R18V8Hsrupv2u1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Ma on owalną twarz, wydatny nos oraz małe usta. Mężczyzna ma ciemne włosy, które częściowo opadają mu na czoło. Posiada bokobrody oraz brodę w dolnej części twarzy. Ubrany jest w surdut z wywiniętym kołnierzem oraz zawiązaną ciemną apaszką u szyi.

Maurycy Mochnacki (1803–1834) – polski filozof, teoretyk polskiego romantyzmu, działacz polityczny, uczestnik i historyk powstania listopadowego, pianista. Pochodził z kresówkresykresów, uczył się w domu pod kierownictwem ojca. Wstąpił na wydział prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Studiów jednak nie ukończył, gdyż wydalono go z uczelni za spoliczkowanie inspektora policji. Od wczesnych lat młodzieńczych był głęboko zaangażowany w działalność patriotyczną; w 1823 r. został uwięziony za przynależność do Związku Wolnych Polaków. W latach poprzedzających wybuch powstania listopadowego sporo publikował: głównie tłumaczenia, recenzje oraz rozprawy krytycznoliterackie. W 1830 r. wydał jedno z najważniejszych swych dzieł: O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym.

Jako gorący zwolennik walki o niepodległość był członkiem spisku podchorążych, a następnie organizatorem i jednym z najbardziej aktywnych uczestników powstania listopadowego. Pisał odezwy i artykuły, brał udział w walkach, zdobył stopień oficerski, był współzałożycielem Towarzystwa Patriotycznego. Po upadku powstania wyemigrował do Francji, gdzie kontynuował działalność na polu publicystyki politycznej. Napisał też historię powstania listopadowego, Powstanie narodu polskiego w r. 1830 i 1831 (tom pierwszy 1833, drugi 1834). RadykalizmradykalizmRadykalizm jego poglądów sprawił, że został outsideremoutsideroutsiderem, odtrącony i niezrozumiany zarówno przez obóz demokratyczny, jak i obóz ks. Adama Czartoryskiego. Jego trudną sytuację pogłębiały także problemy finansowe, tęsknota za ojczyzną oraz niechęć do Francji: lud rozwydrzony, pospólstwo dzikie [...], wszystko za nic mają prócz zarobku (List do ojca z 16 IX 1932).

Stosunek do filozofii

Maurycy Mochnacki dobrze znał dzieła współczesnych mu filozofów, spośród których najbardziej cenił jednego z idealistów niemieckich, Friedricha Schellinga. Jego stosunek do filozofii jako przedsięwzięcia czysto intelektualnego był jednak negatywny. Jedynym dla Mochnackiego sensem pracy w dziedzinie ducha było przekucie ideiideeidei w czyn. Ponieważ nie widział tej możliwości we współczesnej mu filozofii, koncentrował się na literaturze i polityce. Na literaturze dlatego, że wierzył, iż jest ona w stanie rozbudzić serca, porwać umysły i – przede wszystkim – wytworzyć tzw. świadomość narodową. Na polityce, bo historia umieściła go w samym sercu wydarzeń politycznych i zmusiła do zajęcia wobec nich konkretnego stanowiska. Mimo krytycznego stosunku do czystej filozofii pisma Mochnackiego przesycone są ideami filozoficznymi i opierają się na filozoficznej, jakkolwiek nie wyłożonej w systematyczny sposób, wizji świata. Styl pisarstwa Mochnackiego cechuje pasja i namiętność – był romantykiem całkowicie oddanym sprawie niepodległości ojczyzny.

R1E3jgluovrsg

Obraz przedstawia mężczyznę, który siedzi w pozycji półleżącej na kamiennych blokach. Widoczny jest prawy profil jego twarzy. Ubrany jest w jasną szatę, pod którą ma surdut. U szyi ma białą apaszkę. Na nodze, która nie jest okryta szatą, ma założone białe rajstopy. Widoczne są jego czarne mokasyny. Mężczyzna ma na głowie szeroki, ciemny kapelusz. Za mężczyzną leży na ziemi porośnięty bluszczem fragment płaskorzeźby. Przedstawia ona grupę stojących ludzi — wśród nich dwie postaci są ubrane w togi, a dwie są nagie. W oddali widoczne są ruiny zamku z wieżą oraz kilkoma łukami. W tle znajdują się wzgórza. Na niebie dominują burzowe chmury.

Krytyka panujących stosunków społecznych

REqn6RE1SSE051

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Zdaje się być tęgi. Jego włosy są rzadkie, średniej długości. Mężczyzna ma wyraźnie zarysowane brwi. Ma długi, orli nos, małe usta i drugi podbródek. Mężczyzna ubrany jest w surdut i koszulę. Pod szyją ma zawiązany fular.

Podobnie jak Kołłątaj, Mochnacki wychodzi w swych rozważaniach od negatywnej oceny współczesnej mu rzeczywistości społecznej: inspirując się Schellingiem, w swoich wczesnych pracach krytykuje panujący powszechnie rozkład więzi społecznych, materializmmaterializmmaterializm, egoizm oraz brak kontaktu z naturą. Przyczyny tego stanu rzeczy upatruje głównie w postępie cywilizacyjnym. Inaczej niż przedstawiciele polskiego oświecenia, jak na przykład Kołłątaj i Śniadecki, remediumremediumremedium widzi nie w rozumie i wiedzy, lecz w duchu i idei, których najpełniejszy wyraz stanowi poezja i literatura. Poezja w jego rozumieniu nie jest wynikiem zdrowych stosunków społecznych, lecz ich warunkiem:

Mochnacki odwraca swój wzrok od uprzykrzonej teraźniejszości i kieruje go w stronę bądź to wyidealizowanej przeszłości, bądź wymarzonej przyszłości.

Teoria świadomości narodowej

O ile Kołłątaj postrzega ducha ludzkiego jako nieodłączną część porządku przyrodniczego, o tyle Mochnacki uznaje, iż porządek przyrodniczy jest przesycony duchem. Zainspirowany niemieckimi idealistami (w szczególności Schellingiem) dostrzega w naturze ducha, który dąży do uświadomienia sobie swej własnej istoty: „wszystko się w duchu wszczyna, dzieje mocą ducha i do ducha zmierza” (O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym). Z tej też perspektywy Mochnacki krytykuje nauki przyrodnicze: koncentrując się wyłącznie na zjawiskach zmysłowych, nie mogą one uchwycić prawdziwej natury życia – natury leżącej w duchu, w dążeniu do zdobycia świadomości samego siebie. Na plan pierwszy rozważań Mochnackiego, co odróżnia go od autorów zachodnich, wysuwa się koncepcja świadomości narodowej. Twierdzi on, że główną przyczyną złych stosunków społecznych jest brak świadomości własnego, niepowtarzalnego narodowego charakteru. Jego ideałem jest naród, który zna swój charakter i swoją wartość i jest zdolny do wielkich czynów. Wzbudzenie świadomości narodowej to zadanie literatury.

Restauracja na drodze rewolucji

Wybuch powstania listopadowego w 1830 r. kieruje zainteresowanie Mochnackiego ku polityce. Już w przedmowie do wydanej w tym samym roku rozprawy O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym Mochnacki pisze:

Zaangażowanie polityczne w służbie idei samo już staje się poezją. Ujmując rzecz nieco bardziej prozaicznie: od początku działalności politycznej sprawą najwyższej wagi było dla Mochnackiego włączenie do ruchu wyzwoleńczego wszystkich warstw społecznych. Podobnie jak wcześniej Kołłątaj i Staszic, Mochnacki nawoływał do rewolucji społecznej, która by doprowadziła do zrównania wszystkich stanówstanstanów. Głównym problemem Polski, głosił, jest to, że z narodem identyfikuje się jedynie grupa będąca w mniejszości. Rzecz w tym, żeby wszystkie grupy społeczne czuły się Polakami. W swojej koncepcji Mochnacki łączył kilka wątków. Z jednej strony domagał się restauracji dawnej, wyidealizowanej przez niego „odwiecznej Polski”, wielkiej duchem i fantazją. Z drugiej zaś strony chciał, aby stara Polska odrodziła się w nowej formie. Nawoływał więc do rewolucji, ale zupełnie innej niż francuska. Chodziło mu o przewrót, który nie miałby na celu odebrania przywilejów szlacheckich wąskiej grupie społecznej, co uczyniłoby ze wszystkich chłopów, ale o przewrót, który szlacheckie przywileje dałby wszystkim obywatelom. Marzyło się więc Mochnackiemu społeczeństwo szlacheckie: jednorodna całość żyjąca według szczytnych ideałów.

Niezależnie od tego, jak bardzo egzotyczne mogą się nam dziś wydawać poglądy Mochnackiego, trzeba pamiętać, że był on pierwszym teoretykiem polskiego romantyzmu (przy czym ideologię romantyczną traktował nie tylko jako zjawisko literackie, lecz także jako postawę życiową) i że jako jeden z pierwszych dostrzegł, iż walka o niepodległość musi się wiązać z przebudową społeczeństwa – zarówno w znaczeniu politycznym, jak i duchowym.

Słownik