Czym jest kultura masowa

Kultura masowa powstaje jako specyficzna postać kultury symbolicznej w społeczeństwie masowym wraz z pojawieniem się szerokiego kręgu rozporządzających wolnym czasem odbiorców oraz środków technicznych pozwalających na kierowanie do nich przekazów.

Obejmuje standardowe wartości, normy, opinie, style życia, poglądy, sztukę, modę i dobra materialne.

Jej istotną cechą jest to, że nie ma bezpośredniego kontaktu między twórcą a odbiorcą. Z tych powodów kultura masowa jest różnie definiowana. Georges Friedmann rozumie przez nią ogół kulturowych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczności w najszerszym rozumieniu tego słowa, za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej. Natomiast na istotę kultury masowej poprzez sposób jej przekazu zwróciła uwagę Antonina KłoskowskaAntonina KłoskowskaAntonina Kłoskowska, definiując ją jako: „zjawiska intelektualnej, estetycznej i ludyczno‑rekreacyjnej (czyli zabawowo‑rozrywkowej) działalności ludzkiej, związane w szczególności z oddziaływaniem tak zwanych środków masowego komunikowania, a więc treści rozpowszechniane za pomocą tych środków”Indeks górny *** Indeks górny koniec^***.

RA1OOrSIFfjSn

Zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn w garniturach i jedną kobietę, którzy znajdują się w pokoju. Siedzą i stoją przy radiu. Słuchają.

Geneza

Umasowienie kultury przebiegało w trzech etapach, które wyznaczał rozwój techniki dostarczającej nowych środków przekazu.

Kształt współczesnej kultury masowej zależy z jednej strony od technicznych możliwości i ograniczeń stwarzanych przez aktualnie dostępne środki przekazu, z drugiej zaś – od upodobań odbiorców. Te ostatnie mogą być (przynajmniej w pewnym stopniu) mierzone:

• w odniesieniu do prasy - przez wysokość nakładów poszczególnych czasopism;

• w odniesieniu do programów radiowych i telewizyjnych – przez badanie ich słuchalności i oglądalności;

• w odniesieniu do przekazów internetowych – przez sprawdzanie częstości odwiedzania poszczególnych stron.

Początek rozwoju kultury masowej przypada na lata 20. i 30. XX w. Niektórzy uważają jednak, że towarzyszyła ona ludziom od zawsze i że niektóre z charakterystycznych dla niej cech można znaleźć już w pismach Blaise'a Pascala (1623–1662) i Michela de Montaigne’a (1533–1592). Niemniej jednak w antropologii przyjmuje się, że nowoczesna idea kultury popularnej wiąże się z narodzinami gospodarki rynkowej, a także – jak twierdzi Peter Burke – z rodzeniem się świadomości narodowych i próbami odnajdowania kultury narodowej w kulturze ludowej jako pierwowzorze i źródle wartości znamiennych dla danego narodu.

Krytyka kultury masowej

Z tych powodów kultura masowa od początku była przedmiotem ostrej krytyki. Wysuwano wobec niej trzy rodzaje zarzutów:

• po pierwsze – jest tandetna i miałka;

• po drugie – przekształca ludzi w biernych odbiorców i niszczy tkwiący w nich potencjał twórczy;

• po trzecie – ma szkodliwe oddziaływanie społeczne.

Z jednej strony zarzucano jej zatem, że sprzyja panowaniu mas, likwiduje bowiem różnorodność przez upowszechnianie jednorodnych treści zgodnych z prymitywnym i wulgarnym gustem tychże mas. Zagraża to elitarnej i wyrafinowanej kulturze wyższego poziomu, a w konsekwencji samym elitom.

Z drugiej strony przeciwnie – w kulturze masowej widziano narzędzie wykorzystywane przez elity do manipulowania masami. Ponadto ocenom kultury masowej towarzyszy przekonanie, że jest to kultura narzucana odbiorcom przez żądnych zysku producentów, którzy karmią masy trywialnymi treściami i pozbawiają je możliwości uczestnictwa w kulturze wyższego poziomu.

W rezultacie tej bardzo gwałtownej i pełnej emocji krytyki termin „kultura masowa” nabrał zabarwienia negatywnego. Aby uwolnić się od niego, w latach 60. XX w. angielscy i amerykańscy badacze zajmujący się kulturą masowego społeczeństwa wprowadzili na jej określenie termin „kultura popularna”.

Zwolennicy określenia „kultura popularna”kultura popularna„kultura popularna” odwracają zależność między nadawcami a odbiorcami. O treściach i formie tego, co pojawia się w środkach masowego przekazu, decydują według nich nie nadawcy, ale gusta odbiorców. Nadawanie określonych programów zależy od ich oglądalności, na której pomiar pozwalają współczesne środki techniczne. Większość społeczna dostaje takie przekazy, jakich pragnie i nie ma powodu, aby gardzić taką kulturą. Podkreślają też jej demokratyczny charakter i zgodność z gustami najliczniejszej grupy odbiorców.

Homogenizacja kultury masowej

Kulturę masową odróżnia się od innych typów kultury na podstawie kryterium ilości oraz kryterium standaryzacji.

Środki masowego przekazu, dostarczając standaryzowanych, powielanych kopii, zapewniają treściom kultury masowej szeroki zasięg. Z samego sposobu komunikowania owych treści wynikają dalsze charakterystyki kultury masowej: jej formalizacja, urzeczowienie dróg przekazu oraz homogenizacja (czyli ujednolicenie).

Mamy do czynienia z następującymi typami homogenizacji:

Kultura wysoka a kultura masowa

Między treściami tak rozumianej kultury masowej i elitarnej kultury symbolicznej, zwanej też kulturą wyższego poziomu lub kulturą wysoką, nie sposób wyznaczyć wyraźnej granicy. Kultura masowa często korzysta z treści kultury wysokiej i nadaje im postać odpowiadającą technicznym możliwościom środków przekazu oraz umożliwiającą ich szeroki odbiór. Przemieszanie kultur symbolicznych różnego poziomu objawia się wielorako. Dzieła literackie stają się podstawą scenariuszy filmowych i seriali telewizyjnych. Obrazy wielkich malarzy są reprodukowane, a ich reprodukcje ozdabiają nie tylko ściany mieszkań, ale także wieczka bombonierek i kartki kalendarzy. Koncerty i utwory muzyczne uznanych przez elitę mistrzów są transmitowane przez stacje radiowe i telewizyjne oraz nagrywane na kasety i płyty, a rozwijająca się technika umożliwia uzyskiwanie coraz lepszej jakości tych nagrań. Wiersze poetów będących twórcami z kręgu kultury wyższego poziomu wykorzystywane są jako teksty piosenek, które stają się przebojami.

Wykreślenie wyraźnej linii granicznej między kulturą masową a kulturą wysoką uniemożliwia również to, że zakres tej ostatniej jest historycznie zmienny. Bywa, że to, co w chwili swego powstania, a nawet przez wiele następnych lat, było uważane za element kultury pospólstwa, z czasem zostaje zaakceptowane jako część kultury wyższego poziomu. Dobrym przykładem jest jazz, uliczna muzyka czarnych mieszkańców Nowego Orleanu, która obecnie grywana jest w salach filharmonii.

Na podstawie kryterium sposobu przekazu i uzupełniającego go kryterium instytucjonalnego za kulturę wysoką uznać należy:

Poza sposobem przekazu oraz kryterium instytucjonalnym kulturę masową różni od elitarnej fakt, że dominują w niej treści o charakterze rozrywkowym oraz silniejsza komercjalizacja. Masowi odbiorcy, jakkolwiek zróżnicowani pod względem intelektualnych możliwości odbioru, w czasie wolnym od pracy pragną odpoczynku od monotonii zajęć zawodowych i zapomnienia o związanych z nimi stresach. Poszukują więc treści, których odbiór nie wymaga wysiłku i pozwala oderwać się od codzienności.

Jeśli zaś chodzi o komercjalizację, jest ona wynikiem tego, że w społeczeństwie przemysłowym, które jest społeczeństwem rynkowym, wszystko przybiera (a w każdym razie może przybrać) postać towaru.

Kultura wysoka jest w stanie, przynajmniej do pewnego stopnia, unikać utowarowienia. Twórcy mogą stworzyć jakieś dzieło wyłącznie dla zaspokojenia swojej potrzeby twórczej, bez zwracania uwagi na możliwość jego sprzedaży. Niektóre utwory bądź pewne działania zaliczane do kultury wyższego poziomu mogą nie poddawać się presji rynku, gdyż finansuje je państwo lub inni mecenasi, którzy są zainteresowani ich społeczną bądź prestiżową, a bywa, że i pośrednio reklamową (nie zaś bezpośrednio handlową) wartością. Kultura masowa w znacznie mniejszym stopniu może liczyć na mecenasów, którzy nie spodziewają się bezpośrednich zysków materialnych. Te zaś może przynieść jedynie odbiór masowy.

Kultura masowa a kultura ludowa

Przykład przenikania się kultury wysokiej i masowej:

R1PQj1Kii9mAT

Zdjęcie przedstawia scenę, na której tańczy pięć młodych kobiet w polskich strojach ludowych.

RlB0MstjAT7i5

Zdjęcie przedstawia scenę, na której występuje Cleo otoczona trzema tancerkami w polskich strojach ludowych.

Kultura masowa jest w pewnej mierze związana z kulturą ludową. Niemniej jednak więcej jest między nimi różnic niż podobieństw. Kultura ludowa wyrastała bowiem samorzutnie od dołu i stanowiła spontaniczny, lokalny wyraz upodobań ludu kształtującego ją na ogół bez odwołań do kultury wyższej. Kultura masowa narzucona jest odgórnie przez wytwarzający ją biznes. Kultura ludowa ma większą wartość estetyczną, moralną i intelektualną. Kultura ludowa pochodzi od ludu, czyli wspólnoty ludzi powiązanych pracą, tradycją, poczuciem wartości, w której każdy z członków ma specjalne miejsce i funkcję. W kulturze masowej człowiek jest samotnym atomem, takim samym jak miliony innych, składających się na samotny tłum.

Słownik