Rządy Michaiła Gorbaczowa w ZSRS

W II połowie lat 80. doszło do poważnych wydarzeń w całym bloku sowieckim – dawał o sobie znać kryzys gospodarczy wywołany nieracjonalnymi zasadami gospodarowania oraz spotęgowany przegrywanym przez Sowietów wyścigiem zbrojeń. Próbę ratowania systemu komunistycznego podjął mianowany w 1985 r. sekretarz generalny KC KPZS – Michaił Gorbaczow. Wprowadził program pierestrojkipierestrojkapierestrojki (przebudowy), głasnosti (jawności) i uskorienia (przyśpieszenia), który zakładał nieznaczną liberalizację systemu i samoograniczenie władzy komunistycznej. Próby jego realizacji pogłębiły chaos wewnętrzny i przyczyniły się do znacznej utraty kontroli partii nad życiem państwa. Mimo to Związek Sowiecki ciągle był pierwszym mocarstwem militarnym świata. Miał prawie dwukrotną przewagę nad państwami NATO w broni konwencjonalnej. Arsenał atomowy ZSRS (zwłaszcza broń balistyczna dalekiego zasięgu) był o 1/3 większy niż ten, którym dysponował Pakt Północnoatlantycki. Jednocześnie coraz bardziej rozluźniały się więzi między sojusznikami Układu Warszawskiego. Pierestrojka ograniczała skuteczną kontrolę nad państwami satelickimi ZSRS. Kierownictwo sowieckie zdawało się odchodzić od doktryny Breżniewa zakładającej całkowite podporządkowanie polityczne ZSRS i ograniczenie suwerenności krajów „demokracji ludowej”. Mogła o tym świadczyć wizyta Gorbaczowa w Polsce w lipcu 1988 r., kiedy to podczas spotkania z polskimi intelektualistami (w Zamku Królewskim) uchylił się on od odpowiedzi na pytanie, czy doktryna Breżniewa ciągle obowiązuje. (Jeden z przedstawicieli Kremla oświadczył wówczas pół żartem, pół serio, że odtąd obowiązuje „doktryna Sinatry”, który w swoim przeboju May Way, śpiewał, że wszystko robił po swojemu). Wydawało się, że Kreml wyraża niemą zgodę na istnienie opozycji politycznej w krajach socjalistycznych.

Kryzys gospodarczy w bloku wschodnim i strajki w 1987 i 1988 r.

W latach 80. pogłębiał się kryzys gospodarczy w państwach Układu Warszawskiego. Załamała się produkcja i nastąpił spadek dochodów realnych. Zmniejszeniu uległa wymiana gospodarcza w RWPGRada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)RWPG.

W Polsce, podobnie jak na Węgrzech i w Czechosłowacji, nasilała się działalność opozycji. Miejscowe partie komunistyczne niekiedy podejmowały z nią nieoficjalne rozmowy. Mimo to rządy państw socjalistycznych zdawały się czekać na przyzwolenie Moskwy. Sytuacja w Polsce dojrzała do zmian w 1988 r. Wiosną nastąpił wzrost aktywności SolidarnościNiezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”Solidarności i innych organizacji opozycyjnych (Solidarność Walcząca, Konfederacja Polski Niepodległej). W kwietniu i maju wybuchły strajki w Nowej Hucie, Bydgoszczy i Gdańsku. 1 maja 1988 r. doszło do demonstracji na niespotykaną od czasów stanu wojennego skalę. Solidarność odzyskiwała pozycję i siły. Względna łagodność reakcji władz nie uszła uwagi opozycji. Fala strajków powtórzyła się latem. W lipcu i sierpniu strajkowała większość zakładów na Wybrzeżu i Śląsku. W tej sytuacji w lutym 1989 r. rozpoczęły się w Polsce rozmowy Okrągłego Stołu, a na wiosnę 1989 r. podobne negocjacje podjęto na Węgrzech.

Ra1VArlR32rX1

Zdjęcie przedstawia tłum protestujących ludzi. Ludzie trzymają polskie flagi oraz transparenty. Stoją pod bramą, na której powieszono transparent.

Rozmowy w Magdalence

R13IXGuHocdmc1

Zdjęcie przedstawia starszego, siwowłosego mężczyznę. Mężczyzna ma owalną twarz, wydatny nos. Ma krótko ostrzyżone, siwe wąsy. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat. Na marynarce ma przypięty wizerunek Matki Boskiej na biało‑czerwonym tle.

Od sierpnia władze rozpoczęły wstępnie sondować gotowość opozycji do rozmów. Odbyło się kilka spotkań gen. Czesława Kiszczaka (drugiej po gen. Jaruzelskim osoby w państwie) z przewodniczącym formalnie nieistniejącego związku – Lechem Wałęsą. Konsultacje trwały do stycznia 1989 r. Strona rządowa musiała przekonać bądź zmusić konserwatywnych członków kierownictwa partii do zaakceptowania rozmów z opozycją, natomiast kierownictwo związku – dokonać wewnętrznej konsolidacji i udokumentować swój autorytet w społeczeństwie.

Obrady Okrągłego Stołu

6 lutego 1989 r. rozpoczęły się rozmowy Okrągłego Stołu. Przy stole, którego obrady poprzedziło kilka tur negocjacji zespołowych, zasiadło 58 osób – 29 reprezentowało stronę koalicyjno‑rządową (m.in. PZPR, ZSL, SD i OPZZ), 26 – stronę opozycyjno‑solidarnościową oraz, w roli obserwatorów – trzech duchownych (dwóch z Kościoła katolickiego i jeden z Kościoła ewangelicko‑augsburskiego). Współprzewodniczącymi obrad byli: ówczesny minister spraw wewnętrznych gen. Czesław Kiszczak i przewodniczący nielegalnej jeszcze Solidarności – Lech Wałęsa. Obrady zakończyły się oficjalnie drugim plenarnym posiedzeniem Okrągłego Stołu 5 kwietnia 1989 r.

RX767Eo0XOOmT

Zdjęcie przedstawia okrągły, drewniany stół. Wokół niego siedzą ludzie. Na środku stoi bukiet kwiatów. Wokół stołu stoją dziennikarze wraz z kamerami.

Ustalenia Okrągłego Stołu

Ustalono wtedy między innymi:

• relegalizację obu Solidarności, tj. Solidarności i Solidarności Rolników Indywidualnych;

• przyjęcie do pracy osób zwolnionych za działalność związkową po 1981 r.;

• system indeksacji płac, tj. podwyżek zależnych od stopnia inflacji;

• ograniczenie cenzury, odideologizowanie oświaty i zezwolenie na szerszy dostęp opozycji do środków masowego przekazu.

Ponadto sejm miał się przedterminowo rozwiązać i miano rozpisać wybory do nowego, tym razem dwuizbowego parlamentu. Likwidacji ulec miała również Rada PaństwaRada PaństwaRada Państwa, a jej miejsce zająć miał wybierany przez parlament prezydent. Ordynacje wyborcze do sejmu i senatu, w kształcie wynegocjowanym przy Okrągłym Stole, zostały uchwalone 7 kwietnia 1989 r.

Wybory '89

RW5X8LOpQeXT61

Zdjęcie przedstawia ulotkę wyborczą. Znajdują się na niej następujące napisy: Komitet Obywatelski Solidarność w Poznaniu. Okręg wyborczy 78, Nowe Miasto — Wilda. Senat: 1. Ganowicz. 6. Ziołkowski. Mandat 302. 1. Łączkowski. To są nasi kandydaci. Ich nazwiska zostawiamy. Wszystkie pozostałe wykreślamy poziomą kreską. Nie zgub! Zachowaj na dzień wyborów! Włóż do dowodu osobistego!.

Już 13 kwietnia Rada Państwa określiła kalendarz wyborczy, wyznaczając datę pierwszej tury wyborów na 4 czerwca, drugiej zaś na 18 czerwca. Kierownictwu PZPR bardzo zależało na przeprowadzeniu wyborów w jak najkrótszym terminie. Chciano w ten sposób wykorzystać szybko topniejące poparcie części społeczeństwa dla rządu Rakowskiego oraz dać opozycji jak najmniej czasu na zorganizowanie kampanii. Równocześnie z wyznaczeniem daty wyborów Rada Państwa powołała 21‑osobową Państwową Komisję Wyborczą, w skład której weszło sześciu przedstawicieli Komitetu Obywatelskiego – jeden z nich, prawnik Andrzej Zoll, został nawet wiceprzewodniczącym PKW.

Ustalono, że wybory do senatu będą całkowicie wolne. W przypadku sejmu natomiast 65% miejsc miało zostać obsadzonych przez dotychczasowy obóz rządzący (PZPR, ZSL, SD oraz koncesjonowane przez władze komunistyczne organizacje katolickie: PAX, UChS i PZKS). O pozostałe 35% mandatówmandat wyborczymandatów mogli się ubiegać kandydaci bezpartyjni.

Łącznie ordynacja zapewniała kandydatom wywodzącym się z obozu rządzącego 299 miejsc w sejmie. Dodatkowo władze mogły wysunąć własnych (bezpartyjnych) kandydatów do walki o pozostałe 161 mandatów, na uzyskanie których szansę – ale nie gwarancję – miała Solidarność. Wyboru stu senatorów miano dokonać w 49 okręgach, których granice pokrywały się z obszarem województw – w 47 z nich można było zdobyć po 2 mandaty, a w dwóch (katowickim i warszawskim) po 3 mandaty. W przypadku wyborów do senatu, które zgodnie z kontraktem zawartym przy Okrągłym Stole miały być wolne, przynależność partyjna kandydata nie miała znaczenia.

Słownik