Przeczytaj
Ilość płodów rolnych zebranych w danym czasie z określonej powierzchni, np. kraju, regionu itp., określa się mianem plonów. Ich wielkość podaje się zwykle w kilogramach (kg), tonach (t) i decytonach (dt). Ostatnia jednostka jest potocznie nazywana kwintalem (q) lub metrem (nie mylić z metrem kwadratowym ani sześciennym). Jednakże, aby wielkość ta była porównywalna, przelicza się ją przez jednostkę powierzchni (na przykład przez powierzchnię zasiewów danej rośliny) i podaje najczęściej w decytonach na hektar (dt/ha) lub tonach na hektar (t/ha). Wówczas możliwe jest określenie, który region charakteryzuje się wyższą efektywności produkcji, a który niższą.
Pamiętaj, że...
1 t = 1 000 kg
1 dt = 1q = 100 kg
1 kmIndeks górny 22 = 100 ha = 10 000 a
Oblicz przeciętne plony zbóż we Francji w 2001 roku, korzystając z poniższych danych zawartych w tabeli. Wynik zaokrąglij do jednego miejsca po przecinku i podaj w t/ha.
Gospodarstwa o dużym stopniu towarowości (gospodarstwa towarowe) odznaczają się wysokimi plonami, w sposób znaczny przewyższającymi ich zapotrzebowanie, w związku z czym duży odsetek produkcji przeznaczają na sprzedaż – na rynek krajowy lub zagraniczny. Są to gospodarstwa bardzo często wyspecjalizowane, a także silnie zmechanizowane, w których dominuje określony kierunek gospodarowania. Z kolei gospodarstwa, które większość swojej produkcji przeznaczają na potrzeby własne, nazywa się samozaopatrzeniowymi. Odznaczają się one tradycyjnymi formami gospodarowania, brakiem specjalizacji (mieszaną strukturą upraw i hodowli) i niewielkimi plonami.
Różna wielkość plonów jest wynikiem odmiennych sposobów gospodarowania. Z związku z tym wyróżnia się następujące typy rolnictwa - intensywne i ekstensywne. Pierwsze z nich charakteryzuje się osiąganiem wysokich plonów, ponieważ występuje zwykle w gospodarstwach o niewielkiej powierzchni. Natomiast w drugim przypadku osiąga się niskie plony. Ten typ występuje często w gospodarstwach o dużej powierzchni użytków rolnych, zatem nawet jeśli wystąpią tam duże zbiory, to jednak wielkość plonów jest niewielka. Na ilość płodów rolnych uzyskanych z określonej powierzchni mają wpływ dwa zasadnicze czynniki: wielkość wnoszonego kapitału, który przekłada się na poziom nawożenia, stopień mechanizacji i poziom kultury rolnej gospodarstw, a także nakłady pracy – ludzkiej lub pociągowej. Na tej podstawie w obrębie rolnictwa intensywnego i ekstensywnego wyróżnia się rolnictworolnictwo kapitałochłonne (o dużych zasobach kapitału, a co za tym idzie – o wysokiej mechanizacji, chemizacji i specjalizacji produkcji rolnej) oraz pracochłonne (o dużych nakładach pracy). W konsekwencji można wyróżnić cztery podstawowe typy rolnictwa wyodrębnione na podstawie stopnia efektywności gospodarowania osiąganej różnym poziomem pracochłonności i kapitałochłonności.
Oprócz wskazanych czterech głównych rodzajów gospodarowania wyróżnia się także szereg form pośrednich. Najczęściej występujące typy zostały opisane poniżej.
Rodzaje gospodarstw rolnych
gospodarstwo rodzinne - rodzaj gospodarstwa o niedużej powierzchni, które jest rozdrobnione i kultywuje tradycję rodzinnego gospodarowania. Posiada wielokierunkową specjalizację. Gospodarstwa rodzinne często występują na terenie Europy.
farmy - jest to rodzaj gospodarstw rolnych cechujących się dużą powierzchnią upraw, posiadających wysoki poziom mechanizacji oraz specjalizacji. Układ pól i zabudowań przypomina szachownicę. Farmy najczęściej można spotkać na terenach USA, Australii i Kanady.
plantacja – występuje na obszarach o dużej powierzchni, lecz odznacza się wysokim poziomem mechanizacji i nawadniania (jeśli jest taka potrzeba). Jest charakterystyczne dla międzyzwrotnikowej Afryki, Azji Południowo‑Wschodniej oraz Ameryki Południowej i Środkowej. Nakłady pracy są tam znaczące jedynie w okresie zbiorów i prac pielęgnacyjnych. Większość plantacji cechuje uprawa monokulturowa, głównie: trzciny cukrowej, bawełny, bananów, cytrusów i używek (kawy, herbaty i kakao) i bardzo wysoka towarowość. Większość z nich nie należy do miejscowej ludności, lecz do zagranicznych spółek, ponieważ ich założenie wymaga dużego nakładu kapitału, który zwraca się dopiero po kilku latach.
latyfundia - są to gospodarstwa hodowlane cechujące się powierzchnią dochodzącą do kilkuset tysięcy hektarów. Latyfundia występują na obszarze Brazylii, Argentyny oraz Boliwii.
Typy rolnictwa ze względu na przeznaczenie produkcji
Biorąc pod uwagę przeznaczenie produkcji, wyróżnia się dwa typy rolnictwa:
rolnictwo samozaopatrzeniowe (tradycyjne) – występuje w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej. Rolnicy gospodarują tradycyjnymi metodami, przede wszystkim w celu zapewnienia żywności własnej rodzinie.
rolnictwo towarowe (rynkowe) – występuje w państwach wysoko rozwiniętych. Produkcja oparta jest najczęściej na nowoczesnych sposobach gospodarowania i przeznaczona jest na sprzedaż.
Typy rolnictwa intensywnego (ze względu na proporcje nakładów pracy oraz kapitału)
intensywne kapitałochłonne – jest charakterystyczne dla krajów wysoko rozwiniętych o relatywnie niewielkiej przeciętnej powierzchni gospodarstwa rolnego (na przykład dla wielu krajów Europy Zachodniej). Wysokie plony uzyskuje się tam dzięki dużym nakładom kapitału (intensywnemu nawożeniu, dużej mechanizacji i automatyzacji produkcji). Zapotrzebowanie na kapitał ludzki jest wówczas niewielkie, co generuje niski odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie. Dużej efektywności tego typu gospodarstw sprzyja także wysoki stopień specjalizacji. Występuje w państwach posiadających małą powierzchnię gruntów rolnych i użytków zielonych, np. Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Izrael.
intensywne pracochłonne – występuje powszechnie na obszarach o wysokim wskaźniku gęstości zaludnienia (duże zasoby pracy) i w niewielkich gospodarstwach rolnych (m.in. w Azji Południowo‑Wschodniej, np. w Laosie i Wietnamie, a także w delcie i dolinie Nilu w Egipcie). W efekcie na tych obszarach odnotowuje się wysokie plony płodów rolnych. Regiony te charakteryzują się brakiem specjalizacji w określonym kierunku i ciężką pracą dużej liczby pracowników. Duża koncentracja ludności powoduje, że w większości są to gospodarstwa samozaopotrzeniowe (niskotowarowe). Występuje w krajach posiadających dużą liczbę ludności, np. Nizina Chińska, Nizina Indu, Indonezja.
Typy rolnictwa ekstensywnego
ekstensywne kapitałochłonne – jest typowe dla obszarów o dużej powierzchni gruntów rolnych, m.in. dla Równin Centralnych i prerii w Ameryce Północnej oraz Niziny La Platy w Ameryce Południowej. Niewielkiej mechanizacji i chemizacji sprzyjają bardzo dobre z punktu widzenia rolnictwa warunki przyrodnicze (głównie żyzne gleby). Mimo wysokich zbiorów, plony w tych regionach są niewielkie.
ekstensywne pracochłonne – rozwinęło się w Azji Południowej (w Indiach) i Południowo‑Wschodniej (na Filipinach i w Indonezji), a także częściowo w Ameryce Środkowej, gdzie niewielka mechanizacja i duże zasoby siły roboczej wpływają na niskie plony. Gospodarstwa te odznaczają się tradycyjnym sposobem gospodarowania, nieznacznym zużyciem nawozów sztucznych i dużym odsetkiem osób zatrudnionych w sektorze rolniczym.
skrajnie ekstensywne (prymitywne) – występuje wśród plemion żyjących w Afryce, Amazonii, Azji Południowo‑Wschodniej i Nowej Gwinei. Charakteryzuje się brakiem jakiejkolwiek mechanizacji, co jest równoznaczne z używaniem prymitywnych narzędzi.
Ponadto w niektórych regionach świata wciąż spotkać można prymitywne metody gospodarowania:
żarowo‑odłogowe i kopieniactwo – polega na uzyskiwaniu nowych terenów rolniczych przez wypalanie lasów, w efekcie czego powstały popiół zwiększa żyzność gleby, jednakże intensywne opady deszczu powodują szybkie jej wyjałowienie. W gospodarowaniu używa się tam głównie kija kopieniaczego i motyki.
koczownicze (nomadyzm) – związane jest z koczowniczym lub półkoczowniczym trybem wypasu kóz, owiec, koni, bydła i wielbłądów, zwykle w zależności od rytmu opadów. Polega na wypasaniu tych zwierząt na naturalnych pastwiskach i ciągłej wędrówce nie tylko z nimi, lecz także z całymi rodzinami i zgromadzonymi dobytkiem. Występuje w strefie Sahelu, w Azji Zachodniej i Środkowej, w Afryce Południowej, na północnych krańcach Eurazji i na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej.
Słownik
stosowanie w rolnictwie nawozów mineralnych, środków ochrony roślin itp.
gospodarstwa rolne, które – w wyniku małej produkcji lub braku nadwyżki – większość wyprodukowanych roślin i zwierząt przeznaczają na potrzeby własne
gospodarstwa rolne, które – w wyniku nadwyżki produkcji – większość wyprodukowanych roślin i zwierząt przeznaczają na sprzedaż; wiąże się ze stosowaniem różnych zabiegów agrotechnicznych, m.in. nowoczesnych metod uprawy i hodowli, wydajnych odmian, a także poziom mechanizacji i chemizacji
dominacja jednej uprawy w strukturze upraw
brak określonego kierunku produkcji; w strukturze wewnętrznej brak jest nastawienia na poszczególny gatunek lub odmianę roślin lub zwierząt
to dział gospodarki narodowej obejmujący chów i hodowlę zwierząt oraz uprawę i hodowlę roślin
wykorzystanie powierzchni terenu przez człowieka, które prowadzi do przemian w środowisku pierwotnym poprzez jego działalność (zmiany antropogeniczne); czynniki, które je powodują nazywa się czynnikami antropogenicznymi