Przyczyny powodzi

Znaczne wezbranie wód wzdłuż koryta rzeki lub brzegu morza, czyli właśnie powodzie, mogą mieć różne przyczyny:

• obfite i długotrwałe opady deszczu (powodzie opadowe),

• nagły spływ wód roztopowych (powodzie roztopowe),

• zatory lodowe i śryżoweśryżśryżowe (powodzie zatorowe),

• na małych rzekach górskich i wyżynnych oraz na potokach powódź może być wywołana także przez krótkotrwałą, ale silną ulewę (tzw. oberwanie chmury),

• innym rodzajem są powodzie w ujściach rzek do morza, zwłaszcza na przyległych terenach depresyjnych, które spowodowane są działaniem sztormów morskich (powódź sztormowa),

• powódź może być wywołana również katastrofą zapory tworzącej zbiornik wodny.

Rzeki są zasilane wodami pochodzącymi z odpływu powierzchniowego oraz podziemnego. Masa wody w rzece i przepływ (mierzony w mIndeks górny 3/^3/s) zmieniają się z biegiem rzeki. Na ogół rosną, niekiedy jednak maleją wskutek wsiąkania w podłoże lub dużego parowania. Zasilanie rzeki, zależnie od warunków klimatycznych i terenowych, warunkuje roczny rytm wezbrań i niżówek, który stanowi o ustroju (reżimie) wodnym rzeki. Rozróżnia się rzeki o ustrojach prostych – charakteryzujących się jednym wezbraniem i jedną niżówką w ciągu roku hydrologicznego, co świadczy o jednym, podstawowym źródle zasilania rzeki – i złożonych, o 2 lub 3 wezbraniach i tylu niżówkach, co jest następstwem występowania kilku źródeł zasilania rzeki. Wśród ustrojów prostych wyróżnia się ustroje: deszczowy, śnieżny, lodowcowy. Ustrój prosty mają niektóre rzeki górskie (zasilane wodami topniejących lodowców), rzeki zlewiska Morza Śródziemnego (zasilane wyłącznie opadami jesienno‑zimowymi) oraz krótkie rzeki obszarów monsunowych. Wszystkie większe rzeki mają ustrój złożony, w poszczególnych odcinkach biegu (górnym, środkowym, dolnym) i w różnych porach roku są zasilane wodami różnego pochodzenia (z topnienia śniegów i lodowców, z letnich deszczów).

Na obszarze Polski najczęściej występują powodzie opadowe (głównie w górach) i powodzie roztopowe (głównie na nizinach). Często także tworzą się zatory lodowe (np. na Wiśle pod Płockiem w 1982 r.).

RLndfWNu8cMqv1

Zdjęcie przedstawia powódź w mieście. Na pierwszym planie jest woda, która zalała ulice. W tle są ładne, zadbane kamienice. Woda zalała częściowo ich schody.

Rzeki Polski charakteryzuje reżim (ustrój rzecznyustrój rzeczny (reżim rzeczny)ustrój rzeczny) śnieżno‑deszczowy. Oznacza to, że dwa razy w ciągu roku osiągają one wysoki stan wód. Dzieje się tak wiosną (roztopy) i latem (zwiększone opady deszczu). Również dwukrotnie w ciągu roku występują na nich stany niskie. Ma to miejsce na przełomie lata i jesieni oraz zimą.

Charakterystyczne dla polskich rzek jest stosunkowo częste występowanie powodzi. Ich przyczyny są różnorodne:

• ulewne deszcze występujące głownie latem, zwłaszcza na obszarach górskich,

• gwałtowne wiosenne odwilże,

• piętrzenie kry lodowej (zatory) w półroczu zimowym, co nierzadko bywa przyczyną długotrwałych wezbrańśryżwezbrań na nizinnych odcinkach rzek,

• sztormowe wiatry wiejące na polskim wybrzeżu z kierunku północnego - powodują one tzw. cofkęcofkacofkę, czyli wpychanie wód morskich do rzek i spiętrzanie ich wraz z wodami rzecznymi przy ujściach.

R1YRGJ4xzPjw6

Zdjęcie przedstawia kawałki lodu - krę na rzece. Kawałki lodu się spiętrzają.

R14INY7dFx0eN

Zdjęcie przedstawia wypuzzlowany brzeg. Na brzeg wlewa się woda, z którą graniczy po prawej stronie.

Zagrożenia związane z wystąpieniem powodzi mogą być spotęgowane przez nieodpowiedzialne działania człowieka. Osadnictwo w pobliżu rzek i na terenach zalewowych, w obniżeniach terenu i na gruntach podmokłych zwiększa ryzyko podtopienia. Powstanie oraz stan infrastruktury przeciwpowodziowej istotnie wpływa na stopień zagrożenia powodziowego. Działania takie jak przejazd przez wały za wyjątkiem specjalnie wyznaczonych do tego miejsc, uprawa terenów w odległości mniejszej niż 3 metry od wału, rozkopywanie wałów i sadzenie na nich drzew znacznie zwiększają zagrożenie powodziowe. Na obszarach silnie zurbanizowanych występuje zagrożenie spływania wody podczas silnych opadów atmosferycznych z obszarów wyżej położonych na tereny znajdujące się niżej.

Ochrona przeciwpowodziowa to zespół środków technicznych i pozatechnicznych zapobiegających powodziom lub ograniczających ich rozmiary i skutki. Wśród środków technicznych wyróżnia się obiekty zapobiegające powstawaniu powodzi oraz obiekty zmniejszające szkodliwy przebieg powodzi. Do pierwszych zalicza się zbiorniki retencyjne, zbiorniki suche (napełniają się tylko w okresach wezbrań), poldery stałe, do drugich zaś — wały przeciwpowodziowe (obwałowanie), kanały ulgikanał ulgikanały ulgi i poldery przepływowe. Najstarszym, ale skutecznym sposobem ochrony przeciwpowodziowej są wały przeciwpowodziowe. Podstawowymi elementami pozatechnicznej ochrony przeciwpowodziowej są: system ostrzeżeń, tworzenie stref zróżnicowanego zagrożenia powodziowego, system ewakuacji i właściwa edukacja społeczeństwa. System ostrzeżeń wykorzystuje średnio- i krótkoterminowe prognozy meteorologiczne i hydrologiczne. Obecnie w Polsce, w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej, jest budowany nowoczesny System Monitoringu i Osłony Kraju.

Sposoby zapobiegania katastrofalnym skutkom powodzi na rzekach:

• regularne monitorowanie wielkości opadów i stanu rzek,

• tworzenie zbiorników retencyjnych na rzekach,

• wznoszenie wałów przeciwpowodziowych,

• ograniczanie osadnictwa w pobliżu rzek.

Słownik