Państwo autorytarne jako odrębna forma rządów

Organizacja państwa autorytarnegoautorytaryzmpaństwa autorytarnego opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej, gdy organy przedstawicielskie pełnią funkcje prawodawczą i kontrolną. Wszystkie organy państwowe, ich funkcje i zadania są podporządkowane budowie społeczeństwa, m.in. socjalistycznego. Państwo autorytarne cechuje brak możliwości działania społeczeństwa obywatelskiego. Równolegle do struktury organów państwowych budowana jest sieć organizacji partyjnych, np. partia komunistyczna jako awangarda klasy robotniczej sprawuje ogólnospołeczne przywództwo i kontroluje aparat państwowy.  Gospodarka ma charakter planowy, dominuje własność państwowa, a rola rynku i konkurencyjności ma charakter drugorzędny.

Cechy charakterystyczne państw autorytarnych

Charakterystyczne cechy państwa autorytarnego to m.in.:

• ograniczony pluralizmograniczony pluralizmograniczony pluralizm – np. istnienie jednej partii lub odpowiednio uformowanego aparatu państwowego, struktur społecznych, gospodarczych, instytucjonalnych, które albo istniały wcześniej, albo rozwinęły się na zewnątrz reżimureżim politycznyreżimu;

• uczestnictwo społeczeństwa w organizacjach politycznych kraju w zawężonym zakresie – systemy autorytarne mogą opierać swoją stabilizację zarówno na apatii, jak i na mobilizacji obywateli czy pewnych grup społecznych;

• elitarność form działalności publicznej;

• polityczne sterowanie nastrojami społeczeństwa;

• postępująca depolityzacja.

Odrzucając szerokie rozumienie autorytaryzmu, utożsamiające go z wszelkimi formami panowania autokratycznego, prof. Konstanty Adam Wojtaszczyk dokonuje następującej typologizacji systemów autorytarnych:

Powstawanie i funkcjonowanie systemów autorytarnych

Analiza powstawania i funkcjonowania systemów autorytarnych wykazuje, że reżimy te zachowują wiele typów i źródeł legitymizacji charakterystycznych także dla demokracji. W odróżnieniu od np. dyktatur faszystowskich (Włochy, Hiszpania), dyktatury autorytarne (np. Portugalia, Argentyna w czasie rządów Juana Perona) usiłowały zwykle znaleźć dla siebie uzasadnienie ideologiczne w tradycyjnych normach moralnych. W przeciwieństwie do państw zaliczanych do grona demokracji, autorytaryzm programowo odrzuca – tak w teorii, jak i w praktyce – zasadę podziału władz.

Wpływa to w decydujący sposób na strukturę ośrodków decyzyjnych i stosunków między nimi. Nawet jeśli w niektórych państwach autorytarnych istnieją jednak takie instytucje, jak parlament (jeśli jest on w ogóle powoływany), prezydent czy rząd, to pełnią one zupełnie inne funkcje niż w państwie demokratycznym. Instytucje te pozostają podporządkowane centralnemu – jednoosobowemu bądź kolegialnemu – ośrodkowi władzy, stanowiącemu centrum decyzyjne systemu politycznego. Zasada podziału władzy zostaje zastąpiona tu zasadą jednolitości władzy państwowej. Nie ma więc możliwości wystąpienia konfliktu między organami państwowymi i ustanawiającą je hierarchiczną strukturą.

W państwach autorytarnych (podobnie jak w totalitarnych) zasadniczo odrzucono koncepcję demokratycznych i regularnych wyborów. Wszystkie stanowiska państwowe pochodzą zazwyczaj z nominacji partyjnych. Obywatele są praktycznie pozbawieni instrumentów nadzoru i kontroli nad działalnością aparatu państwowego. Reżim autorytarny sceptycznie odnosi się zarówno do parlamentaryzmu, jak i do demokracji.

Jednakże (inaczej niż w ustrojach totalitarnych) w państwach autorytarnych mamy do czynienia z (mocno ograniczonym) pluralizmem politycznym, gospodarczym i kulturowym. Pochwala się w nich przede wszystkim silną władzę wykonawczą, opartą na autorytecie jednostki. Autorytaryzm propaguje swego rodzaju elitaryzm, tzn. elity w państwie wyłaniane są za pomocą kryterium zasług dla państwa.

W systemach autorytarnych następuje uproszczenie procedur decyzyjnych, co prowadzi do łamania prawa, brak jest też właściwych reguł odpowiedzialności politycznej, niezwykle istotnych dla funkcjonowania państwa prawa. Wydaje się więc, że podział na reżimy parlamentarne i prezydenckie nie ma większego znaczenia, mimo że konkretne rozwiązania konstytucyjne mogą – z formalnego punktu widzenia – przypominać klasyczne warianty ustrojowe odnajdywane we współczesnych demokracjach.

Słownik