Jest Polska, cieszmy się wiosną

R1aieYISZLCNi1

Zdjęcie przedstawia osoby stojące przed wagonem pociągu. Na schodach wagonu stoi czterech mężczyzn w mundurach. Na dole w rzędzie stoi pięciu mężczyzn. Wszyscy w mundurach i czapkach. Jeden mężczyzna podpiera się laską.

Podpisanie 11 listopada 1918 r. zawieszenia broni w wagonie sztabowym w Compiègne, w którym mieściła się siedziba marszałka Francji Ferdynanda Focha, zakończyło działania zbrojne w Europie. 28 czerwca 1919 r. w Sali Lustrzanej pałacu wersalskiego państwa zwycięskiej koalicji (Francja, Anglia, Rosja i USA) podpisały traktat pokojowy z Niemcami.

Nastąpił koniec wielkich mocarstw w Europie – upadły Niemcy, Austro‑Węgry, a w 1917 r. także carska Rosja.

RpmJtfbhZ9w3k1

Zdjęcie przedstawia kartę pisma młodzieżowego. Na górze napis "Pro Arte et Studio. Zeszyt I Marzec". W środku rycina przedstawiająca żaka siedzącego za stołem z piórem w dłoni. Na dole napis "Pismo młodzieży akademickiej".

Odzyskanie niepodległości wywołało u artystów i literatów falę entuzjazmu. Upragniona niezależność kraju oznaczała dla nich wolność myślenia i wyjście z kręgu tematów patriotycznych. Ten optymizm znalazł wyraz na przykład w (nie)programie skamandrytów, poetów skupionych wokół czasopisma „Pro Arte et Studio”, a później miesięcznika „Skamander”. Charakterystyczne cechy twórczości grupy to m.in. zachwyt nad życiem i młodością, zwrot ku codzienności i sprawom zwykłych ludzi, skupienie na teraźniejszości, swoboda twórcza, witalizmwitalizmwitalizm, biologizmbiologizmbiologizm. Wyraził je w swoim wierszu z 1919 r. poeta Kazimierz Wierzyński:

Życie literackie i kulturalne toczyło się w kawiarniach. Tu odczytywano i recytowano wiersze, ogłaszano manifesty, wygłaszano satyryczne komentarze do aktualnych wydarzeń.

Kryzys cywilizacji

R121xi9wGQ4E31

Na zdjęciu młody mężczyzna w krótkim płaszczu i berecie. Mężczyzna nosi protezy obu nóg, podpiera się laską.

Wojna bardzo osłabiła Europę. Zginęły miliony ludzi, a kolejne miliony wyszły z wojennej pożogi osierocone, kalekie albo niepełnosprawne. Głód, bieda i śmiertelne choroby zbierały swoje żniwo mimo ustania działań zbrojnych. Ogromnymi wyzwaniami były odbudowa gospodarki i walka z hiperinflacją, gdyż zadłużenie państw wciąż rosło. Biorąc pod uwagę rozmiar zniszczeń i skutki społeczno‑ekonomiczne Wielkiej Wojny, z którymi musiały zmierzyć się wszystkie państwa europejskie, prawdziwymi zwycięzcami okazały się Stany Zjednoczone i Japonia, gdzie niezwykle rozwinął się przemysł.

Konsekwencjami wojny dostrzegalnymi w twórczości europejskich artystów i myślicieli były przekonanie o kryzysie zachodniej cywilizacji, zwątpienie w wartości humanistyczne i katastrofizmkatastrofizmkatastrofizm. W tym tonie pisał Zmierzch Zachodu Oswald Spengler. W Polsce przeczucie zbliżającej się katastrofy wypełniało twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza, a przed wybuchem kolejnej wojny katastrofizm charakteryzował poezję autorów II Awangardy, przede wszystkim Józefa Czechowicza.

Poszukiwanie świata idealnego

Przewrót, który dokonał się w Rosji w listopadzie 1917 r., zupełnie zmienił jej ustrój. Na czele powołanego wtedy rządu – Rady Komisarzy Ludowych – stanął Włodzimierz Lenin.

RUYdV6sT62p8r

Zdjęcie przedstawia przemawiającego mężczyznę. Mężczyzna stoi na podwyższeniu, ukazany jest od dołu. Ma wyciągniętą do przodu rękę. Wokół są zgromadzeni ludzie.

Nowy ustrój miał odpowiadać potrzebom klasy robotniczej. Sprzeciwiano się wyzyskowi, kapitalistycznej gospodarce, imperialistycznym politykom państw zachodniej Europy. Do głównych założeń ideologii leninizmu należały wprowadzenie tzw. dyktatury proletariatu oraz rozszerzenie rewolucji socjalistycznej na inne kraje. W 1922 r. utworzono Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS).  Od początku istnienia ZSRS jednopartyjną władzę w tym państwie objęła Rosyjska Partia Komunistyczna. Oficjalną ideologią Związku Sowieckiego stał się komunizm, którego celem było utworzenie społeczeństwa pozbawionego ucisku i wyzysku klasowego, opartego na braku własności prywatnej, kolektywnej własności środków produkcji i wspólnotowym podziale dóbr.

Rewolucyjne dążenia proletariatu wspierał swoją poezją m.in. Władysław Broniewski. W 1925 roku wraz ze Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim opublikował on Trzy salwy – pierwszy polski manifest poetów proletariackich. W latach 30. poeta współpracował z redakcją komunizującego „Miesięcznika Literackiego”, za co trafił na trzy miesiące do więzienia.

Radykalizacja nastrojów: faszyzm i nazizm

Skrajnie trudna sytuacja ekonomiczna, bezrobocie i brak perspektyw sprzyjały radykalizacji nastrojów również w krajach zachodnioeuropejskich. Po latach wyniszczającej wojny ludzie domagali się stabilizacji, oczekiwali szybkiej poprawy warunków życia. W tej sytuacji nie było trudno o przyzwolenie na ograniczenie wolności i demokracji na rzecz rządów twardej ręki. Umacniał się etatyzm (fr. l'État – ‘państwo’), oznaczający przejmowanie przez państwo kontroli nad administracją i gospodarką.

We Włoszech w 1922 r. władzę objął Benito Mussolini, przywódca faszystów. Został on wodzem (wł. duce), w którego rękach skupiała się niemal cała władza. Włochy Mussoliniego były państwem autorytarnym, kontrolującym życie obywateli.  Jednocześnie wyraźnie odżyła gospodarka. Państwo zapewniało pracę w ramach robót publicznych. Ideologia faszystowska rozprzestrzeniła się również w innych europejskich krajach, m.in. Hiszpanii i Portugalii.

Z kolei w Niemczech po wyborach parlamentarnych w 1933 r. kanclerzem został Adolf Hitler, przywódca nazistów, który wyłożył program tego ruchu politycznego w swojej książce Mein Kampf (Moja walka, 1925).

Nazizm zaspokajał oczekiwania pokonanych, rozczarowanych i spragnionych odwetu mieszkańców Republiki Weimarskiej, kontestujących ład wersalski. 

Jako system polityczny nazizm był totalitarny, antyliberalny, antydemokratyczny. Opierał się na nacjonalistycznymnacjonalizmnacjonalistycznym i rasistowskim (a także pseudonaukowym) przekonaniu o wyższości rasy aryjskiej nad narodami słowiańskimi i Żydami.

Obie ideologie – zarówno faszystowska, jak i nazistowska – nawiązywały do mitycznej wielkiej przeszłości obu państw i ich tradycji imperialnych. O ile jednak faszyzmfaszyzmfaszyzm koncentrował się wokół idei mocnego państwa (biorąc za przykład starożytny Rzym), o tyle naziści operowali głównie kategorią narodu i czystości rasowej. To w narodzie, a nie w jednostce, miała bowiem tkwić siła.

Wielki kryzys

Gospodarka amerykańska po zakończeniu I wojny rozwijała się bardzo dynamicznie. Wiele inwestycji było jednak kredytowanych. Na nowojorskiej giełdzie rosła tzw. bańka spekulacyjna, czyli następował gwałtowny wzrost cen akcji, który kreował oczekiwanie dalszego wzrostu ich cen, co przyciągało kolejnych inwestorów. Aby nabyć akcje, zaciągali oni kredyty. W rzeczywistości wiele spółek, których akcje notowały wzrost, miało niewielką wartość. W październiku 1929 r. rozpoczęły się spadki na giełdzie, co doprowadziło do niewypłacalności spółek i bankructw banków. Tzw. wielki kryzys, który nastąpił w kolejnych latach, spowodował w USA ogromne bezrobocie (sięgające 25 proc.) i obniżenie płac. Nasiliły się problemy społeczne. Kryzys pogłębił również trudną sytuację ekonomiczną w Europie, w której coraz bardziej popularne stawały się rządy silnej ręki i interwencjonizm państwowy.

Słownik