Filozofia życia Wilhelma Diltheya

R1Q0iP1BXNYRD1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jest łysy, ma pociągłą twarz ze zmarszczkami oraz siwą brodę z wąsami. Mężczyzna ubrany jest w garnitur.

Wilhelm Dilthey – niemiecki filozof i teoretyk kultury oraz metodologmetodologiametodolog humanistyki. Studiował teologię i filozofię w Heidelbergu, a następnie kontynuował studia filozoficzne w Berlinie. Był profesorem uniwersytetów w Bazylei, Kilonii i Breslau (obecnie Wrocław). W 1882 r. objął katedrę filozofii w Berlinie, niegdyś zajmowaną przez Hegla. I to właśnie myśl Hegla była jednym z głównych krytycznych punktów odniesienia dla Diltheya. Zarzucał autorowi Wykładów z filozofii dziejów sztuczne wtłaczanie rzeczywistości w racjonalistyczne schematy oraz traktowanie historii jako nauki obiektywnej, bez dostrzeżenia, że badacz historii zawsze jest przepojony duchem własnych czasów – nie może zatem być nigdy w pełni obiektywny. Rozszerzając tę krytykę, Dilthey opowiadał się za wypracowaniem autonomicznej metodologii nauk humanistycznychnauki humanistycznenauk humanistycznych (włączał w nie nauki społeczne). Uzasadniał, że metafizyka i nauki przyrodnicze nie wypracowały dotychczas takiego modelu poznania naukowego, który byłby odpowiedni dla nauk humanistycznych. Efektem tego jest, według filozofa, kryzys kultury, a także upadek sztuki, która przestała stawiać sobie szczytne cele i stała się odtwórcza, oraz filozofii, która zdaje się rezygnować z podejmowania ostatecznych pytań i wyjaśniania świata.

Dilthey nie pozostawił po sobie zamkniętego systemu filozoficznego, wielu prac nie ukończył – można powiedzieć, że nieustannie drążył, stawiał ważne pytania, formułował idee, rozróżnienia, koncepcje.

Historyczny charakter świadomości

Rozprawa doktorska Diltheya poświęcona była Friedrichowi SchleiermacherowiFriedrich Daniel Ernst SchleiermacherFriedrichowi Schleiermacherowi, który przedstawiał doświadczenie religijne w kategoriach uczuciowego zanurzenia w świecie jako pewnej nieskończonej całości, podkreślając przy tym znaczenie kontekstu historycznego i kulturowego tego doświadczenia. Podobnym tropem poszedł Dilthey, dowodząc w swych kolejnych pracach, że ludzka świadomośćświadomośćświadomość ma charakter historyczny, tzn. jest zawsze zanurzona w określonych czasach i określonej kulturze. Innymi słowy, filozof odrzucał wszystkie systemy filozoficzne głoszące istnienie jakiejś niezmiennej natury ludzkiej, uniwersalnych wartości czy sensu dziejów.

Żeby to potwierdzić, Dilthey poświęcił osobne studiumstudiumstudium właśnie Heglowi, wykazując w nim, w jaki sposób koncepcja Hegla sama wyrasta z ducha czasów, w których żył ten filozof – jest więc nie tyle ujęciem jakiejś abstrakcyjnej, uniwersalnej prawdy, ale raczej ekspresją życia i sposobu odczuwania ludzi tamtych czasów.

Filozofia życia

Jeżeli to nie jakiś heglowski rozum kieruje dziejami, to w takim razie co? Odpowiedź na to pytanie zawiera się, według Diltheya, w jednym słowie: życie. A czym jest życie? Na pewno nie jest jedynie faktem biologicznym, jest właściwością swoistą gatunku ludzkiego – faktem wyłącznie ludzkim. Filozof podawał też różne definicje życia czy sposoby przybliżenia do rozumienia tego zjawiska.

RgrAXHeLvEaNW

Zdjęcie przedstawia starszą kobietę o śniadej twarzy. Kobieta ubrana w strój ludowy. Głowę ma ozdobioną stroikiem z kwiatami i srebrnymi kulami oraz koralikami. Kobieta uśmiecha się.

Metodologia nauk humanistycznych

Właśnie tak rozumiane życie, jego ujęcie w doświadczeniu, w przeżyciu, jest, zdaniem Diltheya, głównym przedmiotem nauk humanistycznych. Według niego, główną przyczyną kryzysu nauk humanistycznych była próba podporządkowania ich metodom nauk przyrodniczych, które badają rzeczywistość przyrodniczą rozumianą jako porządek praw czy faktów, nie uwzględniając perspektywy podmiotu. 
Tak rozumiane nauki przyrodnicze koncentrują się na poznawaniu zjawisk, tzn. odpowiadają na pytanie: Jak dzieje się to, co się dzieje? Tymczasem przedmiotem nauk humanistycznych jest rzeczywistość przeżywana przez podmiot, poznawana przez pryzmat znaczeń, wartości i celów. Humanistyka stawia sobie za cel zrozumienie zjawisk, czyli odpowiada na pytanie: Dlaczego dzieje się to, co się dzieje?

Pokolenie humanistyczne

ROHVXVSsK2Jci

Zdjęcie przedstawia grupę chłopców w czapkach i koszulach. Dzieci stoją zgrupowane na ulicy. Patrzą się przed siebie.

Teoria światopoglądów

Ciekawym dorobkiem Diltheya jest teoria światopoglądów. Diltheya intrygował odwieczny problem braku zgodności między filozofami. Z czego bierze się to, że w każdej epoce pojawia się kilka głównych antagonistycznych kierunków myślenia filozoficznego, które w żaden sposób nie mogą ustalić wspólnej wizji świata? Dilthey odpowiadał, że istnieją różne typy światopoglądów, które w różny sposób dochodzą do głosu w kolejnych epokach. Wszyscy ludzie dzielą się ze względu na to, który typ reprezentują. Te typy to:

• naturalizm – uznawanie świata za zastaną, materialną i niepoddającą się przekształceniu przez człowieka rzeczywistość (empiryści, pozytywiści, hedoniści, utylitaryści);

• idealizm wolności – przekonanie o autonomii jednostki, jej samodzielności poznawczej oraz zdolności wpływania na świat (Sokrates, Kartezjusz, Kant);

• idealizm obiektywny – postawa nastawiona na wartościowanie otaczającego świata – człowiek jako cząstka zhierarchizowanej całości: panteizm renesansowy (Hegel, Schleiermacher).

Słownik