System polityczny

Pojęcie system politycznysystem politycznysystem polityczny pojawiło się po raz pierwszy w 1953 roku za sprawą Davida Eastona, który użył go do zatytułowania swojej pracy. Tym samym zastąpił on dotychczasowe określenie system rządów, które wykorzystywano do definiowania spraw zastrzeżonych obecnie dla pojęcia system polityczny.

Systemem politycznym nazywamy zespół organów państwowych, partii politycznych, organizacji i grup społecznych, które uczestniczą w działaniach politycznych na terenie danego państwa. Do szeroko rozumianej definicji tego pojęcia zaliczamy również ogół zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Funkcje systemu politycznego

W pracy System polityczny i jego klasyfikacje Małgorzata Podolak i Marek Żmigrodzki przedstawili następujące funkcje systemu politycznego:

Klasyfikacja systemów politycznych

Istnieje wiele kryteriów, według których możemy charakteryzować poszczególne systemy polityczne. Do najważniejszych możemy zaliczyć takie zmienne, jak: reżim politycznyreżim politycznyreżim polityczny (ustrój państwa), zasady organizacji aparatu państwowego (forma państwa), struktura terytorialna państwa.

Podział ze względu na reżim polityczny (ustrój państwa)

1. Demokratyczny – zwany także reżimem państwa obywatelskiego, obywatele mają wpływ na decyzje państwa i je kontrolują. By reżim demokratyczny mógł funkcjonować w państwie, musi zostać zawarty konsensus, czyli zgoda między władzą a podległymi jej obywatelami. Szczególnym rodzajem reżimu demokratycznego jest reżim liberalny, w którym władza przypisuje sobie jedynie wąski zakres działań, nie ingerując jednocześnie w sprawy, w które ta ingerencja nie jest konieczna.

2. TotalitarnytotalitaryzmTotalitarny – (z łac. totus – cały); to system, w którym organy państwa dążą do absolutnej kontroli nad całym życiem społecznym. Nie dotyczy to tylko stosunków międzyludzkich, ale też czuwania nad prawidłowością poglądów. W reżimie totalitarnym istnieje najbardziej rozwinięty aparat policyjny i przymusu.

3. AutorytarnyautorytaryzmAutorytarny – (z łac. auctoritas – władza); to system, w którym władza uznaje się za stojącą ponad obywatelami, w związku z tym wymaga od nich podporządkowania.

Podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego (formę państwa)

a) Monarchie to państwa, w których władza należy do monarchy pełniącego swoją funkcję dożywotnio i niepodlegającego prawu. Monarchie dzielimy na:

• absolutne, w których monarcha sprawuje pełnię władzy w zakresie stanowienia prawa, władzy wykonawczej oraz sądownictwa; nie podlega prawu, które stanowi, i jakiejkolwiek innej kontroli;

• konstytucyjne, w których władza monarchy jest ograniczona przez obowiązującą w państwie konstytucję;

• parlamentarne, w których władzę sprawuje wybrany w wyborach powszechnych parlament i odpowiedzialny przed nim rząd, tym samym władza monarchy jest jedynie symboliczna; władca – tak, jak jest to w Anglii – panuje, nie rządzi.

b) Republiki – to państwa, w których najwyższe władze państwowe pochodzą z wyborów na określony czas, zwany kadencją. Mają one charakter demokratyczny.

Podział ze względu na strukturę terytorialną państwa

• państwa unitarne,

• państwa złożone.

Podział ze względu na zależności między władzą ustawodawczą a wykonawczą

1. System parlamentarny, w którym funkcja głowy państwa i szefa rządu jest rozdzielona; parlament pochodzący z wyborów powszechnych zajmuje nadrzędne stanowisko w stosunku do innych instytucji władzy wykonawczej; rząd jest powoływany przez większość parlamentarną i jest odpowiedzialny przed parlamentem; można łączyć funkcje w rządzie i parlamencie, głowa państwa może rozwiązać parlament; system charakterystyczny m.in. dla Wielkiej Brytanii.

2. System prezydencki (prezydialny), w którym prezydent pochodzi z wyborów i jednocześnie pełni funkcję głowy państwa oraz szefa rządu; prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej i nie może rozwiązać parlamentu; przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone.

3. System parlamentarno‑prezydencki, zwany też systemem semiprezydenckim lub mieszanym, jest połączeniem elementów systemu parlamentarnego i prezydenckiego; prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, podobnie jak parlament; władza wykonawcza spoczywa w ręku prezydenta i rządu, który jest odpowiedzialny przed parlamentem, a czasem i prezydentem; system ten występuje np. we Francji.

4. System parlamentarno‑komitetowy, system komitetowy, rządów konwentu, opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej; najwyższą władzą w państwie jest parlament reprezentujący naród i sprawujący władzę na zasadzie wyłączności; rząd nie jest powoływany przez głowę państwa, a przez parlament; rząd nie sprawuje samodzielnie swoich funkcji, lecz jest komitetem wykonawczym parlamentu, przed którym jest odpowiedzialny politycznie; głowę państwa bezpośrednio powołuje parlament; prezydent ma funkcję jedynie reprezentacyjną, nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji; jest to system charakterystyczny tylko dla Szwajcarii.

Słownik