Powolny rozpad powiedeńskiego porządku

1

R11PYSdG64vUE

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma czarne włosy i duże zakola na głowie. Jego twarz jest szczupła, ma długi nos. Jest ubrany we frak ze zdobieniami, spodnie, bogato zdobioną kamizelkę, a na szyi ma zawiązany halsztuk; przez jego ramię przebiega na ukos szarfa. Siedzi na fotelu i ma założoną nogę na nogę. W lewej ręce trzyma kartkę.

RcoSs1qw3MBCC

Portret przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma on brązowe włosy zaczesane na lewą stronę, sumiaste wąsy spiczaste na końcu oraz długą bródkę. Jest ubrany w koszulę i marynarkę.

W I połowie XIX w. odchodziła z polityki generacja architektów porządku powiedeńskiego. Symbolem tego był upadek kanclerza Austrii Klemensa Metternicha, który w 1848 r. najpierw zrezygnował z ostrzelania zbuntowanego Wiednia, a potem złożył swój urząd i wyjechał do Anglii, gdzie spędził ostatnie lata życia. Pojawili się nowi politycy, którzy mieli krytyczny stosunek do systemu kongresowego, a dwaj najważniejsi pogrzebali równowagę wiedeńską. Pierwszym z nich był cesarz Francuzów Napoleon III. Od dawna już kontestowałkontestowaniekontestował on porządek powiedeński. W młodości działał w tajnych związkach we Włoszech, nie stroniąc od działań terrorystycznych. W szeroko kolportowanejkolportowaćkolportowanej broszurze z 1839 r. zatytułowanej Idee napoleońskie pisał: Napoleon zasypał przepaść rewolucyjną; wy, obalając go, wykopaliście ją na nowo. Uważajcie, aby przepaść ta was nie pochłonęła. Polakom, ogłaszając program pomocy narodom uciśnionym, dawał nadzieję na niepodległość. W istocie był on politykiem nowego typu. Choć rządził Francją w sposób autorytarny, to liczył się z opinią publiczną.

W stronę realnej polityki

R1ZoIVrmGPjbi1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w podeszłym wieku. Na głowie ma oficerską czapkę, spod której wystają siwe włosy, a na twarzy ma widoczne długie wąsy. Jest ubrany w mundur składający się z długiego płaszcza i spodni. Siedzi na krześle. Po lewej stronie krzesła leży szabla.

Politykiem całkiem innego rodzaju był premier Prus, a potem kanclerz Niemiec, Otto von Bismarck. W czasie Wiosny Ludów dał się poznać jako wróg demokracji, ale będąc kanclerzem, wprowadził niemal powszechne prawo wyborcze. Z jednej strony twardo zwalczał socjalistów, z drugiej – w latach 80. XIX w. wprowadził system powszechnych ubezpieczeń społecznych. W polityce zagranicznej nie trzymał się reguł wypracowanych przez konserwatystów poprzedniej generacji. Polityka jest sztuką tego, co możliwe, nauką tego, co względne – mówił. Maksyma ta kryje wiarę w siłę militarną Prus. Polityka zasad, której zwolennikami byli twórcy porządku powiedeńskiego, a nawet Napoleon III, ustępowała miejsca cynicznej polityce realnej (niem. RealpolitikRealpolitikRealpolitik).

Wiosna Ludów podważyła jeszcze jedną maksymę, w którą wierzono przez poprzednie 30 lat. Idealistyczny liberalny internacjonalizminternacjonalizminternacjonalizm okazał się ułudą. Niemieccy liberałowie w parlamencie frankfurckim nie mogli porozumieć się w sprawie traktowania Polaków zamieszkujących Wielkopolskę, a jeden z największych autorytetów wśród liberałów francuskich, Beniamin Constant, na apele Polaków o pomoc odpowiadał, że Francja nie będzie Don Kichotem rewolucji. Stopniowo idea narodowa stawała się narzędziem polityków konserwatywnych w rodzaju Bismarcka.

Początek nowej Europy

Rewolucja, która objęła niemal całą Europę przyspieszyła zmiany społeczne i zachwiała porządkiem ustalonym podczas kongresu wiedeńskiego. Część władców zachowała władzę, ale jednocześnie w wielu krajach wprowadzono rządy konstytucyjne i poszerzono swobody obywatelskie. Wzrosła świadomość narodowa, co dało podwaliny pod przyszłe ruchy niepodległościowe. Po uwłaszczeniu chłopów w cesarstwie austriackim i dopuszczeniu do regulacji uwłaszczeniowych wszystkich gospodarstw w zaborze pruskim, w Europie (poza Rosją) zniknęła pańszczyzna. Burżuazja, która była najważniejszym inicjatorem Wiosny Ludów wywalczyła dla siebie prawa polityczne, pozyskując reprezentację w parlamencie. Na arenę polityczną wkroczyła też nowa warstwa społeczna – klasa robotnicza, która zaczęła domagać się praw dla siebie oraz sprawiedliwości społecznej.

Słownik

Słowa kluczowe

realpolitik, Napoleon III, liberałowie, konserwatyści, Otto von Bismarck, kongres wiedeński, Europa w II połowie XIX w.

Bibliografia

M. Żywczyński, Historia Powszechna 1789–1870, Warszawa 2001.

J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2013.

Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, t. 1–2, red. W. Zajewski, Warszawa 1991.