Przeczytaj
Przyczynowość oczami naukowca
Każde zjawiskozjawisko ma swoją przyczynęprzyczynę. To twierdzenie leży u podstaw zasady przyczynowościprzyczynowości. Głosi ona, że zjawiska zachodzące w rzeczywistości są współzależne – czyli powiązane stosunkiem sprawstwa. Przyczyna to zjawisko, które zachodzi pierwsze i jest zarazem zespołem warunków koniecznychkoniecznych i wystarczających, by zaszło inne zjawisko (skutek).
Zgodnie z zasadą przyczynowości związki przyczynowo‑skutkowe to forma powszechnej i koniecznej współzależności zjawisk. Prowadzi to nas z powrotem do pierwszego zdania tego akapitu – powszechność oznacza, że nie ma takiego zjawiska, które nie miałoby żadnej przyczyny.
Zasada przyczynowości to jeden z fundamentów potocznego spojrzenia na rzeczywistość. Jest ona również niezwykle istotna w nauce. Żeby dowiedzieć się, jak przyczynowość rozumie naukowiec, przeczytaj wywiad z fizykiem, prof. Christopherem Hitchcockiem.
Istnieje wiele różnych pojęć przyczynowości – Wywiad z prof. Christopherem HitchcockiemJakie obiekty mogą wchodzić w związki przyczynowe?
W związki przyczynowe uwikłane są zdarzenia. Zdarzenia są czymś, co dzieje się w określonym miejscu i w określonym czasie. Wśród przykładów możemy wymienić huragan Katrinę, który uderzył w Nowym Orleanie w 2005 r., [czy] wybór Donalda Trumpa na prezydenta USA w listopadzie 2016 r. […] Prawie wszystkie zdarzenia mają swoje szczególne przyczyny i same są przyczynami innych zdarzeń. Możemy też generalizować i mówić o ogólnych przyczynach huraganów, zmian koloru liści i tak dalej.
RkrHYuxhVQRDF1 Ludzie i przedmioty samoistnie nie są ani przyczynami, ani skutkami. Mogę powiedzieć, że Donald Trump sprawił, że jestem zdenerwowany, ale to tylko skrót odnoszący się do czegoś bardziej konkretnego, jak np. nacisk Donalda Trumpa, żeby wydać 5 miliardów dolarów na mur graniczny, jest przyczyną mojego zdenerwowania.
R1Rsv6X5n66HZ Czy możemy powiedzieć, że nieistnienie albo brak czegoś jest przyczyną czegoś innego? Przykładowo, czy brak benzyny może być przyczyną zatrzymania się samochodu?
Myślę, że odpowiedź brzmi tak, ale wśród filozofów nie ma zgody. Ludzie mają skłonność do myślenia o przyczynowości na jeden z dwóch sposobów. Według jednego poglądu przyczyna jest czymś, co ma wpływ na to, czy skutek się pojawi. W powyższym przykładzie brak benzyny miał wpływ na to, że samochód się zatrzymał. Gdyby samochód miał dostateczną ilość benzyny, nie zatrzymałby się. Drugi pogląd mówi, że przyczyna jest rodzajem fizycznej siły. W tym przypadku nieobecność benzyny nie może pchnąć albo pociągnąć samochodu, żeby go zatrzymać. Widzimy zatem, że te dwa sposoby myślenia o przyczynowości prowadzą do dwóch różnych odpowiedzi. […]
Czy możemy mówić o innych niż przyczynowość sposobach wpływania jednych rzeczy na drugie?
Tak. Przykładem może być skład. Woda składa się z molekuł HIndeks dolny 22O i każda molekuła HIndeks dolny 22O składa się z dwóch atomów wodoru i jednego atomu tlenu. Właściwości wody są zatem zdeterminowane przez jej skład. Na przykład jeżeli atomy wodoru w molekułach wody mają neutrony, to są atomami deuteru, a nie powszechniej występującego protu, który nie zawiera neutronu w jądrze. […]
RSH0WNHTfD5yd Skład nie jest tym samym co przyczynowość. Woda nie jest zdarzeniem, nie jest czymś, co jest spowodowane. Woda po prostu ma skład. [...]
Czy istnieją zjawiska, które nie mają przyczyny?
Wielki Wybuch. Spowodował wszystko, co stało się potem, ale nie było niczego wcześniejszego, co by go spowodowało. Wszystkie inne zdarzenia mają swoje przyczyny.
RxXeQtcchKPEv1 Czy pojęcie przyczynowości używane w nauce bardzo różni się od tego, którym posługujemy się w codziennym języku?
Sądzę, że istnieje wiele różnych pojęć przyczynowości. Możemy o nich myśleć jak o jej podgatunkach. Weźmy taki przykład: niektóre leki antydepresyjne mają ostrzeżenie, że mogą powodować myśli samobójcze. Wiemy jednak, że ludzie z depresją mają większą skłonność do myśli samobójczych. Skoro zatem antydepresanty łagodzą depresję, to zapobiegają również myślom samobójczym. Jak to jednak możliwe, że powodują coś i jednocześnie temu zapobiegają? Jestem przekonany, że dzieje się to na różne sposoby. Typ przyczynowości, z którym mamy do czynienia, gdy mówimy, że antydepresanty powodują myśli samobójcze, jest inny niż typ przyczynowości, z którym mamy do czynienia, kiedy mówimy, że leki zapobiegają myślom samobójczym. Namysł nad tymi różnymi typami jest jednym z zajęć, którym filozofowie poświęcają dużo czasu.
R1YGIDghzYCNR Myślę, że wszystkie te różne typy przyczynowości są wykorzystywane zarówno w nauce, jak i życiu codziennym, chociaż kładą nacisk na coś innego. Żeby uchwycić tę różnicę, spójrzmy na pewną analogię. Załóżmy, że postanowiłem pojechać z Caltechu (mojego uniwersytetu) do Rose Bowl (dużego stadionu piłkarskiego) w moim rodzinnym mieście, Pasadenie. Mogę spojrzeć na zwyczajną mapę Pasadeny, pokazującą wszystkie możliwe drogi, ale mogę też poprosić Google Maps o wytyczenie konkretnej trasy. Pierwsze rozwiązanie daje mi o wiele więcej informacji, niż w tym momencie potrzebuję. W przyszłości jednak, jeżeli zechcę pojechać gdzieś indziej albo wybrana przeze mnie droga okaże się zamknięta, normalna mapa przyniesie mi więcej pożytku. W nauce często próbujemy skonstruować takie mapy przyczynowe. Próbujemy odkryć inne przyczyny, które działają w danym systemie. W życiu codziennym oczekujemy konkretnej drogi, czegoś, co pomoże nam rozwiązać określony problem. Zastanówmy się na przykład nad procesem karnym. Chcemy wiedzieć, czy oskarżony spowodował czyjąś śmierć. Nie interesują nas wszystkie możliwe przyczyny zgonu albo wszelkie inne rzeczy, które miały miejsce za życia ofiary. Chcemy po prostu odpowiedzieć na pytanie, czy powinniśmy ukarać oskarżonego.
Czy do stwierdzenia zajścia związku przyczynowego niezbędna jest powtarzalność danego zjawiska?
Nie. Mamy silne dowody, że uderzenie meteorytu 65 milionów lat temu doprowadziło do wyginięcia dinozaurów. Dinozaury wyginęły tylko raz, a zatem nie mamy w tym przypadku –
a nawet nie moglibyśmy mieć – do czynienia z jakimś wzorcem, według którego wydarzenie to się powtarzało.RDzD7mWb9wn5g1 Czy przyczynowość jest rodzajem związku koniecznego?
Przyczyna, w pewnym ograniczonym sensie, jest zazwyczaj konieczna dla swojego skutku. Załóżmy, że moje chrapanie budzi moją żonę, a zatem moja żona spałaby dalej, gdybym nie chrapał. W tym sensie chrapanie jest konieczne, żeby się obudziła. Nie oznacza to jednak, że moja żona nigdy się nie obudzi, jeśli nie będę chrapał. Gdyby to była prawda, potrzebowałaby bardzo nietypowego budzika!
Przyczyny jednak nie zawsze są konieczne, nawet w ograniczonym sensie. Załóżmy, że w dokładnie tym samym momencie, gdy chrapię, następuje grzmot. Zarówno chrapanie, jak i grzmot, budzą moją żonę. Ale nawet gdybym nie chrapał, grzmot i tak by ją obudził. (I nawet gdyby grzmot nie nastąpił, moje chrapanie by ją obudziło). Tego rodzaju sytuacja sprawia, że naprawdę trudno jednoznacznie stwierdzić, co to znaczy, że jedna rzecz powoduje inną.
Jaka jest relacja między przyczynowością i determinizmem?
RrmTNHeLSK72W Przyczynowość może zaistnieć nawet wtedy, gdy nie ma determinizmudeterminizmu. Wierzę, że palenie powoduje raka płuc, ale nie wiem, czy procesy, które do niego prowadzą, jak np. mutacja genetyczna, są ostatecznie zdeterminowane. Z całą pewnością nie jest prawdą, że wszyscy palacze dostają raka płuc. Ale palenie zwiększa prawdopodobieństwo raka, a to wystarczy, żeby nazwać je przyczyną.
RlP7P0GiwWflJ […]
Słownik
(łac. determinare – ograniczać, określać) pogląd, zgodnie z którym fakt, że pewne zjawisko zachodzi, spowodowany jest jednoznacznie przez zajście innego, uprzedniego zjawiska
rodzaj związku między zjawiskami, polegający na tym, że jeśli jedno zachodzi, musi zajść również drugie. Może odnosić się do wynikania (przyczyna wywołuje bezwarunkowy skutek), następstwa w czasie (wystąpienie jednego zjawiska nieuchronnie prowadzi do wystąpienia drugiego) lub współwystępowania (jeśli zachodzi jedno zjawisko, musi zachodzić też drugie)
(łac. causa) zjawisko poprzedzające w czasie i wywołujące inne zjawisko poprzez stworzenie koniecznych lub wystarczających warunków jego wystąpienia; również (u Arystotelesa, w filozofii scholastycznej) zasada wywołująca określony skutek, którego bytowanie jest od niej zależne
kategoria filozoficzna odnosząca się do powszechnych związków między zjawiskami, połączonych ze sobą stosunkiem sprawstwa; zasada przyczynowości głosi, że każde zjawisko ma swoją przyczynę
(od „fenomen”: gr. phainomenon – to, co się zjawia, pokazuje) w filozofii rozumiane na wiele sposobów, tu w kontekście filozofii nauki: przedmiot poznania zmysłowego; fakt podlegający obserwacji za pomocą metod empirycznych