Agnieszka Czyżak Przestrzenie starości w literaturze najnowszej – przekraczanie progu

R1GlgXRyFwyou1

Obraz przedstawia siedzącego pod drzewem, siwowłosego starca. Mężczyzna wspiera się obiema dłońmi na lasce. Obok niego stoi młoda kobieta w płaszczu i chustce na głowie. Ma zasmuconą twarz.

Starość jest etapem, w którym ludzka egzystencjaegzystencjaegzystencja odsłania swą podatność na zniszczenie, łączy się najczęściej ze słabością, bezradnością, cierpieniem, zamieraniem sił witalnychwitalnywitalnych – jednak obok wymiaru egzystencjalnego jej kulturowe obrazy mają także wymiar symboliczny i metaforyczny, poddają się też z reguły uniwersalizującymuniwersalnyuniwersalizującym odczytaniom. Przestrzeń i starość łączą się w najrozmaitszych konfiguracjach uruchamiających różne znaczenia przypisywane obu tym kategoriom. Starość jest faktem z zakresu życia społecznego, przedmiotem badań demograficznychdemografiademograficznych i medycznych, zaświadczającym o przemianach życia zbiorowego oraz ewolucji obyczajów i form funkcjonowania więzi międzyludzkich.

czyzak Źródło: Agnieszka Czyżak, Przestrzenie starości w literaturze najnowszej – przekraczanie progu, [w:] Przestrzenie geo(bio)graficzne w literaturze, red. E. Konończuk, E. Sidoruk, Białystok 2015, s. 223.

Agnieszka Czyżak Przestrzenie starości w literaturze najnowszej – przekraczanie progu

Starzy ludzie są uwięzieni w ciałach, budzących w reszcie świata najczęściej słabo skrywaną odrazę – a w najlepszym przypadku, zaledwie współczucie. Kontakt z innymi, dotyk, przestaje być aktem czułości, stając się jałmużną oferowaną z litości, poczucia obowiązku, z racji wykonywanego zawodu. Starość, a zatem i jej literackie wizje, wiążą się z problemem wykluczenia, naruszania intymności, odbierania prywatności. Z kolei wszelkie próby zmiany stereotypowego oglądu starości – tak w ramach egzystencji jednostek, jak i świecie przedstawionym utworów – łączyć się muszą z kategorią przekroczenia: granic społecznego tabu, kulturowych schematów, potocznych oczekiwań, a wreszcie także i literackich konwencji”.

cyzak2 Źródło: Agnieszka Czyżak, Przestrzenie starości w literaturze najnowszej – przekraczanie progu, [w:] Przestrzenie geo(bio)graficzne w literaturze, red. E. Konończuk, E. Sidoruk, Białystok 2015, s. 226.

Tadeusz Różewicz Zwierciadło

Rembrandt
w powijakach starości
bezzębny
przeżuwa mnie
śmieje się
odsłonięty
w Wallraf MuseumWallraf MuseumWallraf Museum

czemu nie zostałeś
niemową malarzem
Nikiforem KrynickimNikifor KrynickiNikiforem Krynickim

wyniszczone przez czas rysy

rysują naszą wspólną
twarz

1 Źródło: Tadeusz Różewicz, Zwierciadło, [w:] Poezje, t. 4, Wrocław 2006, s. 36.

Agnieszka Rosales Rodrigues Wspólna twarz – Różewicz, Rembrandt i starość

Różewicz [...] obnażył starczą cielesność w jej biologicznym aspekcie, fizjologicznych odruchach i trywialnych gestach, nie gardzi jednak ludzkim ciałem, nawet odrażającym i gnijącym, przeciwstawiając się bezkarnemu dyskryminowaniu go. Zwykle te groteskowe postacigroteksowegroteskowe postaci naznaczone są bowiem dramatem niemożności, inności, pieczęcią wyobcowania i wykluczenia. Różewicz, oddając głos prowokacyjnie śmiesznym, zdegradowanym i odhumanizowanym bohaterom, przywraca starości jej wypierany przez kulturę somatycznysomatycznysomatyczny wymiar, prawo do manifestowania naiwności i natręctw, słabości i grzechu.

twarz Źródło: Agnieszka Rosales Rodrigues, Wspólna twarz – Różewicz, Rembrandt i starość, „Przestrzenie Teorii” 2014, nr 1, s. 173.