U zwierząt bezkręgowych o prostej budowie ciała i niskim tempie metabolizmu, prowadzących głównie osiadły tryb życia, jak np. u gąbek i parzydełkowców, regulacja stosunków wodno‑mineralnych odbywa się na drodze dyfuzji przez błony komórek ciała. Zmiana trybu życia, zwiększenie aktywności życiowej i komplikacje budowy ciała sprawiły, że w toku ewolucji zwierzęta wytworzyły wyspecjalizowane narządy wydalnicze i osmoregulacyjneosmoregulacjaosmoregulacyjne. Przy ich pomocy regulują gospodarkę wodną i mineralną.

Występują u słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych i niektórych gąbek. Woda słodka stanowi środowisko hipotoniczneśrodowisko hipotoniczneśrodowisko hipotoniczne względem wnętrza komórek ciała, co sprawia, że woda osmotycznie napływa do organizmu. Wodniczki tętniące, usuwając nadmiar wody, chronią organizm przez rozerwaniem.

Narządy nefrydialne mają postać kanalików uchodzących otworami wydalniczymi na zewnątrz ciała. Protonefrydia występują u robaków płaskich. Tworzą system rozgałęzionych kanałów, od strony wnętrza ciała zakończonych wyspecjalizowanymi, gwiaździstymi komórkami płomykowymi. Każda z nich jest zaopatrzona w pęczek rzęsek zwany płomykiem, zwrócony do świtała kanalika wydalniczego zakończonego otworem wydalniczym.

Występują u pierścienic. Mają postać parzystych kanałów wydalniczych, od strony jamy ciała zaopatrzonych w orzęsiony lejek, a z drugiej strony – otwierających się otworem wydalniczym na zewnątrz.

U skorupiaków występują zmodyfikowane metanefrydia. W miejscu orzęsionego lejka znajduje się w nich cienkościenny pęcherzyk zanurzony w hemolimfiehemolimfahemolimfie wypełniającej jamę ciała. Pęcherzyk wyłapuje z hemolimfy metabolity i odprowadza je do kanalików wydalniczych. W zależności od tego, gdzie znajduje się ujście narządów wydalniczych, noszą one nazwę gruczołów czułkowych, szczękowych lub biodrowych.

U mięczaków zmodyfikowane nefrydia mają postać parzystych nerek (u ślimaków nerka jest nieparzysta). Orzęsione lejki otwierają się do jamy worka osierdziowego, skąd wyłapują metabolity i odprowadzają je moczowodami do jamy płaszczowej.

Występują u owadów, wijów, pajęczaków. Mają postać ślepo zakończonych palczastych kanalików, od strony jamy ciała uchodzących do przewodu pokarmowego na granicy jelita środkowego i tylnego.

Słownik