BarbaricumBarbaricumBarbaricum

R1EYGy21Etg6C1

Na zdjęciu przedstawiona jest warownia. Szeroka droga prowadzi do dwóch bram. Po obu stronach drogi rosną drzewa. Pomiędzy bramami znajduje się posąg. Po prawej i lewej stronie wejścia znajduje się wieżyczka, a dalej mur.

Tereny położone poza limeslimeslimes, których Rzymianie nie podbili i nie zromanizowali, nazywane były przez nich Barbaricum. Z mieszkańcami tych obszarów utrzymywali kontakty handlowe, sprzedawali im towary luksusowe, a sprowadzali surowce, np. bursztyn znad Morza Bałtyckiego czy niewolników. Oprócz tego Rzymianie nawiązywali stosunki dyplomatyczne z plemionami barbarzyńskimi. Stosowali sprawdzoną metodę divide et impera, czyli dziel i rządź. Dzięki temu udawało im się skutecznie powstrzymywać groźbę najazdów na terytorium swojego państwa. Niewątpliwie wpływ na to miała również zdyscyplinowana armia oraz system umocnień na liniach Renu i Dunaju. Większość plemion mieszkających za linią tych dwóch rzek należała do pochodzących z Półwyspu Skandynawskiego Germanów. Przybyli oni ze swoich prasiedzib na tereny między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym. Szczególne znaczenie odgrywały rozlokowane na stepach czarnomorskich plemiona Gotów, którzy osiedlili się tam w drugiej połowie III wieku.

Hunowie wkraczają na scenę – początek wielkiej wędrówki ludówwędrówka ludówwędrówki ludów

Rosnące w siłę i z czasem lepiej zorganizowane plemiona germańskie stanowiły coraz większe zagrożenie dla wstrząsanego raz za razem kryzysami cesarstwa. Ostatnia wielka fala najazdów została zatrzymana w II w., w okresie rządów cesarza Marka Aureliusza. Z późniejszymi najazdami cesarstwo również sobie radziło, mimo licznych wewnętrznych problemów. Sytuacja z drugiej połowy IV w. spowodowała jednak, że osłabione imperium nie było w stanie skutecznie odpierać coraz częstszych najazdów. Katalizatorem tego procesu było pojawienie się w Europie w 375 r. koczowniczego, pochodzącego z Azji plemienia HunówHunowieHunów.

R5bSeCcUTI2ix

Zdjęcie przedstawia złotą spinkę. Ozdoba przypomina kształtem głowę konia, a w jej dolnej części znajduje się szpilka do przypięcia.

Hunowie rozbili zamieszkujące nad Morzem Czarnym plemiona OstrogotówOstrogociOstrogotów (czyli Gotów wschodnich), które zaczęły uciekać na zachód przed budzącymi przerażenie przybyszami z Azji. Wydarzenia te doprowadziły do procesu nazwanego przez historiografię wędrówką ludów, czyli migracją plemion barbarzyńskich, głównie germańskich. W obliczu zagrożenia szukały one schronienia na terytorium Cesarstwa Rzymskiego. Na przełomie IV i V w. Hunowie w dalszym ciągu parli na zachód i ze stepów czarnomorskich przenieśli się na Nizinę Panońską. Stworzyli tam państwo, które zaczęło zagrażać zarówno ludom germańskim, jak i samemu imperium.

RJ94WOWgKxjBL

Mapa przedstawia prawdopodobny zasięg państwa Hunów za panowania Attyli, w połowie V w. Centralny obszar zasięgu państwa Hunów zajmował obecny teren Słowacji, Rumunii, Węgier, częściowo Austrii, Czech. Granica dominacji państwa Hunów powiększyła się o państwa wymieniowe powyżej i obejmuje również teren południowej Polski, zachodnio-południowej część Ukrainy, Mołdawię do granic Morza Czarnego. Granica Cesarstwa Rzymskiego oddziela teren obecnych Węgier oraz Rumunii od Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Macedonii, Albanii, Grecji. Ludy podporządkowane Hunom: Longbardowie, Rugowie, Herulowie, Skirowie, Swebowie, Goci, Sarmaci, Gepidowie, Amalowie (Ostrogoci), Akatziroi.

W połowie V w. wojska Hunów pod wodzą Attyli wkroczyły na tereny Galii. Połączone siły wojsk gockich i rzymskich pod wodzą Aecjusza zadały im klęskę na Polach Katalaunijskich w 451 r. Nie zniechęciło to Attyli, który wkroczył do Italii i zagroził bezpośrednio Rzymowi. W wyniku presji Konstantynopola i zapłaconego okupu Hunowie odstąpili od próby zdobycia miasta, a po śmierci Attyli w 453 r. jego imperium się rozpadło. Do tradycji Hunów i samego Attyli nawiązywali później Madziarowie, czyli Węgrzy.

R1VX1u2iTqASF

Na ilustracji przedstawiono trzech mężczyzn. Pierwszy z lewej ubrany jest w długą czerwoną togę z szerokimi rękawami. Kołnierz obszyty ma futrem, a na szyi ma medalion. Na głowie ma koronę. W rękach trzyma insygnia królewskie, złote berło i jabłko. Na prawo od niego znajduje się mężczyzna ubrany w turkusową tunikę do kolan. Na nogach ma pończochy i wysokie buty z ostrogami. Przy pasie ma miecz. Na głowie ma czapkę a na ramionach długi płaszcz zapinany pod szyją. Opiera się o buzdygan. Mężczyzna po prawej stronie ubrany jest w niebieską tunikę do kolan z złotymi fragmentami na piersi i ramionach, czerwone pończochy i wysokie buty. Na głowie ma koronę a przy pasie łuk i strzały. W jednej ręce trzyma miecz a w drugiej flagę z złotym ptakiem na białym tle.

Najazdy plemion germańskich

W drugiej połowie IV w. plemiona WizygotówWizygociWizygotów (Goci zachodni) znalazły się pod silną presją napierających od wschodu Hunów. Po negocjacjach Germanie uzyskali zgodę cesarza Walensa na osiedlenie się w Tracji i Mezji. Jednak relacje nowych przybyszów z urzędnikami cesarskimi szybko się popsuły i zakończyły się konfliktem i bitwą pod Adrianopolem w 378 r., w której armia rzymska została rozbita, a sam cesarz poległ. Rozmiary przegranej były ogromne; nigdy do tej pory w historii Rzymu cesarz nie zginął w bitwie, a ówcześni historycy rzymscy porównywali ją z klęską pod Kannami. Na początku V w. Wizygoci pod wodzą nowego króla Alaryka złupili Półwysep Bałkański, a następnie wtargnęli do Italii. W 410 r. doszło do wydarzenia, które wstrząsnęło mieszkańcami rzymskiego imperium: Wizygoci zdobyli i splądrowali Rzym. Kolejnym etapem ich wędrówki była południowa Galia; ostatecznie osiedlili się na Półwyspie Iberyjskim. Tak opisuje to żyjący w VI w. historyk i kronikarz rzymski Jordanes:

Inne plemiona germańskie, które zamieszkiwały tereny przy granicy z cesarstwem, w zimie 406 r. przełamały słabo broniony limes na Renie i wdarły się na tereny Galii, a następnie Hiszpanii. Byli wśród nich WandalowieWandalowieWandalowie, którzy początkowo osiedlili się w południowej Hiszpanii, a następnie w 429 r. pod wodzą Genzeryka przekroczyli Cieśninę Gibraltarską i stworzyli niezależne od Rzymu państwo w północnej Afryce, obejmujące dawne prowincje rzymskie. Po tym, jak Rzymianie uniknęli zniszczenia miasta przez Hunów, nie byli już w stanie stawić oporu najazdowi Wandalów w 455 roku. Rabunek trwał dwa tygodnie, a w późniejszych czasach określenie wandalizmwandalizmwandalizm stało się synonimem bezmyślnego niszczenia mienia.

Pozostałe plemiona germańskie tworzyły również swoje państwa na terenach coraz bardziej osłabionego Cesarstwa Rzymskiego. W północnej Galii osiedlili się FrankowieFrankowieFrankowie, a w południowej Burgundowie. Tereny Brytanii zaatakowali Anglowie oraz Sasi i założyli tam swoje państwa. Na północną część Półwyspu Iberyjskiego przedostali się natomiast Swebowie. W wyniku tego obszar, który kontrolowali władcy cesarstwa na zachodzie, skurczył się właściwie do Rzymu i najbliższych okolic w Italii. Sami cesarze stawali się coraz bardziej zależni od barbarzyńskich dowódców swoich armii. W ciągu ostatnich 20 lat istnienia cesarstwem rządziło 10 władców, których wybierali i obalali wojskowi.

Upadek cesarstwa na zachodzie. Koniec starożytności

Przełomowy dla dalszych losów państwa rzymskiego na zachodzie okazał się rok 476. Wtedy Odoaker, jeden z wodzów germańskich, odebrał władzę małoletniemu cesarzowi Romulusowi Augustusowi i odesłał cesarskie insygnia do Konstantynopola. Ogłosił się królem Italii, a cztery lata później uznał zwierzchność cesarzy wschodnich nad sobą.

RzzASeiKpG657

Ilustracja przedstawia grupę ludzi w tym rycerzy w zbrojach i ludzi w tunikach. Jedna osoba klęczy przed mężczyzną z brodą w pełnej zbroi i trzyma przed nim tacę z koroną. Za nim w tle stoją mężczyźni trzymający różne proporce.

Historiografia przyjęła rok 476 jako jedną z cezur oddzielających starożytność od średniowiecza. Przestało istnieć Cesarstwo Rzymskie, a na jego gruzach powstały nowe państwa barbarzyńskie. Tradycję rzymską kontynuowało cesarstwo wschodnie, zwane bizantyjskim, które pod względem kulturowym nawiązywało jednak do tradycji greckich.

Słownik

Słowa kluczowe

wędrówka ludów, Hunowie, barbarzyńcy, Germanowie, Odoaker, upadek cesarstwa zachodniego, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia

M. Grant, Krótka historia cywilizacji klasycznej, tłum. M. Michowski, A. Mikicka, Poznań 1998.

Wielka Historia Świata, t. 3, Świat okresu cywilizacji klasycznych, pod red. A. Krawczuka, Kraków 2005.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.

Cywilizacje starożytne. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Cotterella, Łódź 1996.

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.

P. Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, tłum. J. Szczepański, Poznań 2015.

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2007.

B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla uczniów szkoły średniej. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1997.