Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

RAmy0nWs0M2VC
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;, scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;, porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;, rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;, rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;, oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Zmiany społeczne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej

Przemiany w społeczeństwie polskim w latach 90. XX w., które były bezpośrednim skutkiem transformacji politycznej, gospodarczej i społeczno‑kulturowej w naszym kraju, miały tak szeroki charakter, że możemy mówić o transformacji społeczeństwatransformacja społecznatransformacji społeczeństwa polskiego. Zjawisko to można także zaobserwować we wszystkich państwach Europy Środkowo‑Wschodniej, które wyzwoliły się spod dominacji sowieckiej.

Co wpływa na zmiany demograficzne?

RYXdTH3WSyhIY1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]zmiany demograficzne[/]{color=#003333}Elementy należące do kategorii [bold]zmiany demograficzne[/]Nazwa kategorii: spadek liczby[br] ludności{color=#66cccc}Nazwa kategorii: starzenie się[br] społeczeństwa{color=#339999}Nazwa kategorii: migracje{color=#336666}Nazwa kategorii: struktura rodziny{color=#006666}Koniec elementów należących do kategorii [bold]zmiany demograficzne[/]{color=#003333}
Oprac. na podst.: Agata Kunicka‑Goldfinger, Witold Kunicki‑Goldfinger, Maciej Podbielkowski, Wiedza o społeczeństwie Repetytorium poziom podstawowy i rozszerzony, PWN, Warszawa 2010, s. 62.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zmiany demograficzne

Spadek liczby ludności

W latach 1997‑20018 (z krótką przerwą w latach 2008–2010) rejestrowano ubytek liczby ludności Polski. Był on spowodowany:

  • spadkiem liczby urodzeń notowanym w latach 1984‑2003 przy prawie nieistotnych zmianach w liczbie zgonów;

  • ujemnym saldem migracji zagranicznych (w całym okresie powojennym) na pobyt stały (definitywnych).

Przyrost/ubytek rzeczywisty w Polsce w latach 1950–2018

Rok

przyrost/ubytek rzeczywisty [%]

Rok

przyrost/ubytek rzeczywisty [%]

Rok

przyrost/ubytek rzeczywisty [%]

1950

1,7

1981

0,9

2000

–0,0

1955

2

1982

0,9

2001

–0,0

1960

1,4

1983

0,9

2002

–0,1

1965

0,7

1984

0,9

2003

–0,1

1966

0,8

1985

0,8

2004

–0,0

1967

1,1

1986

0,6

2005

–0,0

1968

0,8

1987

0,5

2006

–0,1

1969

0,8

1988

0,5

2007

–0,0

1970

0,8

1989

0,4

2008

0,1

1971

0,8

1990

0,2

2009

0,1

1972

0,9

1991

0,2

2010

0,1

1973

0,9

1992

0,2

2011

0

1974

1

1993

0,1

2012

–0,0

1975

1

1994

0,1

2013

–0,1

1976

1

1995

0

2014

–0,0

1977

0,9

1996

0

2015

–0,1

1978

0,9

1997

–0,0

2016

–0,0

1979

0,9

1998

–0,0

2017

0

1980

0,9

1999

–0,0

2018

–0,1

gus1 Źródło: GUS, Rocznik Demograficzny 2019, 16.10.2019 r., dostępny w internecie: stat.gov.pl [dostęp 20.05.2020 r.].

Starzenie się społeczeństwa

Proces ten rozpoczął się w Europie Zachodniej po II wojnie światowej i trwa nadal. Jest ono następstwem:

  • obniżającej się śmiertelności;

  • wzrostu długości życia;

  • spadku śmiertelności wśród niemowląt;

  • spadku liczby urodzeń;

  • migracji ludzi młodych.

Proces starzenia się społeczeństwa niesie poważne problemy gospodarcze i społeczne. Konsekwencją jest m.in. wzrost liczby osób pobierających świadczenia emerytalne oraz wymagających opieki medycznej i socjalnej. Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom starzenia się społeczeństwa, państwo powinno prowadzić odpowiednią politykę społeczną i rodzinną.

RsYbqfKhGntHD1
Wykres kolumnowy. Współczynnik dzietności w wybranych latach. Lista elementów: 1. zestaw danych:Rok: 1955Miasto: 3,18Wieś: 4,02Ogółem: 3,612. zestaw danych:Rok: 1980Miasto: 1,93Wieś: 2,91Ogółem: 2,283. zestaw danych:Rok: 1990Miasto: 1,72Wieś: 2,58Ogółem: 1,994. zestaw danych:Rok: 2000Miasto: 1,2Wieś: 1,65Ogółem: 1,375. zestaw danych:Rok: 2005Miasto: 1,15Wieś: 1,40Ogółem: 1,246. zestaw danych:Rok: 2010Miasto: 1,29Wieś: 1,51Ogółem: 1,387. zestaw danych:Rok: 2015Miasto: 1,24Wieś: 1,35Ogółem: 1,298. zestaw danych:Rok: 2016Miasto: 1,33Wieś: 1,39Ogółem: 1,369. zestaw danych:Rok: 2017Miasto: 1,42Wieś: 1,49Ogółem: 1,45
Oprac. na podst.: GUS, Rocznik Demograficzny 2019, 16.10.2019 r., stat.gov.pl [dostęp: 19.05.2020 r.], s. 46–53./
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., 2019, licencja: CC BY-SA 3.0.

Migracje

Głównym powodem migracji jest zła sytuacja ekonomiczna rodzin. Liczna grupa emigrantów ma wykształcenie wyższe. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w emigracji długoterminowej. Większość wyjeżdżających to osoby w przedziale wieku od 20 do 35 lat, głównie mężczyźni.

Imigranci i emigranci w latach 1998, 1999, 2000

Imigranci

Emigranci

Kraj

1998

1999

2000

1998

1999

2000

Ludność w tys. (1.1.01)

Ruchy na 1 tys. m2

 Czechy

 –

 9.910

 7.802

 –

 1.136

 1.263

 10.266.5

 2,9

 Litwa

 2.706

 2.679

 1.510

 2.130

 1.369

 2.616

 3.692.6

 3,5

 Polska

 8.916

 7.525

 7.331

 22.177

 21.536

 26.999

 38.644.2

 2,4

 Słowacja

 2.052

 2.072

 2.274

 74

 618

 811

 5.402.5

 1,6

 Ukraina

 –

 –

 53.700

 –

 –

 100.300

 49.036.5

 9,4

 Węgry

 16.649

 18.216

 20.184

 1.296

 1.405

 2.208

 10.005.2

 6,0

 Ogółem:

 570.325

 509.559

 533.159

 283.302

 305.045

 340.166

 318.757.2

 9,1

pwn Źródło: Agata Kunicka-Goldfinger, Witold Kunicki-Goldfinger, Maciej Podbielkowski, Wiedza o społeczeństwie Repetytorium poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa 2010, s. 64–65.

Szacunek emigracji z Polski na pobyt czasowy w latach 2004‑2017Indeks górny a (liczba osób przebywających za granicą w końcu roku)

Kraj przebywania

Liczba emigrantów w tys.

2004

2005

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Ogółem

1 000

1 450

2 000

2 060

2 130

2 196

2 320

2 397

2 515

2 540

W tym Europa

770

1 200

1 685

1 754

1 816

1 891

2 013

2 098

2 214

2 241

Unia Europejska

(27 krajów)Indeks górny b

750

1 170

1 607

1 670

1 720

1 789

1 901

1 983

2 096

2 121

w tym:

Austria

15

25

29

25

28

31

34

36

39

40

Belgia

13

21

45

47

48

49

49

52

54

54

Cypr

3

3

2

1

1

1

1

1

Czechy

7

7

8

8

9

9

9

9

Dania

19

21

23

25

28

30

32

33

Finlandia

0,4

0,7

3

2

2

3

3

3

3

3

Francja

30

44

60

62

63

63

63

64

64

64

Grecja

13

17

16

15

14

12

9

8

8

7

Hiszpania

26

37

48

40

37

34

32

30

29

28

Holandia (Niderlandy)

23

43

92

95

97

103

109

112

116

120

Irlandia

15

76

133

120

118

115

113

111

112

112

Niemcy

385

430

440

470

500

560

614

655

687

703

Portugalia

0,5

0,6

1

1

1

1

1

1

1

1

Szwecja

11

17

33

36

38

40

43

46

49

50

Wielka Brytania

150

340

580

625

637

642

685

720

788

793

Włochy

59

70

92

94

97

96

96

94

93

92

Kraje spoza Unii Europejskiej

20

30

78

84

96

102

112

115

118

120

w tym:

Norwegia

50

56

65

71

79

84

85

85

Indeks górny aIndeks dolny Dane dotyczą liczby osób przebywających za granicą czasowo: dla lat 2004‑2005 – powyżej 2 miesięcy, dla lat 2010‑2017 – powyżej 3 miesięcy. Indeks dolny koniec

Indeks górny bIndeks dolny W latach 2004‑2005 – 24 kraje, w latach 2010‑2012 – 26 krajów. Indeks dolny koniec

gus2 Źródło: GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004‑2017, 19.11.2018 r., dostępny w internecie: stat.gov.pl [dostęp 20.05.2020 r.].

Struktura rodziny

Zmiany w życiu rodziny obejmują następujące kwestie:

  • obecnie związki małżeńskie są zawierane później niż w czasach PRL; średnia wieku nowożeńców w 2000 r. wynosiła 23,9 (w porównaniu z 1999 r. wzrosła o 1,2);

  • w późniejszym wieku podejmowana jest decyzja o posiadaniu dzieci;

  • gwałtowny spadek liczby urodzeń;

  • wzrost liczby rodzin jednoosobowych – jest coraz więcej samotnych rodziców samodzielnie wychowujących swoje dzieci;

  • coraz większa liczba osób pozostaje w związkach nieformalnych i nie decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego.

Zmiany te są skutkiem m.in. przeobrażeń w świadomości społecznej i zmian gospodarczych, niepewności sytuacji ekonomicznej, a równocześnie zwiększenia możliwości uzyskania wyższych dochodów, ale także wzrostu kosztów utrzymania.

RfXtwUsbqt34P1

Zmiany w strukturze społecznej

Zmiany te są skutkiem m.in. zmian zachodzących na rynku pracy, które wpływają na strukturę zatrudnienia, a także wzrostu nierówności ekonomicznej oraz liczby osób z wyższym wykształceniem.

RxiSkXxHEkWv4
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]zmiany w strukturze[br] społecznej[/]{color=#66cccc}Elementy należące do kategorii [bold]zmiany w strukturze[br] społecznej[/]Nazwa kategorii: zmiany w strukturze[br] zatrudnienia{color=#336666}Nazwa kategorii: pogłębienie się[br] nierówności[br] ekonomicznej{color=#003333}Koniec elementów należących do kategorii [bold]zmiany w strukturze[br] społecznej[/]{color=#66cccc}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zmiany w strukturze zatrudnienia

Są bezpośrednim skutkiem transformacji gospodarczej, przejścia od gospodarki zarządzanej centralnie do gospodarki wolnorynkowej. W jej wyniku:

  • zmalała liczba osób zatrudnionych w sektorze państwowym, a wzrosła liczba zatrudnionych w przedsiębiorstwach prywatnych;

  • nasiliły się procesy zmian w zatrudnieniu, które można zaobserwować w państwach wysoko uprzemysłowionych; następuje wzrost liczby zatrudnionych w sektorze usług, a zmniejsza się liczba zatrudnionych w przemyśle i rolnictwie;

  • znacznie wzrósł odsetek prywatnych przedsiębiorców;

  • polskie społeczeństwo na tle innych państw europejskich w strukturze zatrudnienia charakteryzuje się wysokim odsetkiem robotników wykwalifikowanych i rolników, choć obserwujemy tutaj tendencję spadkową.

Pogłębienie się nierówności ekonomicznej

Było ono wynikiem wzrostu rozpiętości dochodów i miało konkretne konsekwencje.

Powstały większe dysproporcje pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi w dotąd dość egalitarnym społeczeństwie. Z jednej strony pojawiła się grupa zamożnych Polaków (właściciele dużych prywatnych firm, biznesmeni), z drugiej zaś wzrosła liczba osób żyjących na granicy ubóstwa, powoli tworzyła się „klasa średnia” (tworzą ją coraz liczniejsi przedsiębiorcy). Ujawniła się dość liczna grupa bezrobotnych. W PRL istniało bezrobocie ukryte, po 1990 r. bezrobotni mogą się rejestrować w urzędach pracy. Stopa bezrobocia zależna jest w dużej mierze od koniunktury gospodarczej. Największą grupę bezrobotnych zanotowano w Polsce w 2004 r. Utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia przyczynia się do ubożenia społeczeństwa.

Słownik

transformacja społeczna
transformacja społeczna

zmiany, które zachodzą w sposób systemowy w wielu dziedzinach i sferach życia społecznego; zmiany te mają charakter trwały i przewlekły, znajdują się w łańcuchu warunkujących się wzajemnie procesów