Jean-Paul Sartre Egzystencjalizm jest humanizmem

Słowo „subiektywizm” ma dwa znaczenia […]. Subiektywizm można rozumieć z jednej strony jako określenie jednostkowego podmiotu przez siebie samego, a z drugiej strony jako niemożność wyjścia poza ludzką […] podmiotowość. […]

Prawda może mieć tylko jeden punkt wyjścia: „myślę, więc jestem”. Jest to prawda bezwzględna świadomości osiągającej samą siebie. […] Ale podmiotowość, do której dochodzimy w imię prawdy, nie jest podmiotowością ściśle jednostkową, gdyż wykazaliśmy, że w cogito odkrywamy nie tylko samych siebie, ale również innych. Przez „myślę” – wbrew filozofii Descartesa czy Kanta – osiągamy samych siebie wobec innych, a ci inni są tak samo pewnikami dla nas, jak my dla siebie samych. W ten sposób człowiek, który osiąga świadomość siebie samego wprost przez cogito, odkrywa również wszystkich innych ludzi i odkrywa ich jako warunek swego istnienia. Dochodzi do zrozumienia, że może być tylko takim (w znaczeniu, w jakim się mówi, że ktoś jest dowcipny, zły czy zazdrosny), jakim go inni ludzie poznają i uznają. Aby mógł znaleźć jakąkolwiek prawdę o sobie, konieczne jest, by przeszedł przez pojęcie drugiego człowieka. Drugi człowiek jest nieodzowny tak dla mego istnienia, jak i dla mego poznania siebie samego. W tej sytuacji odkrycie mego własnego wnętrza odkrywa mi jednocześnie wnętrze innego człowieka, który jest wolnością postawioną wobec mnie, wolnością, której myśl i wola może mnie bądź aprobować, bądź mi się przeciwstawiać. Odkrywamy oto w ten sposób świat, który nazwiemy intersubiektywnością, a w tym świecie człowiek decyduje sam, czym jest on i czym są inni.

Ponadto, jeżeli jest niemożliwe odnalezienie w poszczególnym człowieku jakiejś istoty powszechnej, którą można by nazwać naturą ludzką, to istnieje jednak powszechność ludzkiej doli. I nie jest to przypadek, że myśliciele dzisiejsi chętniej mówią o doli człowieka niż o jego naturze. Przez dolę człowieka rozumieją oni z mniejszą lub większa jasnością sumę ograniczeń apriorycznie określających podstawową sytuacje człowieka we wszechświecie. Sytuacje historyczne zmieniają się: człowiek może urodzić się niewolnikiem w ustroju niewolniczym alb panem w ustroju feudalnym, albo proletariuszem. Niezmienne natomiast pozostają: konieczność istnienia w świecie, konieczność pracy, konieczność pozostawania w środowisku, konieczność śmierci itd. Granice te nie są ani subiektywne, ani obiektywne.

cyt1 Źródło: Jean-Paul Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, tłum. A. Rudzińska. Cytat za: Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkoły średniej, Warszawa 1988, s. 443-444.

Karl Jaspers Wprowadzenie do filozofii

R1HrncJaoae231

Zdjęcie przedstawia fragment pomnika dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

W tych trzech motywach sprawczych – zdziwieniu i poznaniu, wątpieniu i pewności, zagubieniu i stawaniu się sobą – nie wyczerpuje się impuls naszego współczesnego filozofowania.

Dziś, w obliczu najbardziej radykalnej cezury dziejowej, w epoce niesłychanego rozpadu i tylko niejasno przeczuwanych szans, te trzy motywy, które sobie dotychczas uobecniliśmy, są wprawdzie nadal ważne, ale niewystarczające. Ich ważność zależy od dodatkowego warunku, jakim jest komunikacja między ludźmi.

W dotychczasowych dziejach istniała oczywista więź międzyludzka, przejawiająca się w niezawodnych wspólnotach, w instytucjach, w duchu powszechnym. Nawet samotnicy byli w swej samotności jakby podtrzymywani przez innych. Dziś najdotkliwszą oznaką rozpadu stał się fakt, że coraz częściej ludzie nie rozumieją się nawzajem, że spotykają się jakby mimochodem, po czym każdy śpieszy dalej swoją drogą, że są wobec siebie obojętni, że nie ma już niekwestionowanej wierności i wspólnoty. […] Wszystko to byłoby może nieistotne, gdybym sam, w izolacji, mógł znaleźć prawdę zdolną mnie zadowolić. Ani cierpienie wywołane brakiem komunikacji, ani jedyna w swoim rodzaju satysfakcja płynąca z komunikacji autentycznej nie wprawiałyby mnie w tak głębokie przejęcie filozoficzne, gdybym mógł upewnić się o prawdzie w absolutnej samotności. Ale jestem tylko z innym człowiekiem – sam jestem niczym.

W komunikacji, która jest czymś więcej niż porozumieniem intelektu czy ducha, w komunikacji egzystencji z inną egzystencją wszelkie nieosobiste treści i wartości służą tylko jako medium. Usprawiedliwienia i ataki stają się środkiem służącym nie zdobyciu władzy, lecz wzajemnemu zbliżeniu. A walka jest walką miłującą, gdzie każdy walczący oddaje cały swój oręż do dyspozycji przeciwnika. Pewność właściwego bytu daje tylko taka komunikacja, gdzie moja wolność współistnieje z inną wolnością w bezpardonowym zderzeniu, gdzie zwykłe obcowanie z drugim człowiekiem jest tylko wstępem, zaś w sprawach zasadniczych obie strony stawiają sobie najwyższe wymagania, radykalnie się nawzajem kwestionując. Dopiero w komunikacji urzeczywistnia się wszelka inna prawda, tylko tu jestem sobą, zamiast pędzić życie, zaczynam je spełniać. Bóg ukazuje się tylko pośrednio i nie bez miłości człowieka do człowieka; nieodparta pewność jest czymś cząstkowym i względnym, podporządkowanym całości […].

cyt2 Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. A. Wołkowicz, Wrocław 1995, s. 16–17.