Usługi są działem gospodarki narodowej związanym z podejmowaniem czynności o charakterze nieprodukcyjnym, czyli nietworzącym nowych dóbr materialnych. Służą one zaspokajaniu materialnych i niematerialnych potrzeb ludzi lub określonych organizacji. Jest to sektor dominujący w państwach wysoko rozwiniętych uczestniczący w tworzeniu produktu krajowego brutto (PKB) na poziomie 60‑70% i więcej, choć znaczny udział (50% i więcej) ma także w niektórych krajach rozwijających się, np. w krajach tzw. monokultury turystycznej. Należą do nich np. Makau (93% PKB), Malediwy (81%), Seszele (84%) i in. Więcej informacji na ten temat uzyskasz w materiale Znaczenie i rola usług materialnych i niematerialnych.

R1QB6uvewElCx

Udział usług w PKB na świecie w 2019 roku (w %)

W Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) usługi zajmują sekcje G‑U (por. materiał Zróżnicowanie sektora usług):

• Sekcja G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

• Sekcja H – Transport i gospodarka magazynowa

• Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

• Sekcja J – Informacja i komunikacja

• Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa

• Sekcja L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

• Sekcja M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

• Sekcja N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

• Sekcja O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne

• Sekcja P – Edukacja

• Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

• Sekcja R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

• Sekcja S – Pozostała działalność usługowa

• Sekcja T – Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

• Sekcja U – Organizacje i zespoły eksterytorialne

Największy odsetek w strukturze światowego PKB zajmują sekcje G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych), H (transport i gospodarka magazynowa) oraz I (działalność związana z zakwaterowaniem i gastronomią), z wyraźną przewagą sekcji G.

RyQkd6OzQfxo5

Struktura udziału usług w PKB w wybranych krajach świata w 2019 roku wg sekcji PKD

Obecnie w sektorze usług pracuje 49% ogółu zatrudnionych na świecie. W krajach rozwijających się udział ten wynosi 26%, w średnio rozwiniętych – 46%, a w wysoko rozwiniętych – 75%. Od roku 1991 liczba osób zatrudnionych w tym sektorze wzrosła na świecie o ponad 40%, przy czym największy przyrost zatrudnienia nastąpił w krajach o średnim poziomie rozwoju (o 63%), a najmniejszy w krajach wysoko rozwiniętych (o 18%). Struktura zatrudnienia w usługach w różnych państwach świata jest więc zróżnicowana i zależy od stopnia rozwoju gospodarczego. Generalnie im jest on wyższy, tym większy jest odsetek zatrudnionych w usługach, choć od tej zasady są wyjątki. Przykładem mogą być wspomniane wyżej kraje monokultury turystycznej, w których zatrudnienie w sektorze usług sięga niekiedy 80% (por. materiał Udział usług w strukturze zatrudnienia).

RkPFrCi0ldG5v

Zatrudnienie w usługach w 2019 roku (w % ogółu zatrudnionych)

Największym odsetkiem osób zatrudnionych w usługach w ogólnej liczbie zatrudnionych charakteryzuje się Ameryka Północna (79%), Europa (67%) oraz Ameryka Południowa (65%). Mniejszym niż średnia światowa zatrudnieniem w sektorze usług charakteryzują się trzy regiony: Azja Południowa (33%), Afryka Subsaharyjska (34%) oraz Azja Wschodnia, Południowo‑Wschodnia z Australią i Oceanią (47%).

Zaspokojenie potrzeb na usługi

Usługi są ważnym czynnikiem wzrostu gospodarczego, ponieważ pobudzają rozwój innych działów gospodarki narodowej, dlatego ich znaczenie, zakres i zapotrzebowanie na nie zmienia się wraz z poziomem rozwoju gospodarczego państw. Poziom jakości usług oraz ich dostępność decydują także o jakości życia oraz służą do oceny jego poziomu.

Według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług usługi dzielą się na:

• usługi produkcyjne – wykorzystywane w procesie produkcji, ale nietworzące bezpośrednio nowych dóbr, zwykle świadczone jednostkę usługową na rzecz jednostki produkcyjnej;

• usługi konsumpcyjne – związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokojeniem potrzeb ludności;

• usługi ogólnospołeczne – zaspokajające potrzeby porządkowo‑organizacyjne gospodarki narodowej i społeczeństwa.

Wymienione usługi można dodatkowo podzielić na:

• usługi podstawowe (niższego rzędu, tradycyjne) – zaspokajające elementarne, najbardziej niezbędne potrzeby człowieka, np. handel, transport i magazynowanie, administracja, podstawowa edukacja i ochrona zdrowia, podstawowe usługi publiczne; ich udział w tworzeniu PKB systematycznie zmniejsza się;

• usługi wyspecjalizowane (wyższego rzędu, nowoczesne) – często o dużym nasyceniu wiedzą, zaspokajające potrzeby niemające charakteru niezbędnego dla życia, np. pośrednictwo finansowe, informatyka, usługi dla biznesu, komunikacja, usługi wyższej edukacji i nauki, kultury, rozrywki, finansów i usługi związane z informacją; ich udział w tworzeniu PKB intensywnie rośnie.

W krajach rozwijających się istnieje największe zapotrzebowanie na usługi podstawowe o zasięgu lokalnym, istotne z punktu widzenia funkcjonowania społeczeństw. Należą do nich m.in.: handel detaliczny, szkolnictwo (z reguły najniższego szczebla, które jednak nie wyklucza osiągania kwalifikacji zawodowych), podstawowa opieka zdrowotna, drobne usługi remontowo‑naprawcze. Są to z reguły usługi o niskim poziomie technologicznym, w których niewielkie znaczenie ma informatyzacja, świadczone często w systemie pracy dorywczej. Są one obecne m.in. w najbiedniejszych krajach Azji Południowo‑Wschodniej i Południowej (np. Bangladesz, Afganistan) oraz większość krajów Afryki (poza RPA i większością państw Afryki Północnej). W sektorze usług pracuje tam mniej niż 20% ogółu zatrudnionych, z reguły o niskich kwalifikacjach zawodowych. Największe zatrudnienie występuje w branży handlu i napraw samochodowych, jednak wraz ze wzrostem zatrudnienia w usługach zmniejsza się rola tego sektora.

W krajach średnio rozwiniętych wraz z rosnącym poziomem uprzemysłowienia następuje wzrost zapotrzebowania na usługi produkcyjne, w tym usługi dla producentów i biznesu, które wspierają produkcję przemysłową oraz usługi transportowe, bankowe, marketingowe i związane z obsługą przedsiębiorstw. Na znaczeniu zyskują również usługi ogólnospołeczne: służba zdrowia, wojsko, policja, administracja i edukacja (zwłaszcza szkolnictwo zawodowe). Stan ten występuje m.in. w większości krajów Ameryki Południowej (np. Brazylia, Paragwaj, Peru i Gujana), w niektórych krajach azjatyckich (np. Indie, Kazachstan) oraz w państwach arabskich (np. Iran, Irak). Zatrudnienie w sektorze usług przekracza z reguły 50% i tym samym jest większe niż w pozostałych sektorach gospodarki.

W krajach wysoko rozwiniętych wzrost zamożności społeczeństw i związany z nim styl życia sprawia, że następuje intensywny wzrost znaczenia usług kosztem pozostałych działów gospodarki (przemysłu i rolnictwa; następuje także niemal całkowity zanik tradycyjnych zawodów). Prężnie rozwijają się usługi wyspecjalizowane, wzrasta zapotrzebowanie na usługi turystyczne, kulturalne, gastronomiczne oraz handlu hurtowego i detalicznego oferującego szeroką gamę towarów. Dużą wagę przywiązuje się do rozwoju szkolnictwa wyższego i placówek naukowo‑badawczych współpracujących np. z zakładami przemysłu zaawansowanych technologii, czyli High‑TechHigh‑TechHigh‑Tech. Wzrost roli usług dla firm i biznesu z branży bankowości, finansów, marketingu, reklamy czy usług teleinformatycznych spowodował wydzielenie się czwartego sektora gospodarki. Sektor ten nazywany bywa czasem informacyjnym, gdyż w dużym stopniu związany jest ze zdobywaniem, przetwarzaniem i dostarczaniem informacji. Na tym etapie znajduje się większość krajów Europy (Niemcy, Francja, Włochy i Wielka Brytania), Stany Zjednoczone i Kanada, Japonia, Korea Południowa i Australia, niektóre kraje Ameryki Południowej (Argentyna i Urugwaj) i Azji (Chiny, Indonezja, Tajlandia, Malezja). Zatrudnienie w sektorze usług przekracza w tych krajach 70%.

Warto zauważyć, że wiele krajów (zwłaszcza wysoko rozwiniętych) specjalizuje się w świadczeniu i zaspokajaniu określonych usług, np. Luksemburg – usługi finansowe, kraje skandynawskie – opieka zdrowotna i pomoc społeczna, kraje nad Morzem Śródziemnym i kraje wyspiarskie na Karaibach – usługi turystyczne związane z zakwaterowaniem i gastronomią, a także usługi związane z rozrywką.

R1Ml3M4CDmjG1

Struktura zatrudnienia w sektorze usług w wybranych krajach świata w 2019 roku wg sekcji PKD

Słownik