Kosmologia i kosmogonia

Kosmologia to dyscyplina nauki, której przedmiotem badań jest całość wszechświata. Ponieważ kosmologia interesuje się bytami materialnymi, bywa też nazywana filozofią przyrody nieożywionej. Empiryczny charakter dyscypliny sprawia, że za nauki z nią spokrewnione uznaje się przede wszystkim fizykę i astronomię, ale w jej zakres wchodzą także zagadnienia natury filozoficznej. W ramach kosmologii próbuje się ustalić strukturę i rozwój wszechświata. Obecny stan wiedzy pozwala przyjąć, że ewolucja kosmosu trwa od tzw. wielkiego wybuchu, który miał miejsce ok. 20 miliardów lat temu. Jednak wciąż pozostają otwarte pytania o tak fundamentalne sprawy, jak nieskończoność przestrzenna świata czy miejsce, jakie zajmuje w nim człowiek.

Do najważniejszych tematów badawczych kosmologii należy pochodzenie i ewolucja kosmosu. Dział wiedzy, który bada te kwestie, nosi nazwę: kosmogoniakosmogoniakosmogonia (gr. kosmos ‒ wszechświat; gr. gone ‒ początek).

Opisy kosmogoniczne w mitach

Współczesne teorie kosmogoniczne odwołują się nie tylko do fizyki, astronomii i filozofii, ale również do teologii oraz naukowych badań nad mitologiami. Dzięki tym ostatnim wiadomo, że niemal wszystkie mitologie przedstawiały wizję powstania świata i jego elementów. Można w nich dostrzec powtarzający się schemat narracji:

Kosmogonia biblijna

Księga Rodzaju zawiera dwa opisy stworzenia świata, przy czym „drugi” z nich„drugi”„drugi” z nich właściwie nie zawiera deskrypcjideskrypcjadeskrypcji struktury kosmosu, a koncentruje się na wyjaśnieniu genezy człowieka. Umieszczenie wersetów poświęconych początkowi świata wydaje się logiczne i uzasadnione. Należy jednak pamiętać, że Księga Rodzaju nie jest chronologicznie pierwszą księgą Biblii. Jej ostateczna redakcja nastąpiła dopiero po niewoli babilońskiej w VI wieku przed Chrystusem – z tego okresu pochodzi także sam poemat o stworzeniu kosmosu.

Intencją osoby, która zadecydowała o takim układzie Pięcioksięgu MojżeszowegoPięcioksiągPięcioksięgu Mojżeszowego, było uwypuklenie podstawowej prawdy: wszystko, co istnieje, zostało stworzone przez jedynego Boga. Opis w postaci poematu złożonego z siedmiu części miał więc udowadniać, że konstrukcja świata nie jest przypadkowa. Wskazuje na to m.in. logiczny rozkład etapów jego powstawania. Jednak celem twórcy nie było zajmowanie się szczegółami dotyczącymi procesu kreacji, lecz podkreślenie roli tego, kto powołał z nicości wszelkie byty i kto nadał sens ich istnieniu. Na tym polega zasadnicza różnica między kosmogonią biblijną a analogicznymi opisami pojawiającymi się w różnych religiach i mitologiach.

Inne fragmenty Starego i Nowego Testamentu podejmujące temat genezy i konstrukcji świata, nawet jeśli nie są zależne od deskrypcji umieszczonej w Księdze Rodzaju, mają podobne teologiczne znaczenie: wskazują na mądrość Boga, który stworzył niebo i ziemię, oraz podkreślają, że Bóg jest tylko jeden.

Kosmogonia w mitologii greckiej

R1Bjqk0iIqEJY1

Obraz przedstawia dwie postacie stojące między drzewami. To młody, niemal nagi mężczyzna i stojąca za jego plecami młoda, skrzydlata kobieta. Kobieta dotyka swoją prawą dłonią prawe przedramię mężczyzny. Oczy kobiety są zamknięte. Na drugim planie znajduje się wysoka skała, na której stoi pałac.

W starożytnej Grecji nie powstało dzieło o podobnym charakterze jak Stary Testament, czyli zawierające kanoniczny tekst religijny, którego nie wolno zmieniać. Wprawdzie mity opowiadały o bogach, ale żadnej z tych historii nie można potraktować jako wersji o prymarnym znaczeniu. Utwory literackie, przedstawiające m.in. opisy pojawiania się kolejnych bogów, różnią się między sobą w wielu szczegółach. Za najstarszą, ale nie jedyną znaną nam literacką realizację tego tematu, uchodzi dzieło HezjodaHezjodHezjoda TeogoniateogoniaTeogonia, czyli epos ukazujący narodziny bogów i herosów oraz walki między nimi, a także mówiący o związkach między istotami boskimi a ludźmi. Nie ma również w greckiej mitologii i literaturze jednej kanonicznej kosmogonii. Wśród licznych wersji kosmogonicznego mitu z czasem szczególnego znaczenia nabrała ta, którą podał rzymski twórca OwidiuszOwidiuszOwidiusz w Metamorfozach ‒ poemacie, który opisywał początki bogów i świata:

Jednak również to dzieło literackie, do którego odwoływano się przez następne setki lat, by dowiedzieć się np. tego, jak powstał człowiek, nie miało takiej rangi, jak Księga Rodzaju.

Słownik