Powolny rozpad powiedeńskiego porządku

1

W I połowie XIX w. odchodziła z polityki generacja architektów porządku powiedeńskiego. Symbolem tego był upadek kanclerza Austrii Klemensa Metternicha, który w 1848 r. najpierw zrezygnował z ostrzelania zbuntowanego Wiednia, a potem złożył swój urząd i wyjechał do Anglii, gdzie spędził ostatnie lata życia. Pojawili się nowi politycy, którzy mieli krytyczny stosunek do systemu kongresowego, a dwaj najważniejsi pogrzebali równowagę wiedeńską. Pierwszym z nich był cesarz Francuzów Napoleon III. Od dawna już kontestowałkontestowaniekontestował on porządek powiedeński. W młodości działał w tajnych związkach we Włoszech, nie stroniąc od działań terrorystycznych. W szeroko kolportowanejkolportowaćkolportowanej broszurze z 1839 r. zatytułowanej Idee napoleońskie pisał: Napoleon zasypał przepaść rewolucyjną; wy, obalając go, wykopaliście ją na nowo. Uważajcie, aby przepaść ta was nie pochłonęła. Polakom, ogłaszając program pomocy narodom uciśnionym, dawał nadzieję na niepodległość. W istocie był on politykiem nowego typu. Choć rządził Francją w sposób autorytarny, to liczył się z opinią publiczną.

W stronę realnej polityki

R1ZoIVrmGPjbi1
Otto von Bismarck (1815–1898), książęvon Bismarck‑Schönhausen, książę von Lauenburg;niemiecki polityk, premier Prus, kanclerz zjednoczonej Rzeszy, nazywany Żelaznym Kanclerzem; przyczynił siędo zjednoczenia Niemiec; w polityce wewnętrznej był konserwatystą; fotografia z lat 70. XIX w.
Źródło: Wikipedia.org, domena publiczna.

Politykiem całkiem innego rodzaju był premier Prus, a potem kanclerz Niemiec, Otto von Bismarck. W czasie Wiosny Ludów dał się poznać jako wróg demokracji, ale będąc kanclerzem, wprowadził niemal powszechne prawo wyborcze. Z jednej strony twardo zwalczał socjalistów, z drugiej – w latach 80. XIX w. wprowadził system powszechnych ubezpieczeń społecznych. W polityce zagranicznej nie trzymał się reguł wypracowanych przez konserwatystów poprzedniej generacji. Polityka jest sztuką tego, co możliwe, nauką tego, co względne – mówił. Maksyma ta kryje wiarę w siłę militarną Prus. Polityka zasad, której zwolennikami byli twórcy porządku powiedeńskiego, a nawet Napoleon III, ustępowała miejsca cynicznej polityce realnej (niem. RealpolitikRealpolitikRealpolitik).

Wiosna Ludów podważyła jeszcze jedną maksymę, w którą wierzono przez poprzednie 30 lat. Idealistyczny liberalny internacjonalizminternacjonalizminternacjonalizm okazał się ułudą. Niemieccy liberałowie w parlamencie frankfurckim nie mogli porozumieć się w sprawie traktowania Polaków zamieszkujących Wielkopolskę, a jeden z największych autorytetów wśród liberałów francuskich, Beniamin Constant, na apele Polaków o pomoc odpowiadał, że Francja nie będzie Don Kichotem rewolucji. Stopniowo idea narodowa stawała się narzędziem polityków konserwatywnych w rodzaju Bismarcka.

Początek nowej Europy

Rewolucja, która objęła niemal całą Europę przyspieszyła zmiany społeczne i zachwiała porządkiem ustalonym podczas kongresu wiedeńskiego. Część władców zachowała władzę, ale jednocześnie w wielu krajach wprowadzono rządy konstytucyjne i poszerzono swobody obywatelskie. Wzrosła świadomość narodowa, co dało podwaliny pod przyszłe ruchy niepodległościowe. Po uwłaszczeniu chłopów w cesarstwie austriackim i dopuszczeniu do regulacji uwłaszczeniowych wszystkich gospodarstw w zaborze pruskim, w Europie (poza Rosją) zniknęła pańszczyzna. Burżuazja, która była najważniejszym inicjatorem Wiosny Ludów wywalczyła dla siebie prawa polityczne, pozyskując reprezentację w parlamencie. Na arenę polityczną wkroczyła też nowa warstwa społeczna – klasa robotnicza, która zaczęła domagać się praw dla siebie oraz sprawiedliwości społecznej.

Słownik

kolportować
kolportować

(fr. colporter - roznosić) rozprowadzać, rozpowszechniać wśród odbiorców książki, czasopisma itp.

kontestowanie
kontestowanie

(fr. contester - sprzeczać się, poddawać w wątpliwość) podważanie, poddawanie w wątpliwość, kwestionowanie czegoś, np. norm społecznych, zasad

internacjonalizm
internacjonalizm

(łac. inter - między + natio - naród) ideologia oraz postawa społeczna zakładająca dążenie do równouprawnienia, przyjaźni oraz współpracy wszystkich narodów

Realpolitik
Realpolitik

(niem. polityka realna) sposób uprawiania polityki oparty na faktycznym stosunku sił między państwami oraz narodowym interesie, a wykluczający etyczne czy moralne czynniki przy podejmowaniu decyzji politycznych

Słowa kluczowe

realpolitik, Napoleon III, liberałowie, konserwatyści, Otto von Bismarck, kongres wiedeński, Europa w II połowie XIX w.

Bibliografia

M. Żywczyński, Historia Powszechna 1789–1870, Warszawa 2001.

J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2013.

Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, t. 1–2, red. W. Zajewski, Warszawa 1991.