Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Zmiany społeczne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej

Przemiany w społeczeństwie polskim w latach 90. XX w., które były bezpośrednim skutkiem transformacji politycznej, gospodarczej i społeczno‑kulturowej w naszym kraju, miały tak szeroki charakter, że możemy mówić o transformacji społeczeństwatransformacja społecznatransformacji społeczeństwa polskiego. Zjawisko to można także zaobserwować we wszystkich państwach Europy Środkowo‑Wschodniej, które wyzwoliły się spod dominacji sowieckiej.

Co wpływa na zmiany demograficzne?

Zmiany demograficzne

Spadek liczby ludności

W latach 1997‑20018 (z krótką przerwą w latach 2008–2010) rejestrowano ubytek liczby ludności Polski. Był on spowodowany:

• spadkiem liczby urodzeń notowanym w latach 1984‑2003 przy prawie nieistotnych zmianach w liczbie zgonów;

• ujemnym saldem migracji zagranicznych (w całym okresie powojennym) na pobyt stały (definitywnych).

gus1 Źródło: GUS, Rocznik Demograficzny 2019, 16.10.2019 r., dostępny w internecie: stat.gov.pl [dostęp 20.05.2020 r.].

Starzenie się społeczeństwa

Proces ten rozpoczął się w Europie Zachodniej po II wojnie światowej i trwa nadal. Jest ono następstwem:

• obniżającej się śmiertelności;

• wzrostu długości życia;

• spadku śmiertelności wśród niemowląt;

• spadku liczby urodzeń;

• migracji ludzi młodych.

Proces starzenia się społeczeństwa niesie poważne problemy gospodarcze i społeczne. Konsekwencją jest m.in. wzrost liczby osób pobierających świadczenia emerytalne oraz wymagających opieki medycznej i socjalnej. Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom starzenia się społeczeństwa, państwo powinno prowadzić odpowiednią politykę społeczną i rodzinną.

Migracje

Głównym powodem migracji jest zła sytuacja ekonomiczna rodzin. Liczna grupa emigrantów ma wykształcenie wyższe. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w emigracji długoterminowej. Większość wyjeżdżających to osoby w przedziale wieku od 20 do 35 lat, głównie mężczyźni.

pwn Źródło: Agata Kunicka-Goldfinger, Witold Kunicki-Goldfinger, Maciej Podbielkowski, Wiedza o społeczeństwie Repetytorium poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa 2010, s. 64–65.

Szacunek emigracji z Polski na pobyt czasowy w latach 2004‑2017Indeks górny a^a (liczba osób przebywających za granicą w końcu roku)

Indeks górny a^aIndeks dolny Dane dotyczą liczby osób przebywających za granicą czasowo: dla lat 2004‑2005 – powyżej 2 miesięcy, dla lat 2010‑2017 – powyżej 3 miesięcy. Indeks dolny koniec_{Dane dotyczą liczby osób przebywających za granicą czasowo: dla lat 2004‑2005 – powyżej 2 miesięcy, dla lat 2010‑2017 – powyżej 3 miesięcy.}

Indeks górny b^bIndeks dolny W latach 2004‑2005 – 24 kraje, w latach 2010‑2012 – 26 krajów. Indeks dolny koniec_{W latach 2004‑2005 – 24 kraje, w latach 2010‑2012 – 26 krajów.}

gus2 Źródło: GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004‑2017, 19.11.2018 r., dostępny w internecie: stat.gov.pl [dostęp 20.05.2020 r.].

Struktura rodziny

Zmiany w życiu rodziny obejmują następujące kwestie:

• obecnie związki małżeńskie są zawierane później niż w czasach PRL; średnia wieku nowożeńców w 2000 r. wynosiła 23,9 (w porównaniu z 1999 r. wzrosła o 1,2);

• w późniejszym wieku podejmowana jest decyzja o posiadaniu dzieci;

• gwałtowny spadek liczby urodzeń;

• wzrost liczby rodzin jednoosobowych – jest coraz więcej samotnych rodziców samodzielnie wychowujących swoje dzieci;

• coraz większa liczba osób pozostaje w związkach nieformalnych i nie decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego.

Zmiany te są skutkiem m.in. przeobrażeń w świadomości społecznej i zmian gospodarczych, niepewności sytuacji ekonomicznej, a równocześnie zwiększenia możliwości uzyskania wyższych dochodów, ale także wzrostu kosztów utrzymania.

Zmiany w strukturze społecznej

Zmiany te są skutkiem m.in. zmian zachodzących na rynku pracy, które wpływają na strukturę zatrudnienia, a także wzrostu nierówności ekonomicznej oraz liczby osób z wyższym wykształceniem.

Zmiany w strukturze zatrudnienia

Są bezpośrednim skutkiem transformacji gospodarczej, przejścia od gospodarki zarządzanej centralnie do gospodarki wolnorynkowej. W jej wyniku:

• zmalała liczba osób zatrudnionych w sektorze państwowym, a wzrosła liczba zatrudnionych w przedsiębiorstwach prywatnych;

• nasiliły się procesy zmian w zatrudnieniu, które można zaobserwować w państwach wysoko uprzemysłowionych; następuje wzrost liczby zatrudnionych w sektorze usług, a zmniejsza się liczba zatrudnionych w przemyśle i rolnictwie;

• znacznie wzrósł odsetek prywatnych przedsiębiorców;

• polskie społeczeństwo na tle innych państw europejskich w strukturze zatrudnienia charakteryzuje się wysokim odsetkiem robotników wykwalifikowanych i rolników, choć obserwujemy tutaj tendencję spadkową.

Pogłębienie się nierówności ekonomicznej

Było ono wynikiem wzrostu rozpiętości dochodów i miało konkretne konsekwencje.

Powstały większe dysproporcje pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi w dotąd dość egalitarnym społeczeństwie. Z jednej strony pojawiła się grupa zamożnych Polaków (właściciele dużych prywatnych firm, biznesmeni), z drugiej zaś wzrosła liczba osób żyjących na granicy ubóstwa, powoli tworzyła się „klasa średnia” (tworzą ją coraz liczniejsi przedsiębiorcy). Ujawniła się dość liczna grupa bezrobotnych. W PRL istniało bezrobocie ukryte, po 1990 r. bezrobotni mogą się rejestrować w urzędach pracy. Stopa bezrobocia zależna jest w dużej mierze od koniunktury gospodarczej. Największą grupę bezrobotnych zanotowano w Polsce w 2004 r. Utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia przyczynia się do ubożenia społeczeństwa.

Słownik