Stopień rozwoju gospodarki pod względem techniczno‑innowacyjnym zależy w dużej mierze od liczby realnie funkcjonujących klastrów przemysłowych. Klaster przemysłowyklaster przemysłowyKlaster przemysłowy to inteligentna organizacja, która kreuje wokół siebie korzystny klimat biznesowy, wyzwalający zachowania innowacyjneinnowacjainnowacyjne znajdujących się w nim podmiotów. Klastry są tworem elastycznym, a ich działania ukierunkowane są przede wszystkim na podejmowanie nowych inicjatyw biznesowych. W związku z tym środowisko, w którym działają, jest tylko minimalnie zbiurokratyzowane, aby nie tworzyć barier prawnych i czasowych dla rozwoju przedsiębiorczości. Priorytetem jest bowiem szybkość i efektywność działań, co umożliwia m.in. dobrze rozwinięty networking, czyli kooperacja podmiotów w danej sieci powiązań.

Indeks dolny Źródło: S. Godlewska, Klastry jako katalizator rozwoju gospodarczego i myśli innowacyjnej, „Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie” 2014, t. 4 (33), s. 50. Indeks dolny koniec_{Źródło: S. Godlewska, Klastry jako katalizator rozwoju gospodarczego i myśli innowacyjnej, „Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie” 2014, t. 4 (33), s. 50.}

Do najważniejszych cech charakteryzujących klastry przemysłowe należą:

• koncentracja geograficzna (klastry są ograniczone przestrzennie, a zasięg terytorialny klastra jest ograniczony przez: mobilność społeczeństwa, możliwości transportowe, mentalność i oczekiwania społeczne),

• bazowanie na systemowych relacjach między firmami w zakresie wspólnych lub komplementarnych produktów, wspólnych procesów technologicznych i produkcyjnych, wspólnej bazie surowcowej, wspólnym popycie na kwalifikacje, wspólnym tworzeniu kanałów dystrybucyjnych,

• relacje w ramach klastrów definiowane są raczej przez nieformalne niż sztywne struktury organizacyjne,

• klastry tworzą tzw. korzyści zewnętrzne np. bardziej konkurencyjną sieć dostawców, podnoszą specyficzne kwalifikacje i jakość zasobów ludzkich, tworzą i dystrybuują nową wiedzę, wymieniając się informacjami,

• przedsiębiorstwa w nich skupione konkurują ze sobą, ale jednocześnie współpracują w tych obszarach, gdzie możliwe jest wyzwolenie efektów synergicznychefekt synergiiefektów synergicznych wspólnych działań (np. wspólne prace badawczo‑rozwojowe).

Indeks dolny Źródło: M. Baran, Wpływ gron na konkurencyjność przedsiębiorstw, [w:] Przedsiębiorstwo i państwo – wybrane problemy konkurencyjności, T. Bernat (red.), Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007, s. 39–41. Indeks dolny koniec_{Źródło: M. Baran, Wpływ gron na konkurencyjność przedsiębiorstw, [w:] Przedsiębiorstwo i państwo – wybrane problemy konkurencyjności, T. Bernat (red.), Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007, s. 39–41.}

11 kwietnia 2003 roku powstało Stowarzyszenie Grupy Producentów Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” z siedzibą w Rzeszowie – w stolicy województwa podkarpackiego. Długofalowym celem tego stowarzyszenia jest wspieranie rozwoju przemysłu lotniczego w południowo‑wschodniej części kraju i przekształcenie regionu w jeden z wiodących w Europie obszarów lotniczych, który będzie dostarczał różnorodne produkty i usługi z zakresu przemysłu lotniczego dla najbardziej wymagających klientów. Szczegółowymi celami Doliny Lotniczej są:

• rozwój łańcucha dostawców,

• rozwijanie współpracy między przemysłem lotniczym i nauką (szybszy transfer wiedzy do gospodarki),

• dostosowanie systemu edukacji do potrzeb przemysłu,

• wpływanie na politykę gospodarczą władz Polski w kwestiach związanych z przemysłem lotniczym,

• zachęcanie nowych inwestorów,

• promocja polskiego przemysłu lotniczego,

• rozwój współpracy międzynarodowej, zwłaszcza w ramach Unii Europejskiej.

Indeks dolny Źródło: dolinalotnicza.pl Indeks dolny koniec_{Źródło: dolinalotnicza.pl}

Tę historyczną decyzję podjęła grupa 18 firm i instytucji będących wiodącymi producentami i dostawcami w polskiej branży lotniczej. Podmioty te zatrudniały wówczas 9 000 osób. Główną motywacją powstania stowarzyszenia była postępująca globalizacja, chęć połączenia sił, wykorzystanie efektu synergii oraz bardziej efektywnego wpływu na tworzenie warunków prawnych, administracyjnych, finansowych oraz organizacyjnych dla rozwoju tej branży przemysłu. Datę tę należy uznać za powstanie Doliny Lotniczej (ang. Aviation Valley) – pierwszego innowacyjnego klastra przemysłowego w Polsce.

W 2020 roku w skład Stowarzyszenia Grupy Producentów Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” wchodziło 158 podmiotów, a kolejni zainteresowani przechodzili proces aplikacyjny. O wstąpienie do stowarzyszenia może ubiegać się firma działająca w branży lotniczej, która została zarekomendowana przez przynajmniej dwóch obecnych członków grupy.

Spółki z Doliny Lotniczej osiągają łącznie 1,5 mld dolarów amerykańskich przychodów rocznie i zatrudniają ponad 23 tys. osób.

Przedsiębiorstwa wchodzące w skład klastra można podzielić pod względem liczby pracowników. Duże firmy jak Pratt & Withney Rzeszów (WSK PZL Rzeszów SA), PZL Świdnik SA, Pratt & Whitney Kalisz, PZL Mielec, ZKM Grupa Ladish zatrudniają przeważnie kilka tysięcy osób, średnie przedsiębiorstwa – kilkaset osób, a małe – od kilkunastu do kilkudziesięciu. Główny ciężar działalności klastra spoczywa na dużych przedsiębiorstwach, a nie na małych i średnich (MŚP). Większość dużych firm lotniczych to byłe przedsiębiorstwa państwowe o długoletniej historii, które zostały przejęte wraz z infrastrukturą przez inwestorów zagranicznych (to tzw. inwestycje brownfieldinwestycje brownfieldinwestycje brownfield). Z kolei MŚP powstały np. poprzez wydzielenie się z dużych, państwowych firm na początku lat 90. XX wieku (proces prywatyzacji). Ich właścicielami są najczęściej byli pracownicy publicznych przedsiębiorstw lotniczych. MŚP lotnicze tworzą nie tylko Polacy, ale także cudzoziemcy z Ameryki Północnej i Europy Zachodniej. Firmy te, mając 100‑procentowy udział kapitału zagranicznego, musiały stworzyć zdolność produkcyjną od zera dzięki BIZ (to tzw. inwestycje greenfieldinwestycje greenfieldinwestycje greenfield).

Przedsiębiorstwa działające w ramach Doliny Lotniczej posiadają swoisty łańcuch powiązań, tj. ich działania opierają się na współpracy kooperacyjnej. Duże firmy zlecają mniejszym firmom wykonywanie pewnych prac i czynności, a te z kolei zlecają prace swoim podwykonawcom i poddostawcom. Spowodowane jest to coraz intensywniejszym procesem specjalizacji firm. Kooperacja ta wiąże się z transferem technologii, metod i systemów produkcyjnych oraz kontrolnych, co w sposób naturalny podnosi poziom technologiczny wszystkich podmiotów działających w łańcuchu powiązań klastra przemysłowego. Pomoc w uruchamianiu MŚP oferujących produkty i usługi z branży lotniczej oferują inkubatory technologiczneinkubator technologicznyinkubatory technologiczne, których w Dolinie Lotniczej jest kilka.

R38a7dlmfkwhm

Zdjęcie przedstawia helikopter PZL-Świdnik. Stoi w plenerze. Dookoła są ludzie i patrzą na helikopter. Okoliczności wskazują na plenerową wystawę.

Klaster prowadzi szereg działań aktywizujących i wspierających. Należą do nich: targi, wystawy, spotkania, seminaria, spotkania biznesowe między podmiotami klastra i firmami z zagranicy, serie spotkań z liderami europejskich klastrów lotniczych. Ma tu miejsce rozwinięta współpraca międzynarodowa w licznych projektach, takich jak np. Cluster and Network Cooperation for Business Success in Central Europe, Rozwój i promocja transgranicznego polsko‑słowackiego klastra lotniczego, Foresight dla regionu. Rozwój klastra wspierają m.in. strategiczne firmy klastra. Otrzymuje on znaczącą pomoc finansową od firmy Pratt & Whitney, światowego lidera w projektowaniu, produkcji i obsłudze silników lotniczych, rakietowych systemów napędowych oraz przemysłowych turbin gazowych. Dolina Lotnicza bierze udział w European Aerospace Cluster Partnership, czyli europejskiej sieci współpracy zrzeszającej 30 klastrów lotniczych, w tym z Tuluzy (Francja) i Hamburga (Niemcy).

Indeks dolny Źródło: M. Krannich, S. Olko, Przesłanki rozwoju inteligentnych sieci logistycznych w europejskich klastrach lotniczych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie” 2017, z. 100, s. 205. Indeks dolny koniec_{Źródło: M. Krannich, S. Olko, Przesłanki rozwoju inteligentnych sieci logistycznych w europejskich klastrach lotniczych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie” 2017, z. 100, s. 205.}

RnSM9fyLDH5JS

Zdjęcie przedstawia wejście do portu lotniczego. Budynek ma półokrągłe zadaszenie, od strony wejścia jest przeszklony.

Klaster Dolina Lotnicza posiada rozwiniętą infrastrukturę: Park Naukowo‑Technologiczny Rzeszów‑Jasionka, Bielski Park Technologiczny Lotnictwa, Przedsiębiorczości i Innowacji (otwarty w 2008 roku), Strefa Inwestycyjna „Dworzysko”. Najważniejszy jest jednak Podkarpacki Park Naukowo‑Technologiczny Aeropolis, który powstał 19 maja 2003 roku na mocy porozumienia, którego sygnatariuszami były następujące strony: Samorząd Województwa Podkarpackiego, Powiat Rzeszowski, Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska, Gmina Trzebownisko oraz Gmina Głogów Małopolski. Park ten zarządzany jest przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. To pierwszy park naukowo‑technologicznypark naukowo‑technologicznypark naukowo‑technologiczny w Polsce, który – podobnie jak inne tego typu – powstał dzięki środkom z Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”.

W Dolinie Lotniczej ma miejsce intensywny rozwój w zakresie badań. Wiadomo, że branża lotnicza, opierając się na rozwiniętych technologiach, wymaga szczególnie sprawnej współpracy z instytucjami naukowymi. Utworzono więc konsorcjum – Centrum Zaawansowanych Technologii „AERONET – Dolina Lotnicza”, w którego skład oprócz Stowarzyszenia „Dolina Lotnicza” wchodzi sześć politechnik, jeden uniwersytet i cztery instytuty naukowo‑badawcze. Głównym celem AERONET‑u jest zapewnienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw na rynku światowym poprzez transfer wiedzy do przemysłu. Prace badawcze koordynuje Politechnika Rzeszowska, gdzie w ramach jednego z programów (dofinansowanego ze środków unijnych) powstało Laboratorium Badań Materiałów dla Przemysłu Lotniczego, jedno z najnowocześniejszych w Europie.

Stowarzyszenie „Dolina Lotnicza” realizowała i realizuje wiele projektów edukacyjnych i szkoleniowych: Centrum Szkolenia Operatorów (CEKSO) dla szkół średnich czy „Otwórz się na Nowe Możliwości” – projekt kierowany do osób bezrobotnych. Projekty te – podobnie jak wiele innych – nie zostałyby wdrożone, gdyby nie finansowanie z funduszy europejskich oraz ze środków publicznych.

Słownik