Historia idei jako terapia kultury

Należy podkreślić, że podstawowym orężem walki politycznej i ideowejideaideowej jest właśnie historia idei. Okazuje się, że ta dalece niedoceniana sztuka, odpowiednio uprawiana, posiada wielką i zadziwiającą moc. Nie trzeba oto przeciwstawiać różnym ideologiom i systemom szczególnie wyrafinowanej krytyki − zazwyczaj wystarczy poddać analizie ich założenia filozoficzne, przesłanki. Wnet okazuje się, że pełne są luk, nieuprawnionych założeń, domysłów, stereotypówstereotypstereotypów czy po prostu złej woli.

RanqXtLM80jvK1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę o szczupłej, pociągłej twarzy. Mężczyzna ma duży nos i wysokie czoło. Jego oczy są głęboko osadzone. Mężczyzna ma krótkie, proste włosy. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Jako historyk idei Kołakowski oddał się więc z pasją śledzeniu, badaniu i punktowaniu tych luk w wielu intelektualnych przedsięwzięciach zachodniej kultury. Okazało się, że nawet jej najszlachetniejsze, zdawałoby się, przejawy i aspiracje, jak niektóre postaci myśli pozytywistycznej, pragnącej przecież jedynie odnaleźć prawdę i pewność, naznaczone są nieusuwalnymi sprzecznościami i przeskokami myślowymi.

Swego rodzaju wyznaniem wiary praktykującego historyka idei stała się książka Horror metaphysicus, w której autor, w duchu mocno egzystencjalistycznymegzystencjalizmegzystencjalistycznym, ujawnił fundamentalną niemoc ludzkiego rozumu wobec najważniejszych pytań, jakie sobie człowiek stawia. Czytamy więc na przykład:

Tę starą sceptyckąsceptycyzmsceptycką zasadę, choć w nowej filozoficznie szacie, Kołakowski praktykował jako sposób wyleczenia kultury i filozofii z „uroszczeń rozumu”, które zdawały się gnębić człowieka w XX w. bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Patrząc z tej perspektywy, można powiedzieć, że filozofia Kołakowskiego to przede wszystkim wielka lekcja pokory.

Zło

I właśnie ten brak pokory ludzkiego rozumu wydaje się jednym z najoczywistszych źródeł zła. Można powiedzieć, że zdaniem Kołakowskiego, „ludzie ludziom gotują ten los”, bo wiedzą lepiej, jak ich wybawić z nieszczęść. Być może jednym z najważniejszych zdań pracy o marksizmie jest to:

Rk7FjuKx0od3i

Obraz przedstawia wzburzone wody Styksu. Znajduje się na nich niewielka, drewniana łódź. Jest ona sterowana przez wpółnagiego, muskularnego mężczyznę. Na łodzi stoją dwaj mężczyźni w długich szatach: Dante i Wergiliusz w wieńcu laurowym na głowie. Niewielka łódź unosi się na wzburzonych wodach wśród fal. Próbują się do niej dostać znajdujący się w wodzie nadzy ludzie. Po lewej stronie, w oddali znajduje się płonące miasto. Niebo jest ciemne, pełne skłębionych chmur.

Kołakowski zwracał uwagę, że historia kultury zachodniej poucza bardziej niż dobitnie o pluralizmiepluralizmpluralizmie ludzkich ideałów i wartości, pluralizmie, który wykazuje zadziwiającą odporność na wszelkie próby syntezy i ujednolicenia.

Takimi wypowiedziami Kołakowski wpisał się w nurt pesymistycznypesymizmpesymistyczny. Gdzie indziej pisał nawet:

Te „moce piekielne” czają się więc w samej naturze ludzkiej, a mianowicie w pragnieniu przezwyciężenia przygodności i niedoskonałości ludzkiej egzystencji. Konstatacja ta sprawiła, że Kołakowski zaczął sympatyzować z filozofami takimi jak Blaise Pascal, który podkreślał niedoskonałość ludzkiego rozumu. Wydaje się więc, że o złu Kołakowski mówił na trzech różnych poziomach:

• zło przygodności – życie ludzkie jest przemijające, narażone na cierpienia, niepewność i niespełnienie;

• zło jako zaślepiona wiara w rozum, niosąca oszukańcze złudzenie wyzwolenia mocą własnych działań;

• zło jako narzucanie (przymus, przemoc i tego okrutne konsekwencje) swojej wiary innym.

Słownik