The Times They Are a‑Changin’

Indeks górny Czasy nadchodzą nowe – tytuł jednej z najbardziej znanych pieśni Boba Dylana, jednej z najważniejszych postaci amerykańskiej popkultury w latach 60. Indeks górny koniec^{Czasy nadchodzą nowe – tytuł jednej z najbardziej znanych pieśni Boba Dylana, jednej z najważniejszych postaci amerykańskiej popkultury w latach 60.}

Stany Zjednoczone wkraczały w lata 60. XX w. jako państwo zamożne i nowoczesne. Amerykanie bogacili się, korzystali z najnowszych technologii oraz rosnących nakładów na naukę i pomoc społeczną. Od końca II wojny światowej dochód narodowy brutto w USA wzrósł dwukrotnie. Na początku lat 60. już tylko czwarta część populacji USA żyła poza miastami, otoczonymi zamożnymi przedmieściami. Jednocześnie co piąty mieszkaniec kraju wciąż żył w ubóstwie. Wielu Amerykanów miało utrudniony dostęp do służby zdrowia, świadczeń socjalnych i solidnej edukacji. AfroamerykanieAfroamerykanieAfroamerykanie,  LatynosiLatynosiLatynosi, potomkowie emigrantów z Ameryki Łacińskiej oraz ludność tubylcza, IndianieIndianieIndianie czuli się – nie bez racji – dyskryminowani przez białą większość. Wśród młodych mieszkańców USA, potomków zamożnych mieszczan, dojrzewał bunt przeciwko konsumpcyjnemukonsumpcjonizmkonsumpcyjnemu modelowi życia.

R18bfGd5QA9C0

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn w średnim wieku. Mężczyźni stoją obok siebie, są ubrani w garnitury, koszule i krawaty. Po lewej stronie stoi John Fitzgerald Kennedy. Po prawej stronie stoi Richard Nixon.

Coraz większy wpływ na życie codzienne oraz poglądy Amerykanów wywierały nowoczesne media. Politycy szybko uczyli się korzystać z możliwości, jakie dawała telewizja. Sprawnie wykorzystywał je 43‑letni John Fitzgerald Kennedy, kandydat Partii DemokratycznejPartia DemokratycznaPartii Demokratycznej, który w 1960 r. został najmłodszym prezydentem w historii USA. Energiczny polityk otoczył się gronem młodych reformatorów, z pomocą których zamierzał zmniejszyć biedę oraz podziały społeczne. Kennedy doprowadził do wzrostu płacy minimalnej oraz państwowych emerytur, ale większość jego planów pozostała w sferze projektów. Ich realizację przerwała tragiczna śmierć prezydenta, który zginął z ręki zamachowca 22 listopada 1963 r. podczas wizyty w Dallas. Wielu Amerykanów od początku wiązało z zamachem rozmaite teorie spiskowe, wskazując jako winnych mafię, amerykańskie służby specjalne lub też kubańskich komunistów. Oficjalne śledztwo tzw. komisji Warrena nie potwierdziło jednak żadnego z tych domysłów.

R6xeaNRMOkQpm

Zdjęcie przedstawia pokój. Widoczny jest duży regał z książkami. W pokoju znajduje się grupa ludzi. jest tu między innymi: John Fitzgerald Kennedy, Marilyn Monroe, Robert F. Kennedy i kilka innych osób.

R1B7W8sIa3QBN1

Grafika przedstawia starszego mężczyznę we fraku. Mężczyzna gra z rozmachem na fortepianie.

Następcą Kennedy’ego został dotychczasowy wiceprezydent Lyndon Johnson. który kontynuował politykę poprzednika. W ramach programu „Wielkie Społeczeństwo”, jak sam się wyraził – „wypowiedział wojnę biedzie”, umacniał prawa obywatelskie oraz zwalczał dyskryminację na tle rasowym. Cieniem na działalności Johnsona położyło się amerykańskie zaangażowanie w krwawą wojnę w Wietnamie. Ogromne nakłady na wojsko zmusiły prezydenta do ograniczenia wydatków na cele socjalne, które nigdy nie osiągnęły zaplanowanych rozmiarów. Johnson musiał się także zmierzyć z rosnącą inflacją oraz deficytem budżetowym. Narastająca niechęć Amerykanów wobec udziału USA w wojnie wietnamskiej przyczyniła się do tego, że schorowany prezydent w 1968 r. nie zdecydował się ubiegać o drugą kadencję. Wybory prezydenckie w 1969 roku wygrał republikaninrepublikaninrepublikanin, Richard Nixon.

Make love, not warmakeMake love, not war

RLwSrNAEj5s631

Ilustracja przedstawia plakat z filmu "Absolwent" Na pierwszym planie widać kobietę, która naciąga na prawą nogę pończochę. W tle stoi młody mężczyzna, który się temu przygląda. Widoczny jest także tytuł filmu i nazwiska występujących w nim aktorów.

Olbrzymi wpływ na sytuację wewnętrzną i polityczną w USA w latach 60. miał udział wojsk amerykańskich w wojnie wietnamskiej. Rosnące zaangażowanie kraju w konflikt oraz związane z tym koszty podsycały buntownicze nastroje, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Do gwałtownych antywojennych protestów dochodziło na uniwersytetach. Studenci sprzeciwiali się także nierównościom społecznym oraz dyskryminacji Afroamerykanów. Pacyfistyczne nastroje wśród młodzieży przyczyniły się do powstania subkultury hippisów. Ich naczelnym hasłem stała się kontestacjakontestacjakontestacja, czyli sprzeciw wobec dotychczasowych norm życia społecznego. Hippisi krytykowali konsumpcyjny styl życia, sprzeciwiali się wszelkiej władzy oraz tradycyjnym autorytetom reprezentowanym przez starsze pokolenia. Buntowali się przeciwko instytucjom społecznym, takim jak państwo, Kościół czy małżeństwo. Odrzucali materializm współczesnego świata, fascynowali się kulturą i duchowością Dalekiego Wschodu. Ponadto propagowali modę na życie we wspólnotach – komunach – i eksperymentowali z narkotykami oraz wolną miłością. Hippisi niezwykle silnie identyfikowali się z muzyką rockową. Liczni wykonawcy, np. Janis Joplin, John Lennon, Jimi Hendrix, Jim Morrison czy Bob Marley uzyskiwali kultowy status głosu pokolenia, wyroczni w sprawach światopoglądowych. Apogeum popularności ruchu hippisów wiąże się festiwal muzyczny Woodstock z 15‑18 sierpnia 1969 r., na którym wystąpiły czołowe młode gwiazdy amerykańskiej sceny muzycznej. Po tym, jak prezydent Nixon zdecydował o wycofaniu wojsk amerykańskich z Wietnamu (1973 r.), fascynacja młodzieży ruchem hippisowskim znacznie opadła. Życie hippisów stało się tematem licznych filmów dokumentalnych i fabularnych oraz musicali, m.in. Hair czy Jesus Christ Superstar. Do dzisiaj ocena ruchu budzi spory wśród historyków. Zwolennicy ruchu hippisów podkreślają ich szczytne cele: poszukiwania nowych rozwiązań społecznych oraz wrażliwość na piękno, uczucie i miłość. Historyk Jakub Tyszkiewicz zwraca jednocześnie uwagę, że:

Podczas gdy ruch hippisowski osiągał rangę symbolu pokolenia dorastającego w latach 60., równolegle silne wpływy w mediach i polityce zyskiwał ruch „nowej prawicy”. Jego zwolennicy głosili potrzebę umocnienia tradycyjnych wartości oraz propagowali liberalizm gospodarczy.

R14SJn4Lwqtmp

Zdjęcie przedstawia grupę młodych ludzi leżących na trawie. Ludzie są swobodnie ubrani (dżinsy, podkoszulki), rozluźnieni. Rozmawiają.

Oddzielni, lecz równi?

R1NaUxKo7xGZ81

Zdjęcie przedstawia wnętrze autobusu. Jadą w nim dwie osoby. Na pierwszym siedzeniu siedzi kobieta, siedzenie za nią mężczyzna.

Jednym z najistotniejszych kwestii polityki wewnętrznej USA za rządów Kennedy’ego, Johnsona oraz Nixona była kwestia równouprawnienia Afroamerykanów. Od końca XIX stulecia na południu USA obowiązywała zasada separate but equal (ang., „oddzielne, lecz równe”). Zgodnie z nią czarni i biali mieszkańcy Południa korzystali z oddzielnych szkół, restauracji, barów, ławek w parku, miejsc w autobusach, a nawet przymierzalni w sklepach odzieżowych czy toalet. Zwolennicy zasady „oddzielne, lecz równe” nie uważali jej za przejaw nietolerancji. Teoretycznie bowiem, jak twierdzili, segregacja rasowa oznaczała dostęp do usług o zbliżonej jakości. W rzeczywistości jednak dobra dostępne dla białych miały znacznie wyższą jakość. Z punktu widzenia Afroamerykanów te negatywne i krzywdzące skutki segregacji rasowej widoczne były w środkach masowego transportu i szkolnictwie. Do spotęgowania konfliktów na tle rasowym doszło w USA w latach 40. w wyniku wielkich migracji Afroamerykanów z południa na północ kraju. Trzy miliony migrantów spodziewało się znaleźć tam godną pracę i lepsze perspektywy rozwoju. Powodem wyjazdów była także wciąż żywa na południu dyskryminacja czarnoskórych ze strony białej większości. Wbrew oczekiwaniom również na północy spotykali się oni z przejawami ksenofobii i nietolerancji zarówno w życiu codziennym, jak i na rynku pracy. W miastach migranci zajmowali biedne dzielnice, gdzie tworzyli swego rodzaju czarne getta. Do walki o pełne równouprawnienie Afroamerykanów stanęli aktywiści działający na rzecz praw człowieka. Organizowali oni masowe protesty przeciwko rasizmowi oraz akcje obywatelskiego nieposłuszeństwa, które przynosiły im wielki rozgłos, również poza granicami USA. Czołową postacią walki o prawa czarnoskórych został w latach 50. młody, charyzmatyczny pastor z Kościoła baptystów – Martin Luther King. Jego zwolennicy uzasadniali swoje działania orzeczeniem Sądu Najwyższego z połowy lat 50., uznającym praktykę „odrębnego, ale równego” szkolnictwa za niezgodną z konstytucją. Aktywistom udało się odnieść znaczący sukces. W efekcie akcji bojkotu autobusów w miejscowości Montgomery (stan Alabama) Sąd Najwyższy zakazał segregacji w transporcie publicznym.

Sen pastora

R1JntbHODyT5C1

Zdjęcie przedstawia Afroamerykanina w średnim wieku. Mężczyzna stoi na trybunie. Pozdrawia prawą dłonią ludzi stłoczonych pod trybuną.

Realizacja wyroku Sądu Najwyższego dotyczącego ograniczenia segregacji rasowej na dworcach autobusowych i kolejowych napotkała poważne problemy. Aby pilnować jej przestrzegania, powstał więc ruch obywatelski „jeźdźców wolności” (freedom riders). Równolegle jednak swoją działalność ożywiła rasistowska organizacja Ku Klux KlanKu Klux KlanKu Klux Klan. Jej członkowie dążyli do utrzymania dominującej pozycji białych na południu USA. W tym celu dopuszczali się aktów przemocy, również morderstw. Rosła także brutalność lokalnej policji wobec aktywistów. Areną dalszych zmagań o równouprawnienie stała się miejscowość Birmingham (stan Alabama). King zorganizował tam wielki marsz 2 maja 1963 r. Policja rozpędziła go m.in. z użyciem psów, a sam King został aresztowany. Wkrótce zamieszki przeniosły się do czarnego getta w Birmingham. Sceny walk ulicznych z Birmingham pokazała telewizja. Brutalność policji wzbudziła oburzenie większości Amerykanów.

RWNXp5qjnHdDZ1

Zdjęcie przedstawia murawę stadionu, na której stoi podium. Na podium znajduje się trzech mężczyzn. Pierwsze i trzecie miejsce zajmują Afroamerykanie, drugie miejsce biały człowiek. Stojący na pierwszym miejscu mężczyzna unosi ku górze prawą dłoń w czarnej rękawiczce. Stojący na trzecim miejscu mężczyzna unosi ku górze lewą dłoń w czarnej rękawiczce. Obok podium stoi na baczność dwóch sędziów sportowych.

W odpowiedzi aktywiści zorganizowali 28 sierpnia 1963 r. marsz na Waszyngton. Manifestanci przeszli przez miasto, a gdy dotarli pod pomnik Abrahama Lincolna, głos zabrał Martin Luther King. Mam marzenie, że pewnego dnia na czerwonych wzgórzach Georgii synowie byłych niewolników i synowie ich właścicieli będą mogli usiąść razem przy stole braterstwa. Mam marzenie, że pewnego dnia nawet stan Missisipi, stan upalny od gorąca niesprawiedliwości, upalny od gorąca ucisku będzie przekształcony w oazę wolności i sprawiedliwości – mówił przywódca ruchu aktywistów. Determinacja Kinga została nagrodzona już w 1964 r., kiedy z inicjatywy prezydenta Johnsona Kongres zabronił wszelkiej segregacji w miejscach publicznych oraz dyskryminacji rasowej. Wkrótce pod wpływem krwawych zamieszek w Selmie (stan Alabama) władze zniosły upokarzające ograniczenia praw wyborczych dla niepiśmiennych mieszkańców kraju. Pokojowa taktyka Kinga nie znalazła uznania w oczach wszystkich Afroamerykanów, a ustępstwa władzy rozbudzały większe oczekiwania. Wśród czarnoskórej ludności USA pojawiły się skrajne organizacje. Ponurą sławę zdobyła radykalna organizacja Czarne PanteryCzarne PanteryCzarne Pantery (Black Panthers), działająca pod hasłem „czarnej siły”. Czarni fundamentaliści islamscy zrzeszali się z kolei w organizacji Naród Islamu. Na ulicach kilkudziesięciu amerykańskich miast dochodziło w latach 1966 i 1967 do gwałtownych starć Afroamerykanów z siłami bezpieczeństwa. Zdarzało się, że uczestnicy zamieszek demolowali sklepy i lokale oraz strzelali do interweniujących policjantów i strażaków. King z jednej strony potępiał przemoc, a z drugiej rozumiał rozgoryczenie Afroamerykanów. W 1968 r. zginął zastrzelony przez białego kryminalistę, co wywołało kolejną serię zamieszek.

RshmfCdI9NB1h

Ilustracja przedstawia dwa zdjęcia umieszczone obok siebie. Pierwsze zdjęcie prezentuje Afroamerykanina Malcolma X. To mężczyzna w średnim wieku z charakterystycznym dołkiem w brodzie i w okularach. Drugie zdjęcie przedstawia także Afroamerykanina. To Denzel Washington odgrywający tytułową rolę w filmie Malcolm X.

Dzieje upadku

R7hQidkrsWOIe1

Zdjęcie przedstawia aleję prowadzącą do Białego Domu. Przy alei stoi szpaler żołnierzy w galowych mundurach, prezentujących broń. Na alei, na pierwszym planie, widoczny jest Richard Nixon z rodziną opuszczający Biały Dom. Na trawnikach wokół Białego Domu są zgromadzeni tłumnie reporterzy.

Richard Nixon, prezydent wywodzący się z Partii RepublikańskiejPartia RepublikańskaPartii Republikańskiej, musiał nie tylko zmierzyć się z konfliktami społecznymi, ale także stawić czoło poważnym problemom ekonomicznym. Kiedy państwa zrzeszone w Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) znacząco podwyższyły ceny za baryłkę, w USA doszło do stagflacjistagflacjastagflacji, czyli wysokiej inflacji połączonej z zastojem w gospodarce. Amerykanie, przyzwyczajeni do stosunkowo niskich cen ropy, musieli ograniczyć wydatki na paliwo i ogrzewanie mieszkań. Nixon skutecznie osłabiał skutki kryzysu poprzez łagodną politykę podatkową. Zaskarbił tym sobie szacunek sporej części Amerykanów. Ponadto społeczeństwo z ulgą przyjęło decyzję prezydenta o wycofaniu wojsk amerykańskich z Wietnamu. W 1972 r. Nixon zdecydowanie wygrał kolejne wybory prezydenckie. Potężnym ciosem dla autorytetu prezydenta stała się jednak afera Watergate, na której trop wpadli dziennikarze gazety „Washington Post”. Dziennikarskie śledztwo wykazało, że podczas kampanii wyborczej Nixon zgodził się na montowanie podsłuchów w siedzibie opozycyjnej Partii Demokratycznej, w kompleksie budynków Watergate w Waszyngtonie. Okazało się, że o sprawie wiedzieli najwyżsi urzędnicy Białego Domu, a sam Nixon uczestniczył w zacieraniu śladów. W wyniku skandalu stanął w obliczu wszczęcia przez Kongres procedury impeachmentuimpeachmentimpeachmentu, czyli postawienia prezydenta w stan oskarżenia. Skompromitowany i zagrożony pobawieniem urzędu Nixon zdecydował się sam ustąpić z urzędu. Jego miejsce zajął dotychczasowy wiceprezydent Gerald Ford. Afera Watergate miała poważne konsekwencje. Zaufanie Amerykanów do własnego państwa oraz tradycyjnych autorytetów wyraźnie spadło. Zmalał autorytet osób starszych w oczach młodych. Ograniczeniu uległy uprawnienia służb specjalnych. Normą stało się ujawnianie informacji podatkowych przez polityków. Afera wykazała także, jak silną „czwartą władzą” stały się media. Zachęcone sukcesem dziennikarzy „Washington Post” stały się one w następnych latach dużo odważniejsze w śledzeniu nieprawidłowości działań polityków.

Słownik

Słowa kluczowe

Afroamerykanie, dyskryminacja, hippisi, kultura masowa, media, popkultura, równouprawnienie, telewizja, terroryzm, Wietnam, zimna wojna, Partia Demokratyczna, Partia Republikańska

Bibliografia

Michałek K., Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900–2001, Warszawa 2004.

Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.