powinien dbać o dusze.

Słownik