Niemcy się zbroją

Alianci po zakończeniu I wojny światowej nałożyli na przegrane Niemcy ogromne ograniczenia. Zgodnie z zapisami traktatu pokojowego w Wersalu (28 czerwca 1919 r.) Niemcy utraciły znaczną część terytoriów: Alzację i Lotaryngię przejęła Francja, okręgi Eupen, Malmédy i Morenset - Belgia, zaś Wielkopolskę i Pomorze Wschodnie - bez Gdańska, który został wolnym miastem - Polska. W sumie obszar Niemiec skurczył się o ⅛, a od kraju odpadły terytoria zamieszkiwane przez około sześciu milionów ludzi. Ponadto pokonani musieli zapłacić olbrzymią kontrybucję: 132 miliardy marek w złocie: kwotę, której wyniszczone ekonomicznie na skutek wojny i okrojone terytorialnie Niemcy nie były w stanie zapłacić. Przywódcy Francji, Wielkiej Brytanii i USA zadbali także o poważne ograniczenie potęgi militarnej Niemiec. Od tej pory ich armia nie mogła przekraczać liczby stu tysięcy zawodowych żołnierzy, pozbawionych ciężkiego sprzętu bojowego: samolotów, czołgów oraz łodzi podwodnych. Stan niemieckiej marynarki wojennej został ograniczony do sześciu pancerników, sześciu lekkich krążowników i kilkudziesięciu jednostek innego typu. Powszechny pobór do wojska został całkowicie zakazany. Niemcy powszechnie nazywali postanowienia wersalskie „dyktatem” i uważali je za wyjątkowo krzywdzące i upokarzające. Niechęć Niemców wobec traktatu pokojowego zręcznie wykorzystywał w swojej propagandzie przywódca nazistów Adolf Hitler, który zawzięcie występował przeciwko „wersalskiej hańbie”. Jednocześnie roztaczał przed rodakami wizję wielkiej RzeszyRzeszaRzeszy, „od Kłajpedy do Bratysławy i od Królewca do Strasburga”. Wstępem do realizacji projektu miała być odbudowa potężnej i nowoczesnej armii. W poufnych rozmowach ze swoimi współpracownikami Hitler snuł już jednak wizje przyszłej wielkiej wojny, ekspansji w kierunku Europy Wschodniej, a następnie bezwzględnej germanizacji podbitych terenów.

R1E7jJH2fT1dV

Zdjęcie przedstawia oddziały armii niemieckiej stojące na placu miejskim podczas uroczystej defilady. Mężczyzna w mundurze generała idzie w otoczeniu wielu wysokich rangą oficerów. Za nimi podąża duża grupa elegancko ubranych mężczyzn w płaszczach i cylindrach. Widać licznie zgromadzoną ludność cywilną, która przypatruje się całej sytuacji.

Hitler zdawał sobie sprawę z wielkich obaw, jakie wywoływały w Europie jego deklaracje. Dlatego początkowo starał się przedstawiać jako miłośnik pokoju i sprawiedliwy krytyk krzywdzącego dla Niemców traktatu wersalskiego. Aby umocnić swój wizerunek pokojowego polityka, 26 stycznia 1934 r. zawarł z Polską układ o niestosowaniu przemocy. Jednocześnie podejmował jednak agresywne działania na arenie międzynarodowej. Na przykład w 1933 r. wycofał niemiecką delegację z międzynarodowej konferencji rozbrojeniowej w Genewie oraz wyprowadził Niemcy z pokojowej organizacji międzynarodowej – Ligi Narodów. Rok później naziści podjęli nieudaną próbę zamachu stanu w Austrii. Następnie, w marcu 1935 r., Rzesza wypowiedziała klauzule traktatu wersalskiego, które nakładały na Niemcy ograniczenia militarne, a Hermann Göring poinformował o istnieniu niemieckiego lotnictwa wojskowego (LuftwaffeLuftwaffeLuftwaffe). Władze ogłosiły też rozbudowę armii do liczby pół miliona żołnierzy. W Niemczech rozpoczął się okres intensywnych zbrojeń, a dotychczasowa nazwa armii, Reichswehra, zmieniła się na WehrmachtWehrmachtWehrmacht. Niemcy położyli szczególny nacisk na rozwój nowoczesnej broni pancernej oraz lotnictwa. Początkowo Hitler nie zdecydował się na poważną rozbudowę marynarki wojennej (KriegsmarineKriegsmarineKriegsmarine), gdyż liczył na sojusz z wciąż największą potęgą morską ówczesnego świata – Wielką Brytanią.

Robho5a1gdrTF

Zdjęcie przedstawia otwarte pudełko cygar. Na wewnętrznej stronie wieczka widnieje podobizna popiersia mężczyzny w mundurze generalskim.

Interesy mocarstw

R1FuDhPA2iUcR1

Zdjęcie przedstawia wiec, na którym znajduje się wielu ludzi. Na podwyższeniu, przy mównicy, na której wisi flaga z czteroramiennym krzyżem podobnym do swastyki, przemawia mężczyzna w mundurze. Mównicę otaczają mężczyźni w austriackich mundurach oraz garniturach. Na trybunach widać wielu ludzi przysłuchujących się wystąpieniu.

RemilitaryzacjaremilitaryzacjaRemilitaryzacja Rzeszy zaniepokoiła przede wszystkim Francuzów, głównych orędowników osłabienia Niemiec. Władze w Paryżu liczyły się jednak z pacyfistycznymi nastrojami w kraju. Tymczasem Wielka Brytania, sojuszniczka Francji, koncentrowała swoją uwagę na umacnianiu więzi w ramach imperium kolonialnego. Brytyjczycy, ciężko doświadczeni Wielką Wojną, obawiali się wybuchu kolejnego krwawego konfliktu zbrojnego na kontynencie, dlatego z niechęcią podchodzili do pomysłów zdecydowanej reakcji na poczynania Hitlera. Francuzi mogli liczyć na zrozumienie włoskiego dyktatora Benita Mussoliniego, który obawiał się wzrostu wpływów niemieckich w Austrii, gdyż postrzegał ją jako własną strefę wpływów. Ponadto DuceDuceDuce z lekceważeniem i ironią wyrażał się o Hitlerze. Jednak faszyści włoscy, podobnie jak naziści niemieccy, krytykowali porządek wersalski, więc złamanie zasad porozumienia pokojowego z 1919 r. leżało także w ich interesie. Dodatkowo Hitler wskazywał jako teren swojej przyszłej ekspansji Europę Wschodnią, co odpowiadało Mussoliniemu, który marzył o podbojach w basenie Morza Śródziemnego. Odbudowa niemieckich sił zbrojnych budziła natomiast uzasadnione obawy w Związku Sowieckim, Polsce i Czechosłowacji. Pomimo sprzeczności interesów agresywna polityka Hitlera skłoniła zaniepokojone nią państwa do umacniania sojuszy. 14 kwietnia 1935 r. we włoskiej miejscowości Stresa Mussolini podpisał z Francuzami i Brytyjczykami układ gwarantujący niepodległość Austrii. Miesiąc po powstaniu Frontu Stresa Francja podpisała z ZSRS układ o wzajemnej obronie w przypadku agresji. Podobne porozumienie z Sowietami podpisała Czechosłowacja, która jednocześnie odnowiła swoje dobre relacje z Francją.

Współpraca mocarstw w ramach Frontu Stresa nie trwała długo. Brytyjczycy bez konsultacji z Francuzami w czerwcu 1935 r. podpisali z Niemcami tzw. układ morski. Na mocy tego porozumienia tonaż Kriegsmarine (niemieckiej marynarki wojennej) miał stanowić nie więcej niż 35 proc. tonażu floty całego imperium brytyjskiego. Zawierając porozumienie z Niemcami, Brytyjczycy chcieli zapewnić sobie przewagę na morzach oraz umocnić panowanie nad koloniami. Hitler miał powody do radości, traktat wersalski zabraniał bowiem Niemcom posiadania floty wojennej, a oto Wielka Brytania godziła się na jego złamanie. Kolejnym ciosem dla Frontu Stresa była włoska agresja na Cesarstwo Etiopii (Abisynię) w październiku 1935 r. Włoski atak postawił Francuzów i Brytyjczyków w niezręcznej sytuacji. Z jednej strony bowiem zależało im na utrzymaniu antyniemieckiego sojuszu z Mussolinim, z drugiej – jako czołowi przedstawiciele Ligi Narodów – zobowiązani byli do potępienia brutalnej agresji. Francuzi i Brytyjczycy zdawali sobie też sprawę, że zdecydowane potępienie poczynań Włochów w Afryce skłoni Mussoliniego do szukania porozumienia z Hitlerem. W takiej sytuacji oficjalnie poparli sankcje wobec Włoch, jednakże podczas tajnych rokowań z Mussolinim wyrażali gotowość do zaakceptowania jego roszczeń terytorialnych kosztem Abisynii.

Bezzębny Paryż

R1JcVYohxFpVK1

Zdjęcie przedstawia liczebny oddział umundurowanych mężczyzn idących ulicą wśród zabudowań, na których wiszą flagi ze swastykami. Widać cywilów stojących wzdłuż ulicy, którzy przyglądają się maszerującym. Niektórzy idący w formacji niosą proporce ze swastykami. Człowiek w prawym, dolnym rogu podnosi rękę w geście nazistowskiego powitania: "Heil Hitler"

Ogromny wpływ na sytuację polityczną w Europie wywarł plebiscyt w Zagłębiu Saary w 1935 r. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego ten silnie rozwinięty przemysłowo region, słynący z produkcji żelaza, stali oraz wydobycia węgla, leżący na pograniczu francusko‑niemieckim, znalazł się pod zarządem Ligi Narodów. Jednocześnie Francuzi uzyskali w zagłębiu specjalne prawa do kontroli przemysłu wydobywczego. Po piętnastu latach mieszkańcy Saary mogli zdecydować o swojej przynależności państwowej, wybierając pomiędzy Francją a Niemcami. Przygniatająca większość wybrała Niemcy, co wzbudziło w III Rzeszy euforię. Na fali patriotycznego uniesienia Hitler ogłosił decyzje, które łamały kolejne postanowienia traktatu wersalskiego: przywrócił powszechną służbę wojskową oraz ogłosił, że wszelkie ograniczenia militarne nałożone na Niemcy po I wojnie światowej nie są zgodne z zasadą równouprawnienia państw. Wobec braku zdecydowanych protestów Francji i Wielkiej Brytanii, Hitler wprowadził wojska niemieckie do Nadrenii, która – zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego – miała stanowić strefę zdemilitaryzowaną pomiędzy Niemcami a Francją. FührerFührerFührer usprawiedliwiał swoje działania koniecznością kontrolowania przez Niemcy całości ich terytorium. Remilitaryzacja Nadrenii uderzała bezpośrednio w interesy Francji, dla której ten pograniczny obszar stanowił strefę buforową, mającą gwarantować bezpieczeństwo ze strony Niemiec. Tym razem Hitler odważył się złamać nie tylko postanowienia traktatu wersalskiego, ale również porozumienia z Locarnotraktat w Locarnoporozumienia z Locarno (z 16 października 1925 r.), w którym Niemcy potwierdzili demilitaryzację Nadrenii. Francja, bez gwarancji brytyjskiego wsparcia, nie zdecydowała się jednak na akcję zbrojną przeciwko bezprawnym działaniom Führera, do czego namawiały ją polskie władze. Nie zaprotestowali także Włosi, zajęci podbojem Abisynii. Bezsilna, po raz kolejny, okazała się Liga Narodów. Brak jednolitego frontu wśród mocarstw europejskich odebrał Hitler jako zachętę do dalszych agresywnych poczynań na arenie międzynarodowej.

R18TDtEUwFezV

Zdjęcie przedstawia masywny, betonowy budynek bez okien a niewielkimi otworami strzelniczymi. Na jego szczycie widoczna jest wieżyczka umożliwiająca obserwację otaczającego budowlę terenu.

Słownik

Słowa kluczowe

Anschluss, faszyzm, Kriegsmarine, Luftwaffe, Nadrenia, nazizm, III Rzesza, strefa zdemilitaryzowana, traktat wersalski, Wehrmacht, Zagłębie Saary

Bibliografia

T. Howarth, Twenthieth Century History. The World since 1900, New York 1987.

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 1992.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

https://www.szarmant.pl/mundury-iii-rzeszy