Przeczytaj
Kultura narodowa
Przez kulturę narodową należy rozumieć część ogólnoludzkiej kultury symbolicznej, do której należą:
język;
sztuka;
literatura;
wiedza i nauka;
religie;
obyczaje i rytuały.
Wskazane elementy kultury narodowej są wzajemnie powiązane. Są one uznawane przez członków wspólnoty narodowej za własne. Zostały wytworzone w długim procesie formowania narodu (i zarazem kultury narodowej). Innymi słowy, kultura narodowa to system wartości, norm i przekonań członków wspólnoty narodowej, tworzący tożsamość narodową członków tej wspólnoty. TożsamośćTożsamość ta została wytworzona na drodze socjalizacjisocjalizacji jednostek (członków wspólnoty) poprzez oddziaływanie takich instytucji społecznychinstytucji społecznych, jak:
rodzina;
szkoła;
instytucje kultury;
media.
Wybrane emblematy kultury narodowej
Bywa, że określenia „kanon kultury” i „dziedzictwo kulturowe” (w odniesieniu do kultury narodowej) są stosowane zamiennie. Wówczas oba określenia oznaczałyby zbiór przedmiotów materialnych i niematerialnych symboli, wytworzonych w obrębie danej kultury. Znaczenie tych pojęć należy jednak od siebie odróżnić.
Weź pod uwagę następujące pytanie – czy jako osoba należąca do narodu polskiego dziedziczysz Dziady. Część III jako dzieło literackie napisane przez Adama Mickiewicza, czy raczej określony typ postawy wobec Polski, Polaków i przedstawicieli innych narodowości wynikający z jego lektury?
Odpowiedzi na to pytanie – w sposób swoisty, nieco odmienny od oficjalnego rozumienia tego terminu – udzielił polski socjolog Stanisław OssowskiStanisław Ossowski.
Dziedzictwo kulturowe w koncepcji Ossowskiego jest dyspozycją psychiczną, postawą, jaką przyjmujemy wobec wytworów kultury narodowej, kulturowych dokonań narodu w czasie jego długiej historii oraz do tych elementów środowiska przyrodniczego, które – jako symbole narodowe (np. symbole polskości) – zostały zaliczone do kultury narodowej. Członkowie polskiej wspólnoty narodowej mają zatem jakiś stosunek na przykład do Trenów Kochanowskiego, Kaplicy Zygmuntowskiej, obrazów Matejki, twórczości wieszczów doby romantyzmu, do zdarzeń z przeszłości (bitwy pod Grunwaldem, odsieczy wiedeńskiej, powstania warszawskiego) czy osób – Tadeusza Kościuszki, Wincentego Witosa, Józefa Piłsudskiego, rotmistrza Witolda Pileckiego itp., a także do Morza Bałtyckiego, Tatr, Bieszczad, Krakowa itd.
Poza tym socjologicznym rozumieniem dziedzictwa kultury narodowej Ossowski wskazuje jeszcze na jej znaczenie potoczne:
Więź społeczna i dziedzictwo krwiPotocznie, gdy mówi się o kulturowym dziedzictwie grupy społecznej, np. narodu, ma się na myśli nie tylko tzw. kulturę osobistą jednostek, do której sprowadzałyby się owe wzory reakcji, ale również, i to może przede wszystkim, zespół wytworów, takich jak dzieła sztuki, dzieła naukowe, wytwory techniki, osiedla, instytucje. Przedmioty tego rodzaju są istotnie przekazywane z pokoleń w pokolenia i im w znacznej mierze kultura grupy zawdzięcza swą ciągłość, w szczególności kultura społeczeństw o bardziej rozbudowanej strukturze.
Źródło: Stanisław Ossowski, Więź społeczna i dziedzictwo krwi, t. 2, Warszawa 1966, s. 64.
Zakres pojęciowy określenia „dziedzictwo kulturowe” (zarówno w odniesieniu do kultury narodowej, jak i kultury ogólnoludzkiej) nie jest powszechnie uzgodniony i jednoznacznie rozumiany. Łącząc jednak koncepcję Stanisława Ossowskiego ze współczesnym rozumieniem tego pojęcia, przyjmiemy, że na dziedzictwo kultury narodowej składa się część dawnych dóbr kultury (materialnych, czyli przedmiotowych i niematerialnych, takich jak rytuały, zwyczaje, teksty, melodie, obrazy, postaci, wzory zachowań i postawy), które kształtują tożsamość kulturową danego narodu. To z kolei jest możliwe, gdyż dobra te zostały uznane za wartościowe przez poprzednie pokolenia i przekazane w procesie socjalizacji następnym. W ramach postaw szczególnego znaczenia, jako elementy dziedzictwa, nabierają te, które przyjmujemy wobec wytworów kultury narodowej.
Kanon kultury narodowej to część dziedzictwa (kulturowego, narodowego) tworząca zbiór wytworów kulturowych, zdarzeń historycznych, osób wraz z przypisanym im zbiorem wartości, o których członkowie zbiorowości (w tym przypadku wspólnoty narodowej) powinni mieć jakąś wiedzę. Kanon zawiera treści, które powinny być przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Jak myślisz, czy bitwa warszawska 1920 roku i bitwa pod Lenino są takimi samymi składnikami kultury narodowej w Polsce? Podobnie – generał Świerczewski i marszałek Piłsudski? Albo Witold Gombrowicz i Jan Kochanowski? Innymi słowy, czy w obszarze kultury narodowej daje się zmieścić wszystko, co przedstawiciele tego narodu wytworzyli lub zawłaszczyli jako swoje? A może w tej kumulacji postępującej przez dzieje narodu ktoś dokonuje selekcji?
Mimo że kanon kultury narodowej zakłada pewną stabilność i międzypokoleniowy przekaz, nie znaczy to, że jest niezmienny w czasie. Co prawda żadne pokolenie nie tworzy go od nowa, ale w konkretnym czasie inne utwory literackie, inne dzieła sztuki, inne zdarzenia z przeszłości, postacie historyczne będą wchodziły w jego skład. Tym samym zmieniać się będzie hierarchia wartości i wzorów zachowań propagowana przez zmodyfikowany kanon.
Między kanonem kultury narodowej a dziedzictwem tej kultury istnieją zatem różnice.
Kultura narodowa a kultura masowa
Proces globalizacji kultury, szczególnie kultury popularnej, dokonuje się poprzez media kultury masowej. Media wchodzące w skład szeroko rozumianej kultury masowej tworzą kulturę narodową i upowszechniają jej wytwory. Kultura masowa dysponuje, niezależnie od poziomu jej komercjalizacji, praktycznie nieograniczonymi możliwościami upowszechniania (propagowania) kultury narodowej poprzez wydawnictwa, radio, telewizję i media elektroniczne. Szczególną rolę odgrywają tutaj media audiowizualne i cyfrowe. To nie przypadek, że w wielu krajach, także w Polsce, funkcjonują radio publiczne i publiczna telewizja. Należy również pamiętać, że sama kultura masowa wytwarza dobra kulturowe wchodzące do kanonu kultury narodowej (sztuka filmowa, muzyka poważna i popularna, literatura).
Słownik
element struktury grupy lub społeczeństwa organizujący zachowania i działania jednostek lub grup społecznych, wyposażony w sankcje wymuszające podporządkowanie się działaniu instytucjonalnemu
z łac. socialis – społeczny, towarzyski; uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzała społecznie; w wyniku tego zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym
identyczność, świadomość samego siebie, zdawanie sobie sprawy z bycia sobą; tożsamość osobistą należy odróżnić od tożsamości społecznej, chociaż są one współzależne; tożsamość społeczna to identyfikacja z jakimś elementem rzeczywistości społecznej, najczęściej grupy lub innej zbiorowości, z jednoczesnym okazywaniem tej identyfikacji przez jednostkę sobie i innym